Είναι γεγονός πως γνωρίζουμε και αναγνωρίζουμε τον κόσμο μέσα από τις μιντιακές αφηγήσεις και μιντιακές αποσιωπήσεις. Αν ανατρέξουμε στην ειδησεογραφική κάλυψη των υποθέσεων που αφορούν ψυχικά πάσχοντες, θα διαπιστώσουμε τη χρήση αναχρονιστικών και στιγματιστικών λέξεων.
Κατά πόσο τα μίντια έχουν σεβαστεί τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών; Κατά πόσο οι δημοσιογράφοι είναι ενημερωμένοι; Τα ελληνικά μίντια συχνά υιοθετούν ένα πλαίσιο στιγματισμού σε σχέση με την ψυχική ασθένεια, συνδέοντάς τη με βίαιη εγκληματική συμπεριφορά. Αλλες φορές πάλι υιοθετούν ένα υπερβολικά βαρύγδουπο πλαίσιο για να αυξήσουν το αναγνωστικό κοινό και κάποιες φορές αποδίδουν έμφυλο πρόσημο σε ορισμένες ψυχικές ασθένειες. Η λίστα των περιπτώσεων είναι τεράστια και για λόγους δεοντολογικούς δεν θα ξεχωρίσουμε παραδείγματα και δεν αναφέρουμε ονόματα ατόμων με ψυχικά προβλήματα που έχουν υποστεί εχθρικές απεικονίσεις.
Η θεωρία της πλαισίωσης (framing) –όρο που επινόησε ο κοινωνιολόγος Erving Goffman για να περιγράψει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι οργανώνουν και ορίζουν τις υποκειμενικές εμπειρίες της πραγματικότητας μέσω της χρήσης ερμηνευτικών σχημάτων/πλαισίων (frames)– αφορά μια βαθύτερη διαδικασία η οποία αντικατοπτρίζει στον μέγιστο βαθμό το περιεχόμενο των ειδήσεων και κατ’ επέκταση –στη συγκεκριμένη περίπτωση– και τον τρόπο που μια κοινωνία βλέπει και αντιμετωπίζει τους ψυχικά νοσούντες. Βάσει των στοιχείων σχετικών ερευνών, τα «πλαίσια» της ψυχικής ασθένειας δεν ενημερώνουν μόνο το κοινό για το τι πρέπει να σκέφτεται, αλλά και για το πώς πρέπει να σκέφτεται… Ο μιντιακός ελληνικός λόγος συσχετίζει διαχρονικά την ψυχική ασθένεια με κάτι επικίνδυνο και σκοτεινό. Οι δημοσιογράφοι χρησιμοποιούν λέξεις δανεικές από τα ψυχιατρικά εγχειρίδια, δίχως να γνωρίζουν τις σημασίες τους και δίχως να έχουν εκπαιδευτεί στη διαχείριση τέτοιων θεμάτων. Κατά συνέπεια, τα ειδησεογραφικά μίντια καταλήγουν να στιγματίζουν και να πληγώνουν τους ψυχικά νοσούντες, καλλιεργώντας την εικόνα της επικινδυνότητας για τον ψυχικά ασθενή. Την ίδια στιγμή, είναι εξαιρετικά σπάνια η παρουσίαση πληροφοριών σχετικά με ιατρικές ανακαλύψεις για τις ψυχικές ασθένειες ή επιτεύγματα των ψυχικά ασθενών.
Είναι γεγονός πως τα μέσα μαζικής ενημέρωσης επηρεάζουν τη σκέψη, τη συμπεριφορά και τα συναισθήματα του γενικού πληθυσμού: συμβάλλοντας στην κατασκευή και διαιώνιση των αντιλήψεων και των «μαθημένων συμπεριφορών» – φράση δανεική από τον Αλμπερτ Μπαντούρα. Ιδίως στην περίπτωση της ψυχικής υγείας, καθώς οι περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν ως πηγές πληροφόρησης τις τηλεοπτικές εκπομπές, τις εφημερίδες, τα περιοδικά και τα σάιτ. Οι αρνητικές πλαισιώσεις της ψυχικής υγείας δημιουργούν συχνά εχθρικές αντιλήψεις απέναντι στα άτομα με ψυχικά προβλήματα, κάτι που δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο την κοινωνική τους ένταξη και εντείνει τις ανισότητες που βιώνουν. Μέσα από επιστημονικές μελέτες προκύπτει πως τα άτομα με ψυχιατρική διάγνωση βιώνουν τον εαυτό τους ως σημαδεμένο από το κοινωνικό στίγμα και νιώθουν μια διαρκή αγωνία για το πώς θα χειριστούν την εικόνα τους στην καθημερινότητά τους και στη δημόσια σφαίρα.
Οι στιγματιστικές πλαισιώσεις έχουν σοβαρό αρνητικό αντίκτυπο στη ζωή των ανθρώπων που τα υφίστανται, όπως παραβίαση πολιτικών δικαιωμάτων και αυτοεικόνας, διακρίσεις στην απασχόληση ή ακόμα και στη στέγαση.
Ερευνες που έχουν εξετάσει τις πλαισιώσεις στα μίντια έχουν διαπιστώσει πως συνδέουν την ψυχική ασθένεια με την επικινδυνότητα. Για παράδειγμα, είναι εξαιρετικά συχνή η σύνδεση της σχιζοφρένειας με εγκληματική συμπεριφορά. Τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις που διακινούν τα μίντια αποτυπώνονται σε αντιδράσεις απώθησης και εχθρότητας απέναντι στις ομάδες που είναι στόχοι των κοινωνικών διακρίσεων. Τα άτομα που ανήκουν σ’ αυτές τις ομάδες-στόχους βιώνουν ισχυρά αρνητικές συναισθηματικές εμπειρίες, οι οποίες οδηγούν στην αυτοαπομόνωσή τους, καθώς άτομα που έχουν γίνει αποδέκτες του κοινωνικού στίγματος καταλήγουν στον αυτοστιγματισμό, δηλαδή στην εσωτερίκευση αυτών των κοινά διαδεδομένων αρνητικών προκαταλήψεων και στερεοτύπων.
Αποτέλεσμα; Βιώνουν μια αρνητική θεώρηση εαυτού, η οποία είναι επιβλαβής για τον κοινωνικό τους εαυτό και κατ’ επέκταση για την πρόγνωση της ψυχικής ασθένειάς τους.
Ο ρόλος των μίντια στην ψυχική υγεία είναι συνεπώς καταλυτικός για την κοινωνική παρουσία του ψυχικά πάσχοντος. Οι θετικές πλαισιώσεις θα μπορούσαν να μειώσουν το στίγμα και να συμβάλουν σε μια νέα αντιμετώπιση της κοινωνίας απέναντι στον ψυχικά πάσχοντα. Για την ακρίβεια, θα μπορούσαν να συμβάλουν και στη χάραξη νέων πολιτικών για την ψυχική υγεία που δεν θα εμπεριείχε ιδρυματοποίηση των ψυχικά ασθενών αλλά θα πρότασσε την κοινοτική φροντίδα. Παράλληλα, η θετική πλαισίωση θα μείωνε τις διακρίσεις στην απασχόληση ή στην εκπαίδευση που βιώνουν τα άτομα με ψυχιατρικά ζητήματα ενώ θα μπορούσε να συμβάλει στην επιστροφή αυτών των ανθρώπων στην κοινωνική ζωή έτσι ώστε να μην προσδιορίζονται οι ψυχικά νοσούντες από τη διάγνωσή τους και να έχουν δικαίωμα να είναι όλες οι άλλες τους ιδιότητες. Για να μην πλήττει πια το στίγμα τον κοινωνικό εαυτό και τον πυρήνα της ύπαρξης του ψυχικά πάσχοντα. Για να πάψουν οι επιμέρους ταυτότητες του ατόμου να υπερκαλύπτονται από την ψυχική νόσο.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας