«Τα τραγούδια το μόνο που θέλουν είναι ανοιχτή... καρδιά!»

Επέλεξε τα πιο πονεμένα και δυνατά είδη: ρεμπέτικο (Ελλάδα), φάντο (Πορτογαλία), τάνγκο (Αργεντινή), μπλουζ (ΗΠΑ). Και δημιούργησε τη συναυλία «Τα Ρεμπέτικα + FADO: TANGO & BLUES. Τραγούδια των αγνών και πληγωμένων ψυχών». Ο Μίνως Μάτσας, εγγονός που θρυλικού συνονόματου παππού του, ιδρυτή τής μετέπειτα «Μίνως Μάτσας & υιός», επέλεξε, ενορχήστρωσε και διασκεύασε 25 τραγούδια και τα παρουσιάζει με Ελληνες και ξένους μουσικούς και τραγουδιστές στο Ηρώδειο. Συνομιλήσαμε για πολλά, πάντα με άξονα τη μουσική αλλά και την ιστορία της.

● Το μουσικό εύρος που έχετε επιλέξει για τη συναυλία είναι τεράστιο. Με κοινό αφηγηματικό άξονα μεν, αλλά τεράστιο. Πώς κατορθώσατε να ενορχηστρώσετε όλες αυτές τις διαφορετικές μουσικές παραδόσεις;

Δουλεύω αυτή την ιδέα αρκετά χρόνια πριν, όταν ακόμη ζούσα κι εργαζόμουν στην Αμερική, σε μια περίοδο που σκάλιζα τα κομμάτια στα οποία είχε γράψει στίχους ο παππούς μου. Το 2017 έμαθα ότι το ρεμπέτικο τραγούδι συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας της UNESCO. Συγκινήθηκα με το γεγονός αυτό γιατί τα ρεμπέτικα είναι ο δικός μας μουσικός πλούτος και ταυτόχρονα σκέφτηκα τι όμορφο θα ήταν να γίνει μια συναυλία με αυθεντικά ρεμπέτικα, γιατί μέχρι τότε γίνονταν συνήθως αφιερώματα σε μεμονωμένους συνθέτες. Ταυτόχρονα θέλησα να εντάξω και κάποιες διασκευές που έχω κάνει όπως τα «Είσαι εσύ ο άνθρωπός μου», «Το μινόρε της αυγής», «Ο Αντώνης ο βαρκάρης» (σε μουσική Σπύρου Περιστέρη και στίχους Μίνου Μάτσα). Πέρυσι στην UNESCO έμαθα πως και τα fado βρίσκονται στον ίδιο κατάλογο με τα ρεμπέτικα. Συνειδητοποίησα ότι την ίδια εποχή και με κοινό άξονα τον έρωτα, τον πόνο, τη φτώχεια, την παρανομία γεννήθηκαν τα tango στην Αργεντινή και τα blues στον αμερικανικό Νότο κι έτσι ολοκληρώθηκε η ιδέα της συναυλίας.

● Η επιλογή τόσο των τραγουδιών όσο και του θέματος πώς έγινε; Ποια ανάγκη σας κάλυψε;

Η συναυλία αυτή δεν έχει καθόλου εκπαιδευτικό χαρακτήρα, αντιθέτως θα ήθελα να έρθει ο κόσμος να απολαύσει μουσική και τραγούδια που το μόνο που θέλουν είναι ανοιχτή... καρδιά! Πιστέψτε είναι δύσκολο να μείνει κανείς ασυγκίνητος ακούγοντας αυτές τις μελωδίες. Καθώς ήταν πολύ δύσκολο να επιλέξω μόνο 25 τραγούδια, έψαξα να βρω τις πρώτες εκτελέσεις όλων των κομματιών σκεπτόμενος το συνολικό άκουσμα της βραδιάς. Πρόκειται για τόσο ωραία, βαθιά, συγκινητικά τραγούδια, που σε παρασύρουν στον δικό τους κόσμο και ξεχνάς έστω για λίγο τη φτήνια και την αγοραία αισθητική της καθημερινότητας.

● Από τα μπλουζ (μάλιστα βάζετε και τον θρυλικό Ρόμπερτ Τζόνσον!) έως τα ρεμπέτικα όλη αυτή η μουσική φέρει συγκεκριμένες κοινωνικές καταβολές αλλά και ταξικές. Ξεπήδησε από συγκεκριμένες κοινωνικές τάξεις, ακόμα και από ανθρώπους έξω και από τις στερεοτυπικές κοινωνικές τάξεις, εντελώς περιθωριακούς. Πώς μπορεί ένας άνθρωπος που δεν έχει βιώσει παρόμοιες καταστάσεις, όπως εσείς, να τα προσεγγίσει;

Θα μπορούσα να τα προσεγγίσω μόνο με σεβασμό προς τις κοινωνικοπολιτικές και πολιτισμικές συνθήκες που γέννησαν όλα αυτά τα είδη της μουσικής. Και φυσικά κρατώντας την αλήθεια και την ευαισθησία που έχουν αυτά τα τραγούδια, γιατί αυτό είναι που τα κάνει να ξεχωρίζουν και να μένουν άτρωτα στον χρόνο. Αλίμονο αν πρέπει να έχεις βιώσει αυτά που γράφει ένας συνθέτης ή ένας συγγραφέας για να νιώσεις την αλήθεια και τη δύναμή τους. Για μένα αρκεί να θέλεις να μπεις αγνός σε έναν κόσμο όπου το πάθος, η χαρά, η πίκρα, τα βάσανα και ο έρωτας εκφράζονται με έναν τρόπο αυθεντικό. Είναι δύσκολο ναι, όχι όμως ακατόρθωτο. Αγάπησα από πολύ μικρός την jazz, τα blues (το οφείλω στον Δημήτρη Αρβανίτη που έχει σχεδιάσει και την αφίσα μας), τα ρεμπέτικα τα οποία κυριολεκτικά ρούφηξα και με επηρέασαν πολύ ως συνθέτη. Αργότερα ανακάλυψα τον Πιατσόλα κι έψαξα να βρω τις επιρροές του. Ετσι έφτασα στα πρώτα tango –τραγούδια των μεταναστών από την Κολομβία και την Αφρική που ζούσαν στα σύνορα Αργεντινής και Ουρουγουάης, τα οποία αρχικά χορεύονταν μόνο από άντρες μέσα και έξω από οίκους ανοχής. Ταυτόχρονα έπεσα επάνω στα τραγούδια που ερμήνευε η ιέρεια των fado, Amalia Rodriguez, και μαγεύτηκα από τη μουσική και τη φωνή της. Καταλήγοντας προσωπικά πιστεύω πως τα τραγούδια αυτά δεν ανήκουν πια σε καμία κοινωνική τάξη. Μπορεί φυσικά να ξεκίνησαν από πονεμένους ανθρώπους του περιθωρίου και εργάτες στην ανάγκη τους να ξεφύγουν από τη σκληρή πραγματικότητα, όμως σας θυμίζω πως αμέσως μετά ήρθε η γερμανική κατοχή και πέρασε όλος ο πληθυσμός στην ίδια κατάσταση περίπου.

● Ολη η μουσική δημιουργείται εξαιτίας του πόνου. Οποιασδήποτε μορφής πόνου, οποιασδήποτε μορφής μουσική: από κλασική έως heavy metal. Είναι τελικά ο πόνος (τραύμα, απώλεια πατρίδας, ζωής, δικαιωμάτων κ.λπ., ζήλια, προσδοκία κ.λπ.) κινητήρια δημιουργική αφετηρία; Ισχύει και για σας ως καλλιτέχνη αυτό;

Ο πόνος μπορεί σίγουρα να λειτουργήσει ως κινητήρια δύναμη για να υποκινήσει τις δημιουργικές δυνάμεις που βρίσκονται μέσα σου. Ιστορικά πολλοί καλλιτέχνες και δημιουργοί έχουν αντλήσει έμπνευση από τα δικά τους τραύματα, είτε από απώλειες και συναισθηματικές προκλήσεις. Βέβαια ο καθένας έχει διαφορετική αντίδραση στον πόνο. Για μερικούς είναι καταστροφικός και περιοριστικός, ενώ για άλλους αφετηρία για εξερεύνηση και δημιουργία. Είναι σύνθετη η σχέση του πόνου και της δημιουργικότητας. Προσωπικά αποφεύγω να συνδέω τις μορφές πόνου με το κομμάτι της δημιουργικής αφετηρίας. Μέσα από τη μουσική μου επιθυμώ να αφηγούμαι ιστορίες πολλές φορές βιωματικές, αλλά όχι μόνο. Η φαντασία ξέρετε και η περιέργεια είναι δύο πόλοι σημαντικοί. Και φυσικά η επίμονη δουλειά. Σαν ρώτησαν τον Στραβίνσκι τι σημαίνει έμπνευση γι’ αυτόν, είπε: «Να βάλεις τον πισινό σου κάτω και να παίζεις πιάνο για ώρες!». Ειδικά όταν γράφω μουσική για το θέατρο ή τον κινηματογράφο προσπαθώ να μπαίνω στη θέση του ήρωα, να γίνομαι ένα με αυτόν και να ανακαλύπτω την αλήθεια τους μετατρέποντάς την σε νότες.

● Προέρχεστε από μια, τη μεγαλύτερη, μακροβιότερη και ισχυρότερη ιστορικά, οικογένεια δισκογράφων. Πώς επέδρασε το όνομα «Μάτσας» στην πορεία και την καριέρα σας;

Το έχω ξαναπεί: ένα όνομα μπορεί να σημαίνει τα πάντα και τίποτα. Για μένα από τη μια ήταν δώρο, γιατί με έκανε να αγαπήσω από πολύ νωρίς αυτό που έμελλε να ακολουθήσω: τη μουσική. Ηρθα σε επαφή με συνθέτες, στιχουργούς, τραγουδιστές, με λίγα λόγια μεγάλωσα σε έναν θαυμαστό κόσμο, όπου οι καλλιτέχνες ήταν σε οργασμό, δημιουργούσαν όμορφα πράγματα κι εγώ ήθελα να τους μοιάσω. Από την άλλη το όνομά μου ήταν τροχοπέδη, διότι όταν άρχισα να γράφω μουσική και να ασχολούμαι -ομολογουμένως από την πρώτη μέρα- πολύ σοβαρά με το αντικείμενο αυτό, δέχτηκα την καχυποψία πολλών ανθρώπων, όχι αδικαιολόγητα θα έλεγα σήμερα! Παρ’ όλο που όταν ξεκινούσα με πλήγωνε ν’ ακούω πως τάχα κάνω το κέφι μου και πως όλα οφείλονται σε αυτό το οικογενειακό περιβάλλον που μου άνοιξε ορθάνοιχτα τις πόρτες και έπρεπε να καταβάλω διπλάσια προσπάθεια για να αποδείξω την αξία μου, αργότερα η ικανοποίηση μου ήταν διπλή όταν κατάλαβα πως με παραδέχονται άνθρωποι που εκτιμούσα. Και κυρίως όταν κατάλαβα πως μπορούσα να επικοινωνώ με τους συνανθρώπους μου μέσω της μουσικής και των τραγουδιών που φτιάχνω. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη χαρά από αυτό. Πόσες φορές μού λένε άνθρωποι πως ένιωσαν ζεστασιά ή συγκίνηση ή χαρά από αυτό που άκουσαν! Για μένα αυτό είναι πραγματική πληρότητα.

● Τι κρατάτε από αυτή την πορεία της οικογένειάς σας; Από τον παππού και τον πατέρα σας;

Με συγκινεί το γεγονός ότι σε εποχή που μεσουρανούσαν οι «σοβαροί» συνθέτες όπως ο Χατζηαποστόλου και άλλοι, οι οπερέτες και τα άλλα ευρωπαϊκά ρεύματα, ο Μίνως Μάτσας ηχογράφησε πρώτος τον Βαμβακάρη και στη συνέχεια τους άλλους συνθέτες του ρεμπέτικου και έτσι διασώθηκαν μέχρι σήμερα. Ο Τάκης Μπίνης έχει πει πως αν δεν υπήρχε ο Μάτσας δεν θα υπήρχε ρεμπέτικο. Αυτό ξέρετε και μόνο είναι κάτι πολύ σημαντικό και παρ’ όλο που δεν τον γνώρισα, διότι πέθανε το 1970 που ήμουν δύο χρόνων, με κάνει να νιώθω περηφάνια. Επιπλέον έχει γράψει στίχους για υπέροχα ρεμπέτικα τραγούδια όπως «Το μινόρε της αυγής», «Μες στον όντα ενός πασά», «Καραμπιπερίμ» κ.ά. Απλά για πολλά χρόνια κρυβόταν κάτω από άλλα ονόματα όπως Τσάμας (αναγραμματισμός του Μάτσας) ή Μαργαρίτης (το όνομα της γιαγιάς μου Μαργαρίτας), ακόμη και της γραμματέα του (Παπαοικονόμου) που τους έσωσε στον πόλεμο, αφού τους έστειλε σε ένα δύσβατο ορεινό χωριό. Ηταν βλέπετε μοιρασμένος ανάμεσα στην ιδιότητα του στιχουργού και αυτή του διευθυντή της εταιρείας «Odeon-Parlophone». Στη συνέχεια βέβαια ο πατέρας μου συνέχισε μια επιτυχημένη πορεία στη δισκογραφία, κάνοντας τη «Μίνως Μάτσας & υιός» τη μεγαλύτερη ελληνική δισκογραφική εταιρεία, όπου ουσιαστικά μέσα εκεί μεγάλωσα.

● Σε περιόδους κρίσης παγκοσμίως αναδύεται νέα μουσική. Αυτό συνέβη για παράδειγμα στο Ντιτρόιτ με τους Nirvana ή με τους Joy Division στην Αγγλία. Το ίδιο συνέβη και στην Ελλάδα ακόμη και κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια, παρά την παρατεταμένη κρίση, δεν βγήκε καμία νέα μουσική στη χώρα...

Παρ’ όλο που έχουμε βιώσει πολυάριθμες κρίσεις τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα και έναν Covid που άλλαξε τις ζωές μας, το γεγονός ότι δεν έχει αναδυθεί μια αντίστοιχη μουσική είναι κάτι που με απασχολεί ως συνθέτη. Ως άνθρωπος που έχει μεγαλώσει σε μια δισκογραφική εταιρεία θεωρώ πως παίζει σημαντικό ρόλο το ότι πλέον η μουσική παράγεται και διανέμεται μέσα από τις ψηφιακές πλατφόρμες. Αυτό ναι μεν επιτρέπει σε καλλιτέχνες να δημοσιεύουν τη μουσική τους χωρίς την ανάγκη μεγάλων δισκογραφικών εταιρειών, συνεπώς περισσότερη νέα μουσική, αλλά σίγουρα δεν αναδεικνύεται με τον ίδιο τρόπο όπως παλιότερα. Οπότε αρκετή μουσική δεν βρίσκει τον δρόμο που της αξίζει. Ταυτόχρονα πιστεύω πως οι τέχνες εκφράζουν αυτό που βιώνουμε την εκάστοτε χρονική στιγμή. Βιώνουμε μια τεχνολογική σύγχυση παγκοσμίως από την υπερπληροφόρηση και νιώθω ότι ο κόσμος αναζητά πλέον την αλήθεια, είτε επιστρέφοντας στις ρίζες του (άρα ακούγοντας μουσική που του φέρνει στο μυαλό αναμνήσεις και εικόνες), είτε ακούγοντας μουσική που τον χαλαρώνει και τον ηρεμεί χωρίς να χρειάζεται να συνδέεται ουσιαστικά. Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει καινοτομία και δημιουργικότητα. Ισα ίσα: αν ψάξει κάνεις με προσοχή τις εναλλακτικές σκηνές και μικρά μπαράκια, θα ανακαλύψει προς έκπληξή του φωνές, μουσικούς, μουσικές παραγωγές φρέσκες, με αισθητική και άποψη που αντικατοπτρίζει αυτή τη νέα εποχή που βιώνουμε.

● Τέλος, τι είναι αυτό που σας κινητοποιεί για τη δική σας καλλιτεχνική δημιουργία;

Η καλλιτεχνική δημιουργία είναι μια μοναχική διαδικασία. Η φαντασία και η έμπνευση από άλλες τέχνες είναι κάτι που λειτουργεί πολύ σε μένα: η ποίηση, η λογοτεχνία, το θέατρο, ο κινηματογράφος, η φωτογραφία τροφοδοτούν τη δημιουργικότητά μου. Η δυνατότητα να μπλέκω τις τέχνες και τα είδη μουσικής φτιάχνοντας φόρμες και ιδέες δικές μου, όπως θα έχετε ήδη καταλάβει και από τη συναυλία που ετοιμάζω στο Ηρώδειο, με ενθουσιάζει πάρα πολύ. Η μουσική είναι αναπόσπαστη πτυχή της ύπαρξής μου και η αναζήτηση της αλήθειας, της ομορφιάς και της επικοινωνίας μέσω της τέχνης είναι αυτό που με κινητοποιεί να συνεχίζω να δημιουργώ.

♦ Δευτέρα 2/9 στο Ηρώδειο. Προπώληση: www.more.com/music/matsas-minos/. Τραγουδούν: Κώστας Τριανταφυλλίδης, Δήμητρα Μωραΐτη, Lina Cardoso Rodrigues, Debora Russ, Eric B.Turner. Υπό την αιγίδα της UNESCO