Χαιρόμαστε που η παράστασή μας κατάφερε να συνομιλήσει έστω και λίγο με ζητήματα που απασχολούν επί σειρά ετών τον δικό σας, αλλά και άλλους κλάδους. Θα επιχειρήσουμε μια μικρή αναδρομή στο πώς ξεκίνησε η παράσταση «Προσοχή: Εκτελούνται έργα» και ένα σύντομο μοίρασμα της δικής μας εμπειρίας γύρω από το θέμα «Μετρό Θεσσαλονίκης».
Ολοι οι άνθρωποι που φτιάξαμε την παράσταση ορίζαμε εκείνη την περίοδο τον εαυτό μας κάπως έτσι: νέοι και νέες ηθοποιοί, σπούδασαν στη Θεσσαλονίκη, όλα και όλοι γύρω τους τους ψιθυρίζουν «Πάντε στην Αθήνα, εδώ δεν κινούνται τα πράγματα», αμήχανοι μπροστά στη ζωή τους και λίγο πριν χάσουν την ελπίδα ότι μπορούν να παράξουν ένα έργο με τους δικούς τους όρους. Σε αυτή τη μετέωρη κατάσταση, είχαμε την ανάγκη να πιστέψουμε ότι μπορούμε να κάνουμε κάτι, αλλά και να βρούμε ένα θέμα που να συμπυκνώνει το αίσθημα που νιώθαμε ότι «τα πράγματα εδώ δεν προχωράν». Από την άλλη, η Θεσσαλονίκη δεν ήταν κάτι που μπορούσαμε να αποχαιρετήσουμε, κάτι υπήρχε εκεί, συστατικό των εαυτών μας, κάτι τραυματικό που έπρεπε να κοιτάξουμε στα μάτια και να αναμετρηθούμε μαζί του. Ψάχναμε να βρούμε έναν τρόπο να μιλήσουμε για το τι μας κινητοποιεί και τι μας α-κινητοποιεί σε αυτήν την πόλη, τι μας δίνει κουράγιο και τι μας αναγκάζει να φύγουμε.
Και τότε εμφανίστηκε μπροστά μας, η ιδέα για το «Μετρό της Θεσσαλονίκης» - η ιδέα να κάνουμε ένα έργο για ΤΟ έργο, γι’ αυτό το έργο που όλοι ακούν αλλά κανείς δεν βλέπει, γι’ αυτό το έργο που και το ίδιο έμοιαζε με θέατρο, με παράσταση, με σκηνογραφία: πολιτικοί φωτογραφίζονται κάθε χρόνο σε σταματημένα βαγόνια, εγκαίνια, εξαγγελίες και open house, ένα άλλο «θέατρο μέσα στην πόλη», ένα θέατρο που συνδυάζει όλα τα επιμέρους είδη: κωμωδία, τραγωδία, ρεαλισμός αλλά και θέατρο του παραλόγου, σάτιρα, πολιτικό δράμα, ένα έργο τελικά με τεράστιες αντιφάσεις:
● ήρθε για να φέρει τη μετακίνηση και έφερε την απόλυτη στασιμότητα,
● ήρθε για να φέρει την ανάπτυξη και έφερε την απόλυτη καθήλωση,
● προκαλεί οικονομικές και πολιτικές τραγωδίες, αλλά αντιμετωπίζεται ως ένα ανέκδοτο.
Είναι κάτι απόλυτα πραγματικό, φτιαγμένο από λαμαρίνα και τσιμέντο, και ταυτόχρονα ένα φάντασμα, ένας μύθος.
Αυτές οι αντιφάσεις και το πόσα θέματα άνοιγε γύρω μας πραγματικά μας συντάραξε: δημόσιος χώρος, πολιτιστική κληρονομιά, αστικό τοπίο, πολιτική βούληση, έργα υποδομής, μαζική μετακίνηση. Ηταν ένα αχανές πεδίο προς έρευνα τόσο ως προς τα αντικειμενικά γεγονότα, όσο και ως προς αυτό που νιώθει κανείς ως «πολίτης μιας λαβωμένης πόλης» που έχει χάσει εντελώς την αξιοπρέπειά της. Και αυτό το συναίσθημα, παρ’ όλο που είναι άμεσα συνδεδεμένο με την πολιτική και κοινωνική σφαίρα, είναι ταυτόχρονα κάτι βαθιά προσωπικό: τι κάνω, αν νιώθω στην πόλη μου αγκυλωμένη; Πώς έφτασε η ζωή μου να μοιάζει τόσο απελπιστικά με το Μετρό Θεσσαλονίκης; Πόσο μικρά όνειρα πρέπει να φτιάξω για να πραγματοποιηθούν; Ηταν, λοιπόν, το Μετρό της Θεσσαλονίκης το κατάλληλο όχημα για να μοιραστούμε τις σκέψεις μας, ακριβώς γιατί ένωνε τόσο αδιάσπαστα και αδιαχώριστα το πολιτικό με το προσωπικό.
Ταυτόχρονα με τις πρόβες ξεκινήσαμε μία ερευνητική διαδικασία, η οποία εκτός των άλλων περιελάμβανε και ένα μεγάλο κομμάτι συνεντεύξεων και συζητήσεων με ανθρώπους που ενεπλάκησαν άμεσα ή έμμεσα με το μετρό. Ηταν άνθρωποι που εργάζονται στο μετρό (είτε ως εργάτες, είτε σε διοικητικές θέσεις της Αττικό Μετρό), άνθρωποι που έχουν ή είχαν καταστήματα μπροστά σε εργοτάξια, άνθρωποι που μένουν δίπλα σε εργοτάξια, μέλη της Κίνησης Πολιτών, και άνθρωποι διαφόρων επαγγελμάτων που έχουν σχετιστεί με το θέμα όπως αρχαιολόγοι, δικηγόροι, ξεναγοί, μηχανικοί.
Τους περισσότερους από αυτούς τους συνάντησε η Χάρις Σερδάρη, μέλος της ομάδας μας, η οποία μετά έφερνε στην πρόβα την εμπειρία της από την επαφή αλλά και όλο το υλικό της κάθε συνέντευξης. Οι συναντήσεις αυτές δεν ήταν εύκολες. Υπήρχαν κάποιες πόρτες που δεν άνοιξαν ποτέ, υπήρχαν κάποιοι άνθρωποι που έβαζαν όρια στο περιεχόμενο της συζήτησης, υπήρχαν όμως και πολλοί άνθρωποι που μοιράστηκαν το βίωμά τους με μια γενναιοδωρία και μια εμπιστοσύνη που μας ενέπνευσε και μας συγκίνησε βαθιά. Χωρίς αυτές τις μαρτυρίες των ανθρώπων δεν ξέρουμε αν θα υπήρχε και ποια θα ήταν η παράσταση.
Ομως παράλληλα, οι μαρτυρίες αυτές μας δημιούργησαν μια τεράστια ευθύνη. Πώς θα μπορούσαμε να εκπροσωπήσουμε επί σκηνής αυτούς τους ανθρώπους χωρίς να μικρύνουμε το μέγεθος της ιστορίας τους; Τι στάση θα κρατούσαμε; Από τη μία νιώθαμε ευθύνη σε σχέση με την πολύπλευρη κάλυψη του θέματος, από την άλλη θέλαμε να πάρουμε και τη δική μας θέση, να μην κρατήσουμε ίσες αποστάσεις. Αυτή η ισορροπία ήταν πολύ ευαίσθητη, χρειαζόταν να πάρουμε αποφάσεις μέχρι τελευταία στιγμή επί του τελικού κειμένου. Πολλές φορές ακόμα και το «ποιος μονόλογος είχε περισσότερο χρόνο επί σκηνής» ήταν ικανό να αλλάξει τη ζυγαριά ως προς το τι θέση παίρνουμε.
Επίσης, θέλαμε να μη φτιάξουμε μια παράσταση-ρεπορτάζ αλλά μια παράσταση προσωπική. Οπότε δουλέψαμε πάνω σε αυτό: πώς οι μαρτυρίες και τα αντικειμενικά γεγονότα θα ενώνονταν με τις δικές μας σκέψεις για να αφηγηθούν μια κοινή ιστορία, μια ιστορία αναμονής. Αλλά και μια ιστορία που να ξεπερνάει τα στενά γεωγραφικά όρια της Θεσσαλονίκης και να διεγείρει καθολικά ερωτήματα όπως: «Τι είναι τελικά ανάπτυξη και ποιους αφορά» ή «πώς η πολιτική επηρεάζει τις ζωές μας πρακτικά».
Για να γράψουμε το κείμενό μας, αποφασίσαμε να ξεκινήσουμε από τα στοιχεία που μας έδινε το ίδιο το θέμα: τον χρόνο (υποκειμενικό και αντικειμενικό), τον χώρο (κυριολεκτικό και συμβολικό), τη σχέση θεάτρου και μετρό, την κατάσταση της αναμονής, την πολύπλευρη έννοια της λέξης ΕΡΓΟ. Αλλά και το στοιχείο της γλώσσας που αποκαλύπτει μια ιδεολογική πάλη για το νόημα. Το Μετρό της Θεσσαλονίκης, όντας ανύπαρκτο, δεν καταλαμβάνει την πόλη μέσω της υλικότητάς του, αλλά μέσω του τρόπου που οι άλλοι μιλάνε γι’ αυτό. Οι διάφορες κοινωνικές ομάδες επιδιώκουν να το ορίσουν δίνοντας μια λέξη «πληγή», «ανάπτυξη», «έγκλημα», «τραύμα», «κατασκευαστικό θαύμα». Αυτό το πεδίο πάλης που υπάρχει μέσα στη γλώσσα, αυτός ο ανταγωνισμός για το νόημα, έγινε προσπάθεια να ενσωματωθεί στην παράσταση. Να βλέπουμε την ίδια δράση και να ορίζεται διαφορετικά από δύο αντίθετα μέρη. Αυτή η ανατροπή του νοήματος, αυτή η πάλη για το ποιος θα ορίσει τις έννοιες στα κυρίαρχα μέσα και άρα για το ποιος θα επιλέξει πώς οι εικόνες θα αποτυπωθούν στη συλλογική μνήμη είναι κάτι που πυροδότησε πολύ τη συγγραφή του κειμένου.
Η τελευταία σκηνή που προστέθηκε στο έργο, και αυτή που μας δυσκόλεψε περισσότερο, ήταν η σκηνή με τα αρχαία και συγκεκριμένα με τα αρχαία στον σταθμό της Βενιζέλου. Ηταν το θέμα πάνω στο οποίο είχαμε το πιο φορτισμένο υλικό συνεντεύξεων με εντελώς αντίθετες μεταξύ τους απόψεις. Στην πρόβα μας, επιχειρούσαμε να φτιάξουμε πάνελ παίρνοντας ο καθένας από μία θέση, για να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τα επιχειρήματα της κάθε πλευράς. Επρεπε να διαχειριστούμε τα αντικειμενικά στοιχεία, τη βαρύτητα του υποκειμενικού βιώματος, την πολιτική κατεύθυνση που φαίνεται να σκίαζε την υπόθεση, τις ιδεολογικές διαμάχες, τη στάση της δικαιοσύνης. Και ταυτόχρονα να ενημερώσουμε και τον κόσμο, ο οποίος δεν είχε παρακολουθήσει από κοντά το ζήτημα. Μας συγκίνησε βαθιά ο αγώνας των ανθρώπων να αποδείξουν με επιχειρήματα το δίκιο τους, σε μία χώρα που αποφασίζει παρακάμπτοντας επιδεικτικά την επιχειρηματολογία και τον διάλογο.
Η πρώτη ιδέα μας για το σύνολο της παράστασης ήταν να μιμηθούμε πλήρως το έργο του μετρό: η παράσταση να μην ξεκινάει ποτέ, να επανερχόμαστε ενώπιον των θεατών και να υποσχόμαστε ότι σε 5 λεπτά θα ξεκινήσει - Την απορρίψαμε. Ευτυχώς, δυστυχώς - κανείς δεν ξέρει. Σκεφτήκαμε ότι καλύτερο είναι να φτιάξουμε όντως ένα έργο που να προχωράει.
Τώρα κλείνουμε έναν χρόνο από την πρώτη παρουσίαση της παράστασης. Μεσολάβησαν πολλά γεγονότα στη χώρα, είδαμε στο μεταξύ ανθρώπους που έχασαν περιουσίες και ζωές, περιμένοντας παντός είδους έργα ανάπτυξης. Κοιτάμε τον τίτλο «Προσοχή: Εκτελούνται έργα» και αναρωτιόμαστε ακόμα «Ποιος εκτελείται, τα έργα ή εμείς; Αλλά και ποιος προσέχει ποιον;» Αυτό το παιχνίδι με τις λέξεις του τίτλου αποκαλύπτει ένα συλλογικό τραύμα μιας γενιάς που μεγαλώνει ανάμεσα σε ημιτελή ή ανύπαρκτα έργα, εξοικειωμένη με το ανολοκλήρωτο, που οφείλει πάντα να προσέχει, που έχει εκπαιδευτεί για να προσέχει - και προσαρμόζει και τα δικά της έργα στο πνεύμα των καιρών, μικραίνει τα όνειρά της για να χωρέσουν.
Μπορεί μέσα στην ταχύτητα της καθημερινότητας να μην το αντιλαμβανόμαστε όμως η εικόνα του δημόσιου χώρου με τα εργοτάξια, τα άναρχα σχέδια, την έλλειψη πρασίνου και όρων προσβασιμότητας, ο τρόπος που μία πόλη διαχειρίζεται και αναδεικνύει την πολιτιστική της κληρονομιά, μας επηρεάζει άμεσα. Οι κύκλοι γύρω από το πεζοδρόμιο σύντομα γίνονται οι κύκλοι που κάνουμε στη ζωή μας. Οι υποσχέσεις που λάβαμε γίνονται οι υποσχέσεις που δίνουμε.
Σε αυτήν τη ροή προσπαθήσαμε να απαντήσουμε με ένα δικό μας έργο, με αυτήν την παράσταση, με ένα «Δεν αντέχω άλλο», που ελπίζουμε ότι σαν έκρηξη θα φέρει μια κίνηση. Μπορεί να συνεχίζουμε να ακούμε μουδιασμένοι και μουδιασμένες ότι «η Θεσσαλονίκη με το μετρό θα γίνει η πρωτεύουσα των Βαλκανίων», μπορεί να νιώθουμε τεμαχισμένοι, διαμελισμένοι ή επανατοποθετημένοι στις ζωές μας, μπορεί να έχουμε χάσει κάθε πίστη στους θεσμούς, όμως διατηρούμε ακόμα την πίστη μας στις κοινότητες που μπορεί να φτιάξει η γνώση, η επιστήμη, η τέχνη, στις ομάδες ανθρώπων που διεκδικούν τον χώρο τους, που ασκούν κριτική, που προτείνουν εναλλακτικές σε κάθε είδους συνειδητή ή ασυνείδητη παραίτηση. Με αυτή την πίστη, ελπίζουμε να συνεχίσουμε να φτιάχνουμε έργα, που μπορεί να μην είναι «κατασκευαστικά θαύματα», θα μπορείτε όμως να τα δείτε στα αλήθεια, να τα επικοινωνήσουμε και να τα συζητήσουμε όπως τώρα.
Ομάδα Τροχιές
Σάββατο 15.6.2024
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας