Οι αθέατες πλευρές των Ολυμπιακών Αγώνων

Πίσω από τη «βιτρίνα» μιας επιτυχημένης διοργάνωσης, με παγκόσμιο ενδιαφέρον, όπως ήταν οι πρώτοι διεθνείς Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896, στην Αθήνα, υπήρχαν πολλές «αθέατες» πλευρές.

Η ικανοποιητική συμμετοχή αθλητών, παρά τις δυσκολίες των μετακινήσεων, η πολυπληθής παρουσία «γαλαζοαίματων» και το εντυπωσιακό ανακατασκευασμένο Παναθηναϊκό Στάδιο ήταν τα θετικά στοιχεία που «σφράγισαν» τους αγώνες.

Ομως, σε δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής, εμφανίζονται και οι «αθέατες πλευρές», σχετικές με τις χρόνιες ελληνικές παθογένειες στην εκτέλεση μεγάλων έργων, τις αντιλήψεις για την κοινωνική θέση της γυναίκας αλλά και την έντονη γαλλο-γερμανική αντιπαλότητα της εποχής, που εκδηλώθηκε και στο «διεθνές κομιτάτο των αγώνων», τον… πρόγονο της πανίσχυρης Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής.

Ενδιαφέρον έχουν, ακόμα, τα μέτρα ασφαλείας, που λήφθηκαν στους αγώνες και ήταν ιδιαίτερα αυστηρά καθώς, εκτός από τους ελέγχους που έκανε σε καταστήματα και αρτοποιεία η αστυνομία, συστήθηκε ειδικό σώμα επίλεκτων αστυφυλάκων για την τήρηση της τάξης εκτός του Σταδίου. Εντός του Σταδίου, την τήρηση της τάξης επέβλεπαν ανώτεροι και κατώτεροι αξιωματικοί του στρατού, με τον καθένα να έχει την ευθύνη επιτήρησης μιας ή δύο κερκίδων.

Σε αυτό το πλαίσιο εντασσόταν και η παρουσία πολεμικών πλοίων στον Πειραιά και στον φαληρικό όρμο από τη Γαλλία, τις ΗΠΑ, την Αγγλία και τη Γερμανία.

Αξιοσημείωτο είναι, ακόμα, πως οργανώθηκε πρόγραμμα διαμονής επισκεπτών σε πλοία, που τότε έγινε ελλείψει επαρκών καταλυμάτων αλλά το ξαναείδαμε, για άλλους λόγους, και στους πολυδάπανους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας του 2004. Και μια σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο διοργανώσεων: εΕνώ το 2004, η διοργάνωση βάρυνε οικονομικά το δημόσιο ταμείο και η λαϊκή συμμετοχή περιορίστηκε στον εθελοντισμό, το 1896, οι κυβερνήσεις διέθεσαν ελάχιστα χρήματα, οι Αγώνες καλύφθηκαν οικονομικά σχεδόν εξ ολοκλήρου από ιδιωτικές προσφορές, με μεγαλύτερη αυτή του Γεωργίου Αβέρωφ που με δαπάνες του ανακατασκευάστηκε το Παναθηναϊκό Στάδιο και ο λαός μέσα από επιτροπές, συλλόγους κ.λπ. είχε ουσιαστική συμμετοχή στην πραγματοποίησή τους.

Είναι χαρακτηριστικό ότι, εκτός από το κεντρικό 12μελές συμβούλιο υπό τον τότε διάδοχο Κωνσταντίνο, λειτούργησαν πολυάριθμες επιτροπές με αρμοδιότητες από την ανακατασκευή του Σταδίου, την τακτοποίηση των θέσεων του Σταδίου, του εξωραϊσμού της πόλης, την επιλογή της στολής των Ελλήνων αθλητών μέχρι τη διενέργεια εράνων κ.ά.

Βεβαίως, καθώς η Ελλάδα βρισκόταν υπό χρεοκοπία, η αρχική άρνηση της κυβέρνησης του Χαρίλαου Τρικούπη να αναλάβει την τέλεση των πρώτων διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων ήταν μια λογική απόφαση για να μην επωμιστεί ένα δυσβάσταχτο οικονομικό φορτίο.

Ωστόσο, το «διεθνές κομιτάτο», με ουσιαστικό επικεφαλής τον Γάλλο βαρόνο Κουμπερτέν, θέλοντας να εξασφαλίσει την επιτυχία των Αγώνων του 1900, που θα γίνονταν στο Παρίσι, στο πλαίσιο της παγκόσμιας έκθεσης και να τους δώσει αίγλη, ουσιαστικά, επέβαλε στην Αθήνα τη διοργάνωσή τους.

Μάλιστα, ήταν τόσο ασφυκτικό το πλαίσιο της ανάθεσης, που καθορίστηκε ότι οι αγώνες της Αθήνας θα γίνονταν, στα τέλη Μαρτίου, την ίδια εποχή, που θα γίνονταν και στο Παρίσι. Αυτό δεν άλλαξε, παρά τις αντιρρήσεις της Ελλάδας, της Γερμανίας και άλλων κρατών τόσο για τον μικρό χρόνο προετοιμασίας των αθλητών όσο και για τις καιρικές συνθήκες της εποχής.

Πάντως, όπως φάνηκε και από δημοσιεύματα αγγλικών εφημερίδων, η Γερμανία, που είχε έντονη αντιπαλότητα με τη Γαλλία, είχε και άλλα κίνητρα για τις αντιρρήσεις της, καθώς απαιτούσε να πάρει θέση στη Δδιεθνή Επιτροπή, πράγμα που πέτυχε καθώς ο Κουμπερτέν υποχώρησε στις γερμανικές απαιτήσεις για να αποφύγει την αποχή της χώρας από τους αγώνες, πράγμα που έκαναν Βέλγιο, Ιταλία και Αυστραλία.

Το ίδιο διάστημα, στην Αθήνα, γινόταν «αγώνας δρόμου» για την επιτυχή έκβαση της προσπάθειας, που είχε μεγάλη στήριξη από τον Τύπο.

Το μεγαλύτερο έργο ήταν η ανακατασκευή του Σταδίου και φαίνεται ότι υπήρξαν καθυστερήσεις λόγω και της αδυναμίας εξόρυξης μαρμάρου στην Πεντέλη στη διάρκεια του χειμώνα. Ετσι, πολλές σειρές καθισμάτων έγιναν, προσωρινά, ξύλινες στο χρώμα του μάρμαρου.

Τελικά, το Στάδιο, το ποδηλατοδρόμιο στο Νέο Φάληρο αλλά και το Σκοπευτήριο στην Καλλιθέα ολοκληρώθηκαν εγκαίρως, ενώ οι ναυτικοί αγώνες, η ιστιοδρομία, η κωπηλασία και η κολύμβηση, που έγιναν στη Ζέα, δεν χρειάστηκαν ιδιαίτερες υποδομές.

Σε αρκετές περιπτώσεις διατυπώθηκαν ενστάσεις για τις αναθέσεις που έγιναν. Μεταξύ αυτών ήταν κάποια έργα έξω από το Σκοπευτήριο, που όπως γράφτηκε, ο διαγωνισμός κατακυρώθηκε με υψηλότερο τίμημα από άλλη προσφορά ενώ και σε άλλους διαγωνισμούς, όπως σε αυτόν για τη βελτίωση του φωτισμού της Αθήνας φαίνεται να προσπάθησαν κάποιοι να «χωθούν» παρουσιάζοντας αμφιλεγόμενες εφευρέσεις.

Μεγάλη συζήτηση έγινε και για την καθαριότητα της πόλης που έφερε στην… επιφάνεια τις αντιλήψεις για τη θέση της γυναίκας, με εφημερίδες να τις προτρέπουν να πάρουν τις σκούπες και να βγουν στον δρόμο να καθαρίσουν! Βέβαια, την ίδια ώρα, η συμμετοχή στους Αγώνες ήταν απαγορευμένη, όπως φάνηκε με τον αποκλεισμό μιας γυναίκας από τον Πειραιά, που ζήτησε να λάβει μέρος στον μαραθώνιο.

Ωστόσο, ο Τύπος, θέλοντας να ενεργοποιήσει περισσότερο κόσμο, βοηθούσε στην καλλιέργεια προσδοκιών για τα οικονομικά οφέλη που θα υπήρχαν από την άφιξη χιλιάδων επισκεπτών.

Αρχικά, υπήρξαν αναφορές και για 100.000 ξένους, αλλά γρήγορα άρχισε η «προσγείωση» καθώς ούτε τα πλοία επαρκούσαν για τη μεταφορά τέτοιου αριθμού, ούτε υπήρχαν και τα καταλύματα για τη φιλοξενία τους και τελικά οι ξένοι που έφτασαν δεν ξεπέρασαν τις 7.000-8.000.

Τον συντονισμό του προγράμματος φιλοξενίας είχε το αγγλικό πρακτορείο Κουκ, το οποίο είχε αναλάβει και την ενοικίαση σπιτιών ή δωματίων για τη διαμονή των ξένων, καθώς τα ξενοδοχεία της εποχής διέθεταν μόνο 600 κλίνες.

Ετσι, αποφασίστηκε να μείνουν επισκέπτες και σε πλοία, αγκυροβολημένα στον Φαληρικό όρμο, όπως το εντυπωσιακό γαλλικό ατμόπλοιο «Τουρέν» («La Touraine»), μήκους 158 μέτρων, με δυνατότητα φιλοξενίας 1.092 επιβατών, σε διαμερίσματα τριών κατηγοριών (θέσεων) και σε θαλαμηγούς που κανονικά έκαναν ταξίδια στον Νείλο.