Το χρονικό της οδύνης

«Ούτε ένας άνθρωπος δεν έχασε τη ζωή του επειδή εγκλωβίστηκε μη βρίσκοντας ελεύθερη πρόσβαση προς τη θάλασσα. Οι περισσότεροι βρήκαν τραγικό θάνατο, απροειδοποίητοι, αιφνιδιασμένοι και αβοήθητοι, στα αυτοκίνητά τους, στις αυλές τους, στη Λεωφόρο Μαραθώνος, λίγα μέτρα έξω από τα σπίτια τους, τρέχοντας να σωθούν».

Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγει η Μαρίνα Καρύδα, επιζήσασα από τη φονική πυρκαγιά στο Μάτι Αττικής. Στο βιβλίο της «Μάτι 23 Ιουλίου 2018», ύστερα από έρευνα ετών, συνδυάζει παραπάνω από πενήντα προσωπικές μαρτυρίες –μαζί με τη δική της– όπως καταγράφηκαν στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο και στις καταθέσεις στο δικαστήριο. Είναι δε το δεύτερο βιβλίο που συγκεντρώνει μαρτυρίες επιζησάντων, μετά το εξαιρετικό «Φύγε όπως είσαι και θα ’ρθω να σε βρω!» του Γιώργου Σπανού, το οποίο κυκλοφόρησε στις αρχές του 2022 από τις εκδόσεις Ινφογνώμων.

Συμπληρώνονται έξι χρόνια φέτος από την πύρινη καταστροφή στην Ανατολική Αττική που έχει καταγραφεί ως «η φωτιά στο Μάτι» –αλλά στην πραγματικότητα, εκτός από το Μάτι, έπληξε και άλλους τέσσερις οικισμούς: τον Νέο Βουτζά, τον Προβάλινθο, το Κόκκινο Λιμανάκι Ραφήνας και την Αμπελούπολη. Πρόκειται για τη φωτιά που ξέσπασε λόγω της εγκληματικής αμέλειας κατοίκου του Νταού Πεντέλης, ο οποίος το πρωί της 23ης Ιουλίου 2018, παρά τις αυστηρές απαγορεύσεις λόγω αντιπυρικής περιόδου και ανέμων, αποφάσισε να κάψει ξερά κλαδιά στον κήπο του. Στις 16.25 η φωτιά αναζωπυρώθηκε από τους ισχυρούς δυτικούς ανέμους. Επεκτάθηκε προς Νέο Βουτζά καίγοντας χαμηλή βλάστηση, χωρίς καμιά σοβαρή προσπάθεια κατάσβεσης, ενώ μιάμιση ώρα μετά, όταν συνάντησε κατοικημένες περιοχές με πυκνό πευκοδάσος, θέριεψε, κατακαίοντας τα πάντα με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Το σκηνικό που ακολούθησε μπορεί να συγκριθεί μόνο με συνθήκες πολέμου ή με κινηματογραφική ταινία τρόμου.

Η κυρία Καρύδα (συνιδρύτρια από το 2021 της «Salvia Burn Αssociation», της πρώτης οργάνωσης για τους εγκαυματίες στην Ελλάδα) καταγράφει λεπτό προς λεπτό το χρονικό της τραγωδίας της 23ης Ιουλίου, που εκτυλίχθηκε σε απόσταση μόλις 28 χλμ. από το κέντρο της πρωτεύουσας. Και το κάνει με τέτοιο τρόπο ώστε η ακολουθία των γεγονότων διόλου να μη χάνει τη μυθιστορηματική δομή της, παρότι πρόκειται για 100% αληθινά γεγονότα. Κάθε μαρτυρία συνοδεύεται από έναν αριθμό, ώστε να είναι ευχερέστερη η παρακολούθηση παράλληλων ιστοριών στον ίδιο χρόνο. Στο τέλος, όλες οι ιστορίες συνθέτουν το παζλ και μας δίνουν την πλήρη εικόνα τού τι συνέβη εκείνη τη μέρα.

Κατά τις 18.00, όταν η φωτιά πέρασε τη Λ. Μαραθώνος, χιλιάδες κάτοικοι και παραθεριστές –σε μεγάλο ποσοστό ηλικιωμένοι παππούδες με τα εγγόνια τους– άρχισαν να τρέχουν αλαφιασμένοι για να γλιτώσουν, μόνο όταν συνειδητοποίησαν ότι μια ανεξέλεγκτη φωτιά βρίσκεται μόλις λίγα μέτρα μακριά τους ή ακόμα και μέσα στην αυλή τους! Ο αιφνιδιασμός είναι ο κοινός παρονομαστής όλων των αφηγήσεων. Χωρίς καμιά προειδοποίηση να εγκαταλείψουν εγκαίρως τα σπίτια τους, χωρίς καν το χτύπημα της καμπάνας, 104 και πλέον συνάνθρωποί μας έχασαν μαρτυρικά τη ζωή τους στη δεύτερη φονικότερη πυρκαγιά στον 21ο αιώνα: είτε λόγω του θερμικού κύματος (σε θερμοκρασίες που ξεπέρασαν τους 600 βαθμούς Κελσίου) είτε λόγω σοβαρών εγκαυμάτων είτε λόγω πνιγμού στη θάλασσα μετά από 6ωρη πάλη με τα κύματα και τον καπνό. Οικογένειες ξεκληρίστηκαν ή βυθίστηκαν στο πένθος, εκατοντάδες εγκαυματίες ξεκίνησαν να ανεβαίνουν τον δικό τους Γολγοθά, αναρίθμητα ζώα αποτεφρώθηκαν, ενώ πολύς κόσμος έμεινε άστεγος, αφού περίπου 2.000 σπίτια καταστράφηκαν ολοσχερώς.

Ανάμεσα στις μαρτυρίες παρεμβάλλονται πηγές και ντοκουμέντα των ΜΜΕ, η έκθεση του πραγματογνώμονα Δημήτρη Λιότσιου, το κατηγορητήριο και οι απολογίες των κατηγορουμένων, παρέχοντας μια ολοκληρωμένη καταγραφή της καταστροφής, τόσο κατά τη διάρκεια όσο και για τα πριν και τα μετά από αυτήν. Οπως τεκμηριώνεται από όλα αυτά, ένας ράθυμος και ανεύθυνος κρατικός μηχανισμός, παντελώς ανίκανος να προστατεύσει τους πολίτες του, βρέθηκε αδικαιολόγητα απροετοίμαστος, τόσο ως προς την προσπάθεια κατάσβεσης (καθώς το σύνολο των πυροσβεστικών δυνάμεων είχε μετακινηθεί από το πρωί στο μέτωπο της Κινέτας) όσο και διαχειριζόμενος την κρίση με έναν εξοργιστικά αλλοπρόσαλλο τρόπο (αρκετοί θάνατοι οφείλονταν στο κυκλοφοριακό χάος που προκάλεσε η αστυνομία παρεκτρέποντας τα οχήματα προς το Κόκκινο Λιμανάκι και το Μάτι). Για να μη μιλήσουμε για την ασύγγνωστη αμετροέπεια των τότε κυβερνώντων…

Το βιβλίο για το «Μάτι» δεν προτείνεται για την παραλία. Είναι ένα βιβλίο πόνου, που ξεχειλίζει οργή, πένθος και αναρίθμητα «γιατί;». Είναι όμως και ένα βιβλίο που αναβλύζει αυτοθυσία, αυταπάρνηση και αγάπη· αγάπη για τους αδικοχαμένους μας, αγάπη για τη ζωή. Γιατί πλάι στις μακάβριες περιγραφές για καμένες σάρκες, στέκονται οι μαρτυρίες για τη σωτήρια δράση εθελοντών δασοπυροσβεστών, για το κύμα αλληλεγγύης από το επόμενο κιόλας πρωί, και βέβαια οι σκηνές με τους Αιγύπτιους ψαράδες που περισυνέλεξαν αυτοβούλως ανθρώπους από τη θάλασσα με τα καΐκια τους –ένας από τους οποίους εθεάθη να ψελλίζει προσευχές στη γλώσσα του, πάνω από το άψυχο κορμί ενός αλλόθρησκου ιερέα, του 83χρονου παπα-Σπυρίδωνα.

Το «Μάτι» είναι πρωτίστως ένα βιβλίο μνήμης: για να μην ξεχάσουμε ποτέ τον Βίκτωρα, την Εβίτα, τον Παναγιώτη, τη Μαρίλια και άλλα 100 ονόματα που αντιστοιχούν σε πρόσωπα και δεν είναι απλώς αριθμοί. Και γιατί πρέπει να θυμόμαστε ότι, σε συνθήκες πλήρους κρατικής διάλυσης όπως συνέβη στο Μάτι, στην Ηλεία ή στα Τέμπη, το μόνο που έχουμε είναι ο ένας άνθρωπος τον άλλον.