Δεν είναι ακριβώς συνομήλικοι, αλλά ανήκουν στην ίδια μεταπολεμική και μετεμφυλιακή γενιά του 1970 o Ηλείος Ηλίας Γκρής (γενν. 1952) και ο Κύπριος Σωτήρης Π. Βαρνάβας (γενν. 1948). Πολυσχιδείς και πολυπράγμονες και οι δύο –δημοσιογράφος, συγγραφέας και πάνω απ’ όλα ποιητής ο πρώτος· πανεπιστημιακός, συγγραφέας και ποιητής ο δεύτερος– υποψιαζόμαστε πως οι δρόμοι και οι διαδρομές τους διασταυρώθηκαν πολλές φορές στην Ελλάδα ή στην Κύπρο εδώ και δεκαετίες.
Και διασταυρώθηκαν κυρίως οι πνευματικές και ιστορικές αγωνίες τους πάνω από το σώμα της καθημαγμένης Κύπρου και της τραγωδίας της τουρκικής εισβολής, κατοχής και διχοτόμησης. Καρπός αυτών των διασταυρούμενων διαδρομών είναι το βιβλίο του Σωτήρη Βαρνάβα για την «κυπριακή» ποίηση του Γκρή, που κάθε άλλο παρά φιλολογική ανταπόδοση φιλοφρόνησης είναι (αφού και ο Γκρής έχει περιλάβει σε ανθολογίες του τον Σωτήρη Π. Βαρνάβα). Στην ουσία, είναι η «βιογραφία» της κυπρογενούς ποίησης του Ηλία Γκρή, που κυοφορούνταν από την παιδική και εφηβική του ηλικία. Αλλά κυριολεκτικά γεννήθηκε κατά το πρώτο ταξίδι του ποιητή και δημοσιογράφου στην Κύπρο, το 1983, στο πλαίσιο μεγάλης δημοσιογραφικής αποστολής.
«Α, Κύπρο, Νησί πατημένο, διαμελισμένο, Νησί διαγουμισμένο, εκεί κάτω στις άκρες υπώρειες του Ελληνισμού, για την προδοσία ποτέ κανείς δεν έφταιξε!» (Από τα «Φραγκμέντα του ποιητή για την Κύπρο»)
Η πρώτη επαφή του Ηλία Γκρή με το Κυπριακό, όπως μας υπενθυμίζει ο Βαρνάβας, ανάγεται στην παιδική του ηλικία, όταν μικρός μαθητής ακόμη πήρε μέρος σε μαθητικές διαδηλώσεις και λαμπαδηφορίες που οργανώθηκαν σε όλη την Ελλάδα, ακόμη και στα Κρέστενα της Ηλείας (απ’ όπου κι ο Ηλίας), κατά των τουρκικών βομβαρδισμών στην Κύπρο, το 1964. Και δέκα χρόνια αργότερα, κατά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, τον συγκλονίζει η είδηση ότι ένας συμμαθητής και φίλος του στο 7ο Γυμνάσιο Παγκρατίου, ο Γιώργος Αναλυτής, που είχε αυτοβούλως μετατεθεί στην ΕΛΔΥΚ της Κύπρου, ήταν –μέχρι πολύ πρόσφατα– ένας από τους 1.619 αγνοούμενους της κυπριακής τραγωδίας. Ανάμεσά τους πάνω από 140 Ελλαδίτες της ΕΛΔΥΚ.
Ο χαμένος φίλος του Ηλία Γκρή τροφοδοτεί το φορτισμένο ποίημά του «Η ολέθρια αιχμαλωσία του Γιώργου Αναλυτή», γραμμένο πολλά χρόνια μετά την κυπριακή τραγωδία, με άλλα τέσσερα ποιήματα εμπνευσμένα απ’ αυτήν, και που περιλήφθηκαν στη συλλογή Αλφειός Πρόγονος, το 2005.
«Θα σ’ έβαλαν να γονατίσεις τα ένστολα θηρία/ με τα χέρια δεμένα σε στάση ικεσίας/ με πλεγμένα τα χέρια σας πίσω από το κεφάλι/ και μάτια κοτσύφια τρομαγμένα/ από τουφεκιά που ξεστόχισε…», είναι οι στίχοι που επιλέγει από το ποίημα του Γκρή ο Σ. Βαρνάβας, για να στοιχειοθετήσει τη βασική κρίση του για την ποίησή του:
«Οι στίχοι του πυκνοί και φέροντας στους ώμους την ιδέα της ελευθερίας με την Καλβική σημασία γράφονται για να αφυπνίσουν… Υπηρετούν το ποιητικό σκηνικό, που στήνει για να αναδείξει το κυπριακό θέμα. Οτι δεν αφορά μόνο τους πρόσφυγες της Κύπρου. Οπως συμβαίνει και αλλού στην ποίησή του, δεν βλέπει τα πράγματα στα στενά τοπικά πλαίσια της πατρίδας του, αλλά είναι εμφανής ο καθολικός χαρακτήρας των στίχων του».
Τα «κυπρογενή», κατά τον Σωτήρη Βαρνάβα, ποιήματα του «κυπροπαθή» (πάλι κατά τον συγγραφέα του βιβλίου) Ηλία Γκρή δεν είναι πολλά, αν και ο ποιητής με οκτώ μέχρι τώρα συλλογές μάς έχει παραδώσει τα περισσότερα από κάθε άλλον Ελλαδίτη ποιητή. Και έχει ανθολογήσει εκατοντάδες ποιητές, Ελληνες και μη. Το μεγαλύτερο μέρος από τα 25-30 ποιήματα που ωρίμαζαν εντός του σχεδόν από την εφηβική του ηλικία είναι συγκεντρωμένα στη συλλογή Λήθαργος Κόσμος του 1987, μέσα στην οποία περιλαμβάνεται και η ενότητα «Δεκατρείς φωνές στην Κύπρο». Ολιγόστιχα κυρίως ποιήματα που συνομιλούν με την ποίηση του νομπελίστα Ιρλανδού ποιητή Σέιμους Χίνι αλλά και με αυτήν του Ρίτσου ή Κυπρίων ποιητών.
Η πολλαπλά χρήσιμη μελέτη του Σωτήρη Βαρνάβα Ψηλαφώντας την έννοια της αρετής, εκτός από μια «βιογραφία» της μακρόχρονης ποιητικής σχέσης του Ηλία Γκρή με την Κύπρο, είναι και ένα συνοπτικό «πανόραμα» της πρόσληψης του κυπριακού ζητήματος από Ελλαδίτες, ξένους, αλλά και Κύπριους ποιητές. Οχι μόνο μέσω του σχετικού εισαγωγικού κεφαλαίου, αλλά και μέσα από τις εκτενείς παραθέσεις Ελλαδιτών και Κυπρίων κριτικών λογοτεχνίας που ασχολήθηκαν και ανέλυσαν την ποίηση του Γκρή, εντοπίζοντας στοιχεία ότι αυτή συνομιλεί με την ποίηση και ειδικά με την «κυπριακή» ποίηση πολλών άλλων, Ελλήνων και μη, «κυπροπαθών» και Κυπρίων.
Ισως η πιο εύστοχη, κατά τη δική μας ανάγνωση, επισήμανση του Σ. Βαρνάβα για την κυπριακή ποίηση του Ηλία Γκρή αφορά την αναμέτρησή του με τον ορατό αλλά και τον αόρατο εχθρό της Κύπρου: την εξαφάνιση της τραγωδίας του 1974 και των ανοιχτών πληγών που έχει αφήσει κάτω από ένα μείγμα λήθης, εξοικείωσης με το «τέρας» και αναψυκτικής ευδαιμονίας. Και ορθά ανθολογεί εδώ ο Σ. Βαρνάβας το πιο αιχμηρό απόσπασμα του ποιήματος του Γκρή «Πτήση 1738 Αθήνα - Λάρνακα»:
«Λοιπόν, τους βλέπεις παγώνια μες στα λούσα/ Στην Πύλη της Αμμοχώστου και στην Πύλη της Πάφου/ Οι καημένοι οι εταίροι αθώοι του αίματος/ Με ύφος μη μου άπτου σε μπαρ παραλίες/ Χάσκει κούφιος ο ευδαιμονισμός τους ψάλλει τον μίρμιλον. […] Εγώ δεν έρχομαι τουρίστας πέρα βρέχει/ Να λειώνω σαν παγωτό βλαμμένης ευτυχίας/ Γι’ αυτό ας πω τζι εγιώ το πειν μου ]…]».
Πενήντα χρόνια από την τουρκική εισβολή, «σαν παγωτό βλαμμένης ευτυχίας» κινδυνεύει να λιώσει και η οργή που άλλοτε συνέγειρε την ελληνική κοινωνία, τα διεθνή αντιιμπεριαλιστικά κινήματα κι ένα σημαντικό μέρος της διεθνούς κοινότητας, που υποστήριζε την κυπριακή υπόθεση και απαιτούσε καταδίκη της Τουρκίας. Και τον τερματισμό της τουρκικής κατοχής στο νησί.
Και οφείλουμε σε όσους επιμένουν να συντηρούν αυτή την οργή πολιτικά, ιστορικά ή ποιητικά, οφείλουμε στον Σ. Βαρνάβα με αυτό το βιβλίο, και πριν απ’ όλα στον Ηλία Γκρή και στην κυπριακή ποίησή του ότι, 50 χρόνια από το προδοτικό πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, μένει ανοιχτός ο «λογαριασμός» της ιστορίας και της αποκατάστασης του διεθνούς δικαίου.
● Το εξώφυλλο του βιβλίου κοσμεί πίνακας με πορτρέτο του Ηλία Γκρή (λάδι σε μουσαμά, διαστάσεις 60χ50) που έχει φιλοτεχνήσει ο ζωγράφος Ανδρέας Δεβετζής
ℹ️ Ως «Εφ.Συν.» οφείλουμε επίσης στον Ηλία Γκρή την προσφορά στους αναγνώστες μας των δύο μοναδικών ανθολογιών του, Το Μελάνι φωνάζει (ποίηση και πεζογραφία για τον Νοέμβρη 1973) και Φιλέλληνες ποιητές για το 1821, επίσης σε δύο τόμους.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας