Εφηβικές ρήξεις και Διαδίκτυο

Πριν από μερικές εβδομάδες μια γαλλική έκθεση για τη σχέση των παιδιών και των εφήβων με τις οθόνες με τίτλο «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο», μετά από παραγγελία του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν, ανέλυσε τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που παρουσιάζει η χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών για τα παιδιά και τους εφήβους, θέτοντας κρίσιμα ερωτήματα σχετικά με τη ρύθμιση όσον αφορά την πρόσβαση των παιδιών και των εφήβων στα κοινωνικά δίκτυα. Η μελέτη κατέληγε κατηγορηματικά στο συμπέρασμα «Οχι smartphone στις ηλικίες κάτω των 13 ετών, όχι social media στους κάτω των 18» δεδομένου πως η έκθεση σε οθόνες επηρεάζει αρνητικά «την όραση, τον μεταβολισμό και τη συγκέντρωση» των παιδιών, ενώ οι αλγόριθμοι προκαλούν «εθισμούς» στους ανήλικους χρήστες.

Το Διαδίκτυο θεωρείται ένας μεταβατικός χώρος όπου τα άτομα -ανεξαρτήτως ηλικίας- υιοθετούν ταυτότητες που εμπεριέχουν χαρακτηριστικά διαφορετικά από εκείνα που εκφράζουμε στην πραγματική ζωή. Οι έξυπνες συσκευές επενδύονται ψυχικά με έναν ιδιαίτερο τρόπο από τους έφηβους χρήστες, οι οποίοι είναι ραγδαία μεταβαλλόμενες προσωπικότητες και αίρουν με ευκολία τις αναστολές τους με αποτέλεσμα να περιηγούνται χωρίς ιδιαίτερα όρια στον κυβερνοχώρο.

Ετσι οι Γάλλοι επιστήμονες υποστήριξαν πως τα παιδιά γίνονται «εμπόρευμα» σε αυτήν τη νέα αγορά τεχνολογίας και πως γι’ αυτόν τον λόγο κανένα παιδί δεν θα πρέπει να έχει κινητό τηλέφωνο πριν από την ηλικία των 11 ετών και κανένα παιδί κινητό με πρόσβαση στο Διαδίκτυο πριν από την ηλικία των 13. Η σχέση των εφήβων με τα social media θα πρέπει -σύμφωνα με τη μελέτη- να περιορίζεται σε «ηθικά» κοινωνικά δίκτυα, όπως είναι για παράδειγμα το Mastodon, τα οποία διαφοροποιούνται από τις κερδοσκοπικές πλατφόρμες των Instagram, Snapchat, TikTok.

Είναι ωστόσο εφικτή μια τέτοια απαγόρευση στην εποχή τού homo digitalis και της τεχνητής νοημοσύνης;

Η Séverine Erhel, ερευνήτρια γνωστικής ψυχολογίας, αναφέρει πως οι συστάσεις της έκθεσης δεν είναι προσαρμοσμένες στις χρήσεις των νέων και ορισμένες μάλιστα φαίνονται ανεφάρμοστες. Ειδικότερα η σύσταση να μην παρέχεται smartphone συνδεδεμένο στο Διαδίκτυο πριν από την ηλικία των 13 ετών δημιουργεί αρκετές δυσκολίες. Υποστηρίζει πως αν εφαρμόσουμε αυτό που προτείνει η έκθεση, κινδυνεύουμε να μεταφέρουμε τα προβλήματα που σχετίζονται με την κοινωνική δικτύωση σε άλλους, λιγότερο προσβάσιμους ψηφιακούς χώρους.

Οι έφηβοι θα μπορούσαν να οδηγηθούν σε άλλα μέσα, όπως τα δωμάτια συνομιλίας στο Discord, τα οποία τελικά θα ήταν πιο δύσκολο να επιβλέπονται, να παρακολουθούνται αλλά και να μελετώνται. Επιπλέον αυτές οι κλιμακωτές απαγορεύσεις -σύμφωνα με τη Γαλλίδα ερευνήτρια- υπάρχει κίνδυνος να δημιουργήσουν στους γονείς μια επίπλαστη αίσθηση ασφάλειας.

Οι γονείς δεν θα μπορούν να συμμετέχουν στην υποστήριξη των ψηφιακών δραστηριοτήτων των εφήβων τους, δεδομένου πως τα παιδιά τους δεν θα πρέπει να βρίσκονται στα κοινωνικά δίκτυα. Την ίδια στιγμή οι έφηβοι θα δυσκολεύονται να απευθυνθούν στους γονείς, τους εκπαιδευτικούς ή στις Αρχές για βοήθεια όταν πέφτουν θύματα διαδικτυακής βίας γιατί δεν θα μπορούν να ομολογήσουν πως έκαναν χρήση του Διαδικτύου.

Συνεπώς ο περιορισμός της πρόσβασης στα smartphones ή στα κοινωνικά δίκτυα δεν θα λύσει τα προβλήματα ψυχικής υγείας που αντιμετωπίζουν οι έφηβοι μαθητές. Εδώ και καιρό οι έξυπνες συσκευές λειτουργούν για τους εφήβους ως μεταβατικά αντικείμενα με αποτέλεσμα να εμφανίζουν μια μορφή συναισθηματικής εξάρτησης από αυτές είτε για να δραπετεύσουν από την εξωτερική πραγματικότητα, είτε από την ψυχική τους πραγματικότητα. Ηδη αρκετοί έφηβοι επιχειρούν να βρουν τις απαντήσεις γύρω από τη σεξουαλικότητα στους διάφορους σχετικούς ιστότοπους και σιγά σιγά εθίζονται σε σκηνές πορνογραφικού περιεχομένου, αποκτώντας μια λανθασμένη εικόνα για το σώμα τους και τον τρόπο που λειτουργεί.

Για να καμφθεί αυτή η στρέβλωση και να καταπολεμηθεί αυτή η εξάρτηση στα χρόνια του homo digitalis, δεν αρκούν οι αποκλεισμοί από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε αυτή τη μεταβατική ηλικία με τις πιο έντονες βιοσωματικές και ψυχοσυναισθηματικές εναλλαγές στη ζωή του ανθρώπου.

Εφηβικές εξαρτήσεις και άλλες ψυχοπαθολογίες που συνδέονται με το Διαδίκτυο και την κοινωνική δικτύωση θα πρέπει να αντιμετωπίζονται μέσω κατάλληλων ψυχοθεραπευτικών παρεμβάσεων σε όλη την οικογένεια με στόχο την παροχή ενός σταθερού υποστηρικτικού πλαισίου φροντίδας για τον έφηβο. Είναι προτιμότερο να ενθαρρύνουμε τους εφήβους να χρησιμοποιούν υπεύθυνα τα smartphones τους και να τους δίνουμε τη δυνατότητα να περιηγούνται με ασφάλεια στα ψηφιακά περιβάλλοντα, θωρακίζοντας παράλληλα τον ψυχισμό τους. Γιατί οι εφηβικές ρήξεις και τα εφηβικά ερωτήματα δεν απαντώνται μέσα από απαγορεύσεις, αλλά μέσα από συνδιαλλαγή και φροντίδα.