«Τα σώματά μας είναι ένα αρχείο βιωμένων στιγμών»

Ενα παιχνίδι μνήμης με τη μορφή ενός ποπ σόου, live video και ζωντανής μουσικής είναι η καινούργια παράσταση του Παντελή Φλατσούση, «Ατλας της δεκαετίας του 2000», που καθώς φιλοξενείται ήδη έως και τις 26 Μαΐου στην κεντρική σκηνή του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά μάς καλεί σε αναστοχασμό, προσωπικό, συλλογικό και... παγκόσμιο: 11η Σεπτεμβρίου, Μετρό, Αθήνα 2004, Euro 2004, Eurovision 2005, κατάρρευση Lehman Brothers και τσουνάμι. Ποια γεγονότα μάς συντάραξαν; Θυμόμαστε πώς ήταν ο κόσμος πριν από αυτά; Τι ακολούθησε την υπόσχεση της αέναης ανάπτυξης, τη ματαίωση της ευημερίας για όλους, την πολεμική αντιτρομοκρατική εκστρατεία στο Αφγανιστάν που ειρωνικά βαφτίστηκε «Διαρκής Ελευθερία»;

Ο σκηνοθέτης και δραματουργός στην καλλιτεχνική του ταυτότητα εμπεριέχει μια σκηνική γλώσσα που παίζει με τα νέα μέσα και την εκτεταμένη χρήση τεχνολογίας. Υπογράφοντας ο ίδιος το κείμενο στα περίπου 11 έργα που έχει ανεβάσει, έχει εξελίξει μια προσωπική δραματουργική «διάλεκτο» που συνομιλεί με την ιδέα της μνήμης και του αναστοχασμού αποκτώντας συχνά τη μορφή φιλοσοφικών προβληματισμών –αρκεί να θυμηθούμε το «Εθνικό Ντεφιλέ» στο Φεστιβάλ Αθηνών το 2021 και το «Μετά το τέλος του κόσμου: ένα αρχείο ματαιωμένων σχεδίων» το 2022.

Σε αυτό το έργο το παιχνίδι τού χθες με το σήμερα έχει πάρει τη μορφή ενός διαγωνιστικού σόου για έξι ηθοποιούς, δύο παρουσιαστές και τέσσερις παίκτες, στο οποίο ακούγονται γύρω στις 50 πολύ μικρές ιστορίες ανθρώπων με φόντο τα μεγάλα γεγονότα της κομβικής πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα.

● Περί τίνος πρόκειται;

Ουσιαστικά είναι ένα σόου που έχει ένα διαγωνιστικό σκέλος δημιουργώντας μια πιο διασκεδαστική συνθήκη αφήγησης -γιατί η δεκαετία του 2000 δεν είχε μόνο ευχάριστες ιστορίες, είχε και πολλά δυσάρεστα- κι ακόμη μας επιτρέπει να αναπτύξουμε χαρακτήρες. Οι χαρακτήρες που διαγωνίζονται ζουν στο σήμερα και λένε ιστορίες από τη δεκαετία του 2000, αλλά αυτή η συνθήκη μάς επιτρέπει να δούμε τι μεσολάβησε και πώς αυτά που μεσολάβησαν διαμόρφωσαν τις προσωπικότητές μας. Είναι πρόσωπα διαφορετικών γενεών άρα και διαφορετικών στάσεων μέσα στη δεκαετία. Ακόμη μας απασχολεί να ξεχωρίσουμε συμβάντα της κουλτούρας, αλλά όχι να ξεχωρίσουμε το υψηλό από το χαμηλό –είναι και μια απόπειρα ισότητας των πολιτισμικών συμβάντων. Για παράδειγμα ένα συμβάν είναι η ταινία «Αρχοντας των Δακτυλιδιών». Το ότι γίνεται μια ταινία τόσο μεγάλη επιτυχία, πέρα από τη δύναμη που έχει μια πολύ μεγάλη εταιρεία στην προώθησή της, σημαίνει ότι κάπου ακουμπάει στα μυαλά των ανθρώπων και στις συμπεριφορές τους κι αυτό δεν μπορεί να το κάνει οποιαδήποτε ταινία. Εχει άλλωστε ένα πολύ μεγάλο μπάτζετ: κι αυτό κάτι συμπυκνώνει, κάτι σημαίνει για τις συγκυρίες και κάπως μπορεί να φωτιστεί...

● Ο Ατλας, που παραπέμπει στη γεωγραφία, εδώ με ποια έννοια χρησιμοποιείται στον τίτλο;

Σε πολλές από τις δουλειές μου με απασχολεί η έννοια του αρχείου, ενός βιωμένου ιδιόμορφου αρχείου –δανείζομαι από τον φίλο Δημήτρη Παπανικολάου την έννοια της «αναταραχής αρχείου»: ακόμη και τα σώματά μας με έναν τρόπο είναι ένα αρχείο βιωμένων στιγμών. Ο Ατλας έχει χρησιμοποιηθεί με τη λογική της συλλογής πολλών διαφορετικών στιγμών και πραγμάτων και από άλλους στοχαστές όπως ο Βάλτερ Μπένγιαμιν και ο Τζορτζ Ντούμπερμαν. Κι εδώ βλέπουμε έναν Ατλαντα από πολλές και διαφορετικές στιγμές από τον βιωμένο χρόνο της δεκαετίας του 2000, σαν φωτογραφίες πολαρόιντ που μαζεύονται και φτιάχνουν ένα μωσαϊκό, ένα παζλ των ζωών που βιώθηκαν εκείνη τη δεκαετία.

● Στιγμές προσωπικές ή πολιτικές;

Εδώ μας απασχολεί μια πιο βαθιά έννοια του πολιτικού. Το πώς αυτό διαπλέκεται με το πολύ προσωπικό: ο τρόπος που ζούμε τις ζωές μας είναι με την ευρύτερη έννοια πολιτικός. Επίσης το πώς μας διαμορφώνουν τα γεγονότα και οι εξελίξεις, πώς μας κάνουν να ζούμε με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, είναι κάτι ουσιωδώς πολιτικό. Βλέπουμε ότι στη δεκαετία που ακολουθεί αυτή του 2000 κάτι μάλλον αλλάζει: και σε αυτήν την περίοδο είμαστε ακόμη σε αυτήν τη στιγμή και βιώνουμε μια εποχή αμηχανίας, αλλαγής παραδείγματος.

● Πώς θα προσδιορίζατε αυτήν την αλλαγή παραδείγματος;

Υπάρχει μια γενική νοοτροπία η οποία εγκαθιδρύεται και διέπει όλους τους τομείς τού γίγνεσθαι, πολιτικά, γεωπολιτικά κ.λπ. Αν λέγαμε ότι το νεοφιλελεύθερο παράδειγμα φτάνει στην κορύφωσή του τη δεκαετία του 2000, εκεί, μετά την κρίση του 2008, κάτι αλλάζει πολύ. Σήμερα δεν ξέρουμε τι είναι το επόμενο. Αυτό δεν σημαίνει ότι πάμε προς μια κατεύθυνση. Η αλλαγή παραδείγματος αφορά και την Αριστερά και τη Δεξιά. Αυτό που θα λέγαμε είναι ότι οι συγκυρίες, οι άνθρωποι, αυτές οι βιωμένες στιγμές που αφηγούμαστε, διέπονται από αυτό το παράδειγμα.

Με απασχολεί η αλληλεπίδραση με τον ιστορικό χρόνο, η σχέση του ατόμου με το συλλογικό

Εχω πάντως την αίσθηση ότι οδεύουμε προς μια εποχή ενός πιο μικτού παραδείγματος. Υπάρχει πολύ μεγάλη ανάγκη για ασφάλεια γιατί υπάρχει και πολύ μεγάλος φόβος. Κι αυτό δεν είναι πολύ θετικό γιατί ο φόβος δεν έχει υπάρξει ποτέ χειραφετητικό εργαλείο ούτε συλλογικά, ούτε ατομικά –τουναντίον. Αυτή η ανάγκη προκαλεί προστατευτισμούς που μπορεί να έχουν και κάτι θετικό, όπως είναι ένα κράτος πρόνοιας, αλλά μπορεί να έχουν και κάτι αρνητικό. Πάντως δεν μπορούμε να πούμε ότι πάμε προς μια αρνητική ή μια θετική εποχή.

● Με την άνοδο της Ακροδεξιάς, την εξάπλωση της κοινωνικής βίας και τον περιορισμό των δημόσιων συλλογικών κεκτημένων στην υγεία, λόγου χάρη, διαπιστώνετε μια δημοκρατική υποχώρηση;

Εχω κι εγώ την αίσθηση ότι πανευρωπαϊκά οι θεσμοί του κράτους δικαίου βρίσκονται σε ένα δύσκολο σημείο. Οντως παρατηρούμε από τη δεκαετία του 2000 την άνοδο της Ακροδεξιάς, παρ’ όλα αυτά δεν είναι το ίδιο: η σημερινή Ακροδεξιά έχει ανανεώσει πάρα πολύ το λεξιλόγιό της, έχει ενσωματώσει πάρα πολλά ζητήματα σε βαθμό που δεν ξέρω αν ο όρος σε αντιστοιχία με ό,τι εννοούσαμε με αυτόν πριν την καλύπτει. Σίγουρα μιλάμε για έναν πολύ μεγάλο συντηρητισμό και μια ακραία πόλωση εντός των κοινωνιών, μια συγκυρία στην οποία από τη μια βρίσκεται ο μακρονισμός και απέναντί του μια Ακροδεξιά που ανεβαίνει με πολύ μοντέρνο λεξιλόγιο.

● Πολλά τα σημαντικά γεγονότα της δεκαετίας. Να μιλήσουμε για το δικό μας 2004;

Είναι ένα αθλητικό γεγονός, αλλά σίγουρα για την Ελλάδα είναι ένα πολύ μεγάλο ορόσημο. Μπορούμε να λέμε τι έγινε πριν και τι έγινε μετά το 2004. Τα 20 χρόνια από την τέλεση των Ολυμπιακών στην Αθήνα ήταν βέβαια η αφορμή για να κοιτάξουμε αναστοχαστικά πίσω. Τι περιμέναμε; Συνέβη αυτό που περιμέναμε ή συνέβη κάτι άλλο; Πώς μας άλλαξε; Ποιοι/ες ήμασταν το 2004, το 2012 ή σήμερα, το 2024; Μιλώντας για ένα παρελθόν μιλάς από το σημείο όπου στέκεσαι σήμερα. Το βλέμμα μας ενσωματώνει και το σήμερα.

● Συχνά η θεματολογία σας αντλεί από τη βιωμένη μνήμη και τον αναστοχασμό. Τι σας ελκύει σε αυτή τη θεματική;

Με απασχολεί η αλληλεπίδραση με τον ιστορικό χρόνο, η σχέση του ατόμου με το συλλογικό. Είναι ένα κομμάτι που χαρακτηρίζει ταυτόχρονα τα άτομα, αλλά μας χαρακτηρίζει και συλλογικά, φέρνει μαζί ανθρώπους όσες κι αν είναι οι ρωγμές και οι ρήξεις που διαχωρίζουν μια κοινωνία: το πώς βλέπουμε τα μεγάλα συλλογικά συμβάντα, το βλέμμα που τους ρίχνουμε, αφενός μας προσδιορίζει και αφετέρου, κοιτώντας τα και παράγοντας λόγο για αυτά όπως σε ένα παραστασιακό συμβάν, στην πραγματικότητα το ερώτημα που θέτουμε δεν είναι τι έγινε τότε, είναι πώς βλέπουμε τους εαυτούς μας στο μέλλον. Οταν κοιτάς πίσω, κοιτάς από το σημείο που βρίσκεσαι σήμερα. Κάπως αλλιώς θα μιλήσουμε για αυτά το 2035 και κάπως αλλιώς θα μιλούσαμε για αυτά το 2012, όχι μόνο γιατί είναι άλλη η ηλικία μας, αλλά γιατί είναι άλλη η κοινωνική συγκυρία, είναι διαφορετικό το βλέμμα μας.

Και συνεπώς οι λόγοι που παράγουμε σε μια συγκεκριμένη στιγμή κάτι για το παρελθόν είναι οι λόγοι που μας αυτοπαρουσιάζουν ως ατομικά και συλλογικά υποκείμενα: στην ουσία έχει να κάνει με έναν αυτοπροσδιορισμό του μέλλοντος, πώς θέλουμε να είμαστε, ποια είναι η προβολή μας -συλλογική και ατομική- για το μέλλον. Με έναν τρόπο όταν μιλούσα ή έφτιαχνα τα κείμενα έβλεπα τον εαυτό μου έφηβο. Αλλά αυτός ο εαυτός είναι νεκρός. Με έναν τρόπο δεν υπάρχει και συνεχίζει σε ένα σώμα που δεν έχει καμία σχέση με αυτόν που ήταν, αλλά ταυτόχρονα φέρει τις εμπειρίες αυτού του σώματος. Το ίδιο μπορούμε να δούμε και στο συλλογικό σώμα: τη στιγμή που βλέπεις τον συλλογικό εαυτό σου ως νεκρό είναι η ίδια στιγμή που βλέπεις ότι κάτι στο μέλλον μπορεί να αλλάξει. Αφού εκείνο έχει τελειώσει, υπάρχει και μια δυνατότητα, κάτι μετακινείται, κάτι μπορούμε να επανεπινοήσουμε όλοι μαζί...

● Πώς αντιλαμβάνεστε την επανεπινόηση;

Βλέπουμε τι κάναμε λάθος. Το θέμα είναι ποιοι αναστοχάζονται: κατά 99% είναι οι ηττημένοι της Ιστορίας, οι νικητές δεν έχουν κανέναν λόγο να αναστοχαστούν γιατί κέρδισαν. Οι ηττημένοι αναστοχάζονται, παράγουν αφηγήσεις για την ήττα τους, αναζητούν τους λόγους, το λάθος, τι θα κάναμε διαφορετικά και πώς μπορούμε να επανεπινοήσουμε τους εαυτούς μας. Συχνά αυτοί οι λόγοι παράγονται όχι μόνο μέσω της επίσημης ιστοριογραφίας αλλά και μέσω της τέχνης, της ποίησης. Ο αναστοχασμός είναι μια προβολή για το μέλλον που δημιουργεί ένα ρεύμα πολιτισμού, που καλλιεργείται σε άλλες συνθήκες και μπορεί να φτάσει στην πολιτιστική ηγεμονία σε βάθος χρόνου...

♦ «Ατλας της δεκαετίας του 2000»
Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, 10-26 Μαΐου. Κάθε Τετάρτη (19.00), Πέμπτη (20.30), Παρασκευή (21.00), Σάββατο (17.30 και 21.15), Κυριακή (19.00)
Σύλληψη - σκηνοθεσία: Παντελής Φλατσούσης
Σύνθεση κειμένου: Παναγιώτα Κωνσταντινάκου - Ιωάννα Λιούτσια - Παντελής Φλατσούσης
Δραματουργία: Παναγιώτα Κωνσταντινάκου, Ιωάννα Λιούτσια
Σκηνικά- Κοστούμια: Κωνσταντίνος Ζαμάνης
Πρωτότυπη μουσική σύνθεση & στίχοι: Παιδί Τραύμα
Video design & editing - γραφιστική επιμέλεια - trailer: Μάριος Γαμπιεράκης & Χρυσούλα Κοροβέση
Σχεδιασμός φωτισμών: Χριστίνα Θανάσουλα
Χορογραφία - Επιμέλεια Κίνησης: Θεανώ Ξυδιά
Παίζουν: Λένα Δροσάκη, Βίκυ Παπαδοπούλου, Γιώργος Γλάστρας, Γιώργος Κριθάρας, Στεφανία Ζώρα, Αναστάσης Γεωργούλας
Μουσικοί επί σκηνής: Παιδί Τραύμα, Emi Path (keyboards). Στην παράσταση συμμετέχει η Sci Fi River
Εισιτήρια 10-35€. Προπώληση more.com