«Να ξαναμιλήσουμε για την εκμετάλλευση»

Από τις Εκδόσεις Τόπος κυκλοφορεί το νέο βιβλίο του οικονομολόγου, καθηγητή, συγγραφέα, αλλά και τακτικού αρθρογράφου της «Εφ.Συν.» Χρήστου Λάσκου. Του ζητήσαμε μια εισαγωγή σε αυτό αλλά και μια προδημοσίευση. Και ιδού:

Γιατί οι διευθύνοντες σύμβουλοι αμείβονται 400 φορές περισσότερο από τις δασκάλες και τις νοσοκόμες; Είναι περισσότερο παραγωγικοί; Πώς έχουμε ελεύθερη αγορά όταν 500 μόλις εταιρείες παράγουν πάνω από το μισό του παγκόσμιου προϊόντος;

Υπάρχει κέρδος χωρίς εκμετάλλευση; Μήπως το κέρδος του ενός γίνεται ευημερία για όλους; Οσο μεγαλύτερο το πρώτο τόσο καλύτερα για τους δεύτερους;

Είναι οι καπιταλιστές ευφυείς άνθρωποι; Είναι η «καινοτομία» υπέρ μας; Η ιδιοτέλεια, πραγματικά, ευνοεί την «ανάπτυξη»; Μας λείπουν «δεξιότητες»; Ή, μήπως, «αριστερότητες»;

Προσφέρουν τα Οικονομικά έγκυρη γνώση; Είναι τα «επιστημονικά» τους εργαλεία επαρκή; Γιατί ο Μαρξ δεν έγραψε Πολιτική Οικονομία, αλλά την κριτική της;

Η εκμετάλλευση αφορά μόνο την παραγωγή; Η φορολογία; Ο προσανατολισμός των δημόσιων δαπανών; Δεν συνιστούν δευτερογενή εκμετάλλευση; Πώς μοιράζεται το προϊόν στον κόσμο και στην Ελλάδα; Γιατί μεγάλοι και «μεσαίοι» έχουν το 95% των περιουσιών και μένει μόνο το 5% για τους πολλούς «μικρούς»; Είναι ο πληθωρισμός όσος λέγεται; Υπάρχει ένας ή πολλοί πληθωρισμοί; Αφού όλα δείχνουν πως ο πληθωρισμός οφείλεται κυρίως στα κέρδη γιατί μας λένε: Προς Θεού, όχι αυξήσεις στους μισθούς;

Ρυπαίνουμε όλοι το ίδιο; Πώς οι «οικολογικές» πρακτικές των πλουσίων δολοφονούν τον πλανήτη; Ποια είναι η αγοραία τιμή της ανθρώπινης ζωής; Το κόστος της; Γιατί είμαστε τόσο άνισοι απέναντι στη ζωή και τον θάνατο;

Ζούμε στην Ανθρωπόκαινο ή στην Κεφαλαιόκαινο; Θα μας σώσει η αγορά από την κλιματική κατάρρευση; Γίνεται χωρίς εκτεταμένο σχεδιασμό;

Μπορούμε να τα βάλουμε με τον ταξικό ολοκληρωτισμό; Υπάρχει εργατική τάξη;

Είναι ο σοσιαλισμός ανέφικτος; Ή αποτελεί το μόνο που μας μένει;

Το βιβλίο πραγματεύεται αυτά και πολλά άλλα επίκαιρα ερωτήματα με τη μορφή «47 απλοϊκών μαθημάτων Πολιτικής Οικονομίας». Ως δείγμα γραφής, επιλέγω το 41ο.

Καπιταλιστικός οικολογισμός

Σε προηγούμενα κεφάλαια (απλοϊκά μαθήματα 23ο και 39ο) αναφερθήκαμε στην ταξική διάσταση της κλιματικής καταστροφής και τις τερατώδεις ανισότητες σε βάρος της φτωχής πλειοψηφίας τόσο σε ό,τι αφορά την ευθύνη όσο και αναφορικά με τις επιπτώσεις. Σε αυτό το κεφάλαιο θα αναφερθούμε στις επιλογές των κυρίαρχων σχετικά με την αντιμετώπισή της.

Αρχίζουμε, θυμίζοντας πως οι κυρίαρχοι κύκλοι «καθυστέρησαν» να αντιληφθούν τόσο την έκταση όσο και τον επείγοντα χαρακτήρα της περιβαλλοντικής κρίσης, ενώ για πολλές δεκαετίες τα οικολογικά κινήματα -συνδεδεμένα με τμήματα της «New Left»- παρουσιάζονταν ως ανορθολογικές γραφικότητες.

Στην πραγματικότητα, η κυρίαρχη τάση ήταν η ίδια με αυτήν που σήμερα συνεχίζουν να υποστηρίζουν ακροδεξιοί κύκλοι. Η άρχουσα τάξη, άλλωστε, πολλές φορές στην ιστορία εμφανίστηκε εντυπωσιακά ψεκασμένη, όταν αυτό τη συνέφερε.

Για πολύ καιρό, λοιπόν, η βασική της τάση ήταν η άρνηση ή, τουλάχιστον, η ακραία υποτίμηση των αδιάσειστων επιστημονικών δεδομένων πως πηγαίναμε κατά διαόλου. Οι πρώτες, σοβιετικές, δημοσιεύσεις για το ζήτημα έγιναν από τις αρχές του ’60, ενώ ήδη από το ’70 η καθόλου ριζοσπαστική Λέσχη της Ρώμης είχε παρουσιάσει σχετικά πορίσματα, μερικά από τα οποία σήμερα είναι κοινός τόπος. Δεδομένης, όμως, της ισχύος του κυκλώματος των ορυκτών καυσίμων, πρωτογενώς, αλλά και εξαιτίας της σύνδεσης του συνόλου της βιομηχανίας μαζί του, οι «καταστροφολόγοι» έπρεπε να συκοφαντηθούν και να περιθωριοποιηθούν.

Το αστείο είναι πως, μετά τις πρώτες δημοσιεύσεις, τμήμα των Σοβιετικών είχε σχεδόν ενθουσιαστεί με την προοπτική της θέρμανσης του πλανήτη, μιας και θα έφτιαχνε μια Σιβηρία πολύ πράσινη και παραγωγική: το λιώσιμο των πάγων ως θεάρεστη προσδοκία! Οι δυτικοί, απλώς, σφύριζαν: «βλέποντας και κάνοντας». Επιπλέον, σύμφωνα με κάποιους, η αποπαγοποίηση των πόλων θα έδινε μεγάλες δυνατότητες ευκολότερης «αξιοποίησης» των πιθανών ορυκτών καυσίμων στην επικράτειά τους. για να μη μιλήσουμε για τη διευκόλυνση των θαλάσσιων μεταφορών!

Κάποια στιγμή, για λόγους όχι αναγκαστικά «έντιμους», η άρνηση μετριάστηκε. Από τις αρχές του ’90 μια κάποια «ανησυχία» εκφράστηκε ακόμη και στον καθεστωτικό Τύπο. Αρχισαν, λοιπόν, να προκύπτουν οι πρώτες «δεσμεύσεις» και οι πρώτες «λύσεις».

Πρώτη πρώτη η διαμόρφωση αγοράς ρύπων! Με απλά λόγια, κάθε χώρα είχε δικαίωμα στη ρύπανση αντιστρόφως ανάλογα τής, μέχρι εκείνη τη στιγμή, συμβολής της στις εκπομπές. Ετσι, η Γαλλία είχε δικαιώματα για Α ρύπους, ενώ η Τανζανία για 4Α, ας πούμε. Αυτό σήμαινε μείωση των γαλλικών ρύπων; Κάθε άλλο. Η Γαλλία μπορούσε να αγοράσει τα τανζανικά δικαιώματα και να συνεχίσει μια χαρά να ρυπαίνει! Φυσικά, η «τιμολόγηση» ήταν στα χέρια των «ανεπτυγμένων». αυτοί γνώριζαν, αυτοί καθόριζαν.

Η μαγική αόρατος χειρ έκανε τη δουλειά της αποτελεσματικά. Σε βάρος της ανάπτυξης των Αφρικανών, βέβαια, αλλά τι σημασία είχε μπροστά στη συνολική «ευημερία»; Ο αφρικανικός εγωισμός ήταν ανεπίτρεπτος. Στο κάτω κάτω, η Τανζανία κέρδιζε από τη συγκεκριμένη αγοραπωλησία!

Φυσικά, η αγορά έκανε, για μία ακόμη φορά, μια τρύπα στο νερό. Η αύξηση της πλανητικής θερμοκρασίας συνεχιζόταν απρόσκοπτη και φτάσαμε σε ένα σημείο, όπου το πράγμα έχει ήδη ξεπεράσει το μη περαιτέρω. Ακόμη και το Νταβός (sic) παραδέχεται πως είμαστε σε μια κατάσταση «οριακή».

Πώς αποτιμάται αυτό; Μα, με τον «επιστημονικότερο» τρόπο, με την εκτίμηση των οικονομικών επιπτώσεων! Η ελληνική οικονομία, επί παραδείγματι, θα χάσει προϊόν 700 δισεκατομμυρίων, μέχρι το 2100, αν δεν «γίνει κάτι». Τι; Πράσινη συσσώρευση, βεβαίως. Κερδοφόρος μετασχηματισμός, ένα «Green Deal», που θα δώσει νέες ευκαιρίες σε έναν «πράσινο» καπιταλισμό, με την αγορά να δίνει και πάλι τη λύση.

Δεν θα μείνουμε, στο σημείο αυτό, στο πόσο πράσινη είναι η επιλεγόμενη πολιτική (σπάνιες γαίες, νέες εξορύξεις, εξωφρενικές γεωμηχανικές ονειρώξεις για παρεμβάσεις πλανητικών διαστάσεων, παραδείγματος χάριν, στους ωκεανούς) ούτε στον κοινωνικό της χαρακτήρα (στο πόσα παιδιά δουλεύουν, για παράδειγμα, στην Αφρική, στις αναγκαίες εξορύξεις). Θα μείνουμε, μόνο, στον «τεχνοκρατικό» τρόπο αντιμετώπισης.

Είναι χαρακτηριστική εδώ η άποψη της κ. Θεοδώρας Αντωνακάκη, διευθύντριας του Κέντρου Κλιματικής Αλλαγής και Βιωσιμότητας της Τράπεζας της Ελλάδος. Κατά τη γνώμη της, λοιπόν, δύο πράγματα επιβάλλεται να γίνουν: «Πρώτον, να μειώσουμε το κόστος της κλιματικής αλλαγής. Σύμφωνα με έγκυρες μελέτες (sic), θα μπορούσαμε, με τα κατάλληλα μέτρα, να πετύχουμε μείωση του κόστους κατά 30%». Γουάου! Τι θα κάναμε, διερωτώμεθα, χωρίς την Τράπεζα της Ελλάδος! «Δεύτερον, θα πρέπει να… προσαρμοστούμε! Πράγμα, που θα μας δώσει και νέες ευκαιρίες! Αν το δούμε σωστά, θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε τη μελλοντική αύξηση της θερμοκρασίας για να μετατοπίσουμε την τουριστική περίοδο στην άνοιξη και το φθινόπωρο και να αναδείξουμε νέες περιοχές, με ψυχρότερο κλίμα σήμερα, για τους μήνες του καλοκαιριού!» Μπορούμε, λοιπόν, να κονομήσουμε πάλι. Ποια αλλαγή τώρα στο μοντέλο ανάπτυξης και ποια πράσινα -κυριολεκτικά- άλογα. «That’s all!»

Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, τι μας περιμένει, αν παραμείνει το πράγμα στα χέρια αυτών των ανθρώπων.

● Σημείωση: Η τοποθέτηση της κ. Αντωνακάκη έγινε κατά τη διάρκεια της τακτικής σαββατιάτικης συνέντευξης με εξέχοντα πρόσωπα που δημοσιεύουν τα «Νέα», συνοδεύοντάς τη με γεύμα. Στη συγκεκριμένη συνέντευξη, για δύο τσιπούρες, δύο ποτήρια κρασί, δύο γλυκάκια και έναν εσπρέσο, ο λογαριασμός ήταν 185 ευρώ. Ποιο να ήταν, άραγε, το οικολογικό αποτύπωμα αυτής της επίδειξης λιτότητας;