«Ολα συνδέονται με τον ομφάλιο λώρο»

Να πάρουμε τα γεγονότα: Ζούμε σε ένα πατριαρχικό περιβάλλον, με έντονο, ενσωματωμένο φόβο και στοιχεία πατριαρχίας ακόμη και από τις ίδιες τις γυναίκες. Επιπλέον, τόσο η επιστήμη όσο και η ίδια η κοινωνία έχουν προχωρήσει (συνήθως με τεράστιες κινητοποιήσεις ανά τον κόσμο, επιμονή και αίμα) ώστε σήμερα να μπορούμε να μιλάμε πιο ελεύθερα για όλα τα παραπάνω και να επανακαθορίζουμε έννοιες και στεριωμένες επί αιώνες στερεοτυπικές συμπεριφορές, όπως το τι σημαίνει «γυναίκα», «φύλο», «σχέσεις», «επιθυμία»...

Από την εποχή που η Σιμόν ντε Μποβουάρ κυκλοφόρησε το δίτομο βιβλίο της «Το δεύτερο φύλο» (1949), που άλλαξε τον φεμινισμό δομικά και τη θέαση της θέσης της γυναίκας αλλά και της ίδια της φύσης της λέξης «γυναίκα» έως το σήμερα, με επίσης σπουδαίες διανοούμενες να κάνουν λόγο πως «το φύλο είναι μια κατασκευή», έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι των κοινωνικών διεκδικήσεων κάθε μορφής (και έμφυλης).

Ωστόσο, φτάνοντας στο μακρινό 2024, μπορεί πανεύκολα να παρατηρήσει κανείς πως παρ’ όλα τα παραπάνω, πάλι σκοντάφτουμε (αν δεν πέφτουμε με τα μούτρα) πάνω σε παρωχημένες λογικές και συμπεριφορές ανάρμοστες ως προς την εξέλιξη που θα έπρεπε να έχει υπάρξει στα ζητήματα αυτά. Ακόμη, για παράδειγμα, απολύτως φυσικά θέματα όπως η γυναικεία έμμηνος ρύση ή η κλιμακτήριος αντιμετωπίζονται στην καλύτερη περίπτωση ως ταμπού και στη χειρότερη ως «ασθένεια», «μίασμα», «αποκρουστική σκέψη».

Η Κική Μαυρίδου έγραψε το έργο, με τον «απλό» τίτλο: «Η Ιοκάστη Γιουξουάν στη χώρα της κλιμακτηρίου». Μονόλογος, πραγματικά κωμικός, με βαθιά δραματικά στοιχεία, που ανεβαίνει στο θέατρο Vault. Ακόμη το προηγούμενο έργο της, «Η μάνα αυτουνού... Ελλη Ζάχου Ταχτσή» με τη Ράνια Σχίζα, παίζεται για τρίτη χρονιά, με μεγάλη επιτυχία. Τώρα, η ηρωίδα της είναι μια γυναίκα γύρω στα 50, που διανύει κλιμακτήριο, και μας μιλάει... μπας και ακούσουμε. Με γέλιο και συγκλονιστική ειλικρίνεια, με αλήθεια.

Η Αντρια Ράπτη, μετά την εξαιρετικά (εξωφρενικά εξαιρετική βασικά) ερμηνεία της στις «Επικίνδυνες Σχέσεις» (όπου ενσάρκωνε τον ρόλο της Γκλεν Γκλόουζ στην ομώνυμη ταινία, και πάλι στο θέατρο Vault) γίνεται η Ιοκάστη, πρώην σύζυγος του Γιουξουάν (ένας Κινέζος ήταν αυτός!).

Η Βάνα Πεφάνη δίνει τις σκηνοθετικές οδηγίες. Δίνει δηλαδή τη δυνατότητα στην Αντρια να επικρατήσει στη σκηνή, μέσα από τα λόγια της Κικής. Βάνα - Αντρια - Κική... σε ένα έργο πραγματικά για όλους (μη σας πω ότι οι άντρες το χαίρονται ακόμη πιο αβίαστα από τις γυναίκες θεατές, που σίγουρα το βιώνουν στο πετσί τους και σε πολλαπλά επίπεδα).

Κική Μαυρίδου

Η Κική Μαυρίδου μάς μιλάει κυρίως μέσα από το κείμενό της. Και εξηγεί: «Πώς είναι να ξυπνάς μια μέρα και να συνειδητοποιείς ότι δεν είσαι ούτε κοροτσάκι ούτε κοπέλα; Πώς είναι να σου λένε: “Ελα ρε, είσαι τόσο; Δεν σου φαίνεται!”. Πώς είναι να συμπληρώνεις μισό αιώνα και να περνάς στην αντίστροφη μέτρηση; Πόσο κόπο, χρόνο, ψυχραιμία και ώριμη σκέψη θέλει για να καταλάβεις ότι τα πράγματα δεν τελειώνουν, παρά αλλάζουν μορφή και πορεία;... Τελικά ζούμε σε μία πατριαρχική κοινωνία όπου και οι γυναίκες τη φέρουμε μέσα μας, στη σκέψη και στις αντιδράσεις μας; Πώς και πόσο μπορεί να μας επηρεάσει αυτό; Ή πόσο αυτό ενυπάρχει μέσα στους γονείς μας; Ετσι κι αλλιώς, όλα συνδέονται με τον ομφάλιο λώρο. Η σχέση με τους γονείς μας είναι πάντα εκεί, στον σκληρό δίσκο του μυαλού μας. Σε όλα μου τα έργα έχω συνειδητοποιήσει πως η αναφορά στη μητέρα και στον πατέρα, κυρίως όμως στη μητέρα, είναι καθοριστική. Οσο για την Ιοκάστη Γιουξουάν... η ίδια είναι ένα παζλ από εμένα και από τις γυναίκες που γνώρισα και αφουγκράστηκα (σ.σ. αλήθεια λέει – μία “Νόρα” που θ’ ακούσετε στο έργο, ναι, εγώ είμαι... κάπως...). Είναι κομμάτια από φίλες, γνωστές και άγνωστες προσωπικότητες, που όλες έχουμε ένα κοινό μεταξύ μας: είμαστε γυναίκες, γυναίκες σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο. Μικρές, μεγάλες, μητέρες ή κόρες, μεγαλώνουμε σε μια κοινωνία που μας θέλει διαθέσιμες και “αγέραστες” όπως τα σέξι, κυρίαρχα πρότυπα, αλλά και δυναμικές, στοργικές και “γερασμένες” όπως οι γιαγιάδες μας», καταλήγει η Κική.

Αντρια Ράπτη και Βάνα Πεφάνη

● Ενα κείμενο κωμικό, με στοιχεία τραγικά... Ηταν πρόκληση; Πώς κάνουμε «κωμικό» δραματοποιημένα ένα τόσο σημαντικό θέμα που θεωρείται ταμπού, όπως η εμμηνόπαυση και η κλιμακτήριος;

Βάνα Πεφάνη: Η αλήθεια είναι πως ως ηθοποιός και ως σκηνοθέτις, έχω ασχοληθεί περισσότερο με «δραματικά» έργα. Αλλά έχω ευχαριστηθεί τρελά τις κωμωδίες που έχω παίξει: κόμικς, «Η στρίγγλα Κατερίνα μου» και η σκηνοθεσία μου στην παραλλαγή της Αντιγόνης στο Ιδρυμα Κακογιάννης. Νομίζω ότι είναι αποκλειστικά θέμα οπτικής γωνίας. Ενα θέμα που θεωρείται σημαντικό –και είναι– από ποια πλευρά επιλέγεις να το κοιτάξεις. Να το κουνήσεις, να το στριμώξεις, να το χορέψεις ίσως, να το τοποθετήσεις σε μια απρόσμενη θέση και τέλος να χρειαστεί να το αποδομήσεις, για να το επαναφέρεις εκεί που του ταιριάζει πραγματικά. Η απίστευτη ομορφιά της γελοιότητας, θα έλεγα. Επίσης βαριέμαι αφόρητα τον εαυτό μου όταν προσπαθώ να είμαι απλά «σωστή» και ασφαλής στη δουλειά μου. Υποφέρω.

Αντρια Ράπτη: Είναι η πρώτη φορά που παίζω ρόλο με τόσα πολλά κωμικά στοιχεία σε σύγχρονη γραφή. Γιατί στις κωμωδίες κλασικού ρεπερτορίου, με τις οποίες έχω καταπιαστεί στο παρελθόν, οι ποιότητες είναι διαφορετικές. Αρα και η προσέγγιση. Παρ’ όλα αυτά, η αλήθεια των καταστάσεων που βιώνει ο ήρωάς σου πρέπει να παράγεται με την ίδια αμεσότητα και είναι κοινός στόχος για κάθε είδος παράστασης. Κι αυτό είναι κάτι που πιστεύω και αναζητώ και ως θεατής και ως ηθοποιός. Από κει και πέρα, το χιούμορ και ο αυτοσαρκασμός είναι ο δρόμος για την αυτογνωσία και για τη γιατρειά. Η Κική το ξέρει καλά. Ετσι γράφει. Εγώ αυτό το θαυμάζω. Πραγματικά δεν πιστεύω πως υπάρχει θέμα που να μην μπορείς να το προσεγγίσεις και από την κωμική του πλευρά. Μη σου πω ότι αποκωδικοποιείς το πρόβλημα ευκολότερα! Τηρουμένων των αναλογιών πάντα φυσικά.

● Αν το φύλο είναι μια κοινωνική κατασκευή, η ηλικία τι είναι; Μήπως τελικά η γυναίκα είναι ολόκληρη μία κατασκευή, σε μια ανδροκρατουμενη κοινωνία, ακόμη και με εσωτερικευμένο μισογυνισμό από την πλευρά της ίδιας της γυναίκας;

Β.Π.: Πάμε από τα βασικά: αγαπώ το φύλο μου. Ο,τι το αφορά και ό,τι ανακαλύπτω πως πρέπει να απορρίψει. Τα «θέλω» και τα «πρέπει» του. Μεγαλώνοντας, το κατανοώ περισσότερο και στέκομαι δίπλα του και όχι απέναντί του. Οχι, δεν πιστεύω πως η γυναίκα είναι μια κατασκευή. Η θηλυκότητα όμως είναι. Η ανισότητα και ο διαχωρισμός είναι. Οσο για την ηλικία, αυτό το νούμερο που μας κατατάσσει, μας ενθαρρύνει ή μας απενεργοποιεί, για μένα είναι απλώς μια μονάδα μέτρησης του χρόνου μας. Περισσότερο συναισθηματικά θα έλεγα. «Αυτούς τους τρεις μήνες ήμουν ευτυχισμένη» λέω. Ή «Να φύγει αυτός ο χρόνος επιτέλους, με τσάκισε!»... Κάπως έτσι άναρχα μετρώ την ηλικία.

Α.Ρ.: Το φύλο μπορεί να είναι και κοινωνική κατασκευή. Δεν είμαι της άποψης ότι δεν υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στα φύλα. Απλώς θα έπρεπε να αλληλοσυμπληρώνονται και όχι να μάχονται μεταξύ τους. Ταυτόχρονα, το ότι κοινωνικά έχουν τελεστεί και τελούνται εγκλήματα σε βάρος των γυναικών, λόγω φύλου, είναι αδιαμφισβήτητο! Εγώ όμως δεν επιθυμώ να μου δοθεί εξουσία για να προβώ σε αντίστοιχα λάθη. Θέλω να συνεργαστώ. Θέλω να ενώσουμε τις δυνάμεις μας. Ολοι! Με κάθε μέλος της κοινωνίας μας! Θαύματα δεν γίνονται. Αλλά ας επαναπροσδιορίσουμε την πρόθεση για αρχή... Οσο για την ηλικία, ένας αριθμός είναι. Κάτω από την ίδια συλλογιστική, χρειαζόμαστε να βλέπουμε με τη ματιά όλων των ηλικιών. Χρειαζόμαστε την αθωότητα, την ορμή, τον πειραματισμό, την τόλμη, χρειαζόμαστε όμως και τη γνώση, την πείρα και την ψυχραιμία. Και ναι, η πατριαρχία μπορεί να συντηρείται από τις γυναίκες. Το παρατηρούμε σε πολλές μικρογραφίες τοπικών κοινωνιών σε ολόκληρο τον κόσμο. Βαθιές είναι οι ρίζες αντιλήψεων που μας καταδιώκουν αιώνες. Δεν είναι εύκολος ο αγώνας. Είναι, όμως, εύκολο να παραστρατήσει, να χαθεί ο πραγματικός στόχος.

● Εχετε προσωπικές αναφορές παρόμοιες ή κάπως κοντά με αυτά που περιγράφει η παράσταση;

Β.Π.: Εννοείται πως έχω. Δεν θα μιλήσω για την κλιμακτήριο γιατί θεωρώ αυτονόητο ότι το περνούν, το πέρασαν ή θα το περάσουν όλες οι γυναίκες. Είναι κάτι δεδομένο. Σχετικά πρόσφατα όμως, έζησα την απώλεια της μητέρας μου και αυτή η παράσταση με κάποιο τρόπο είναι μια τελετή μνήμης και αποχαιρετισμού. Το κείμενο της Κικής, με τη βοήθεια και της Αντριας, με βρήκε τη στιγμή που όφειλε να με βρει.

Α.Ρ.: Δεν έχω περάσει τα δεινά της ηρωίδας μου σε σχέση με τη συμπτωματολογία της κλιμακτηριακής φάσης. Οσο για τη σχέση μου με τη μητέρα μου, αυτή φέρει άλλα προβλήματα απ’ αυτά που βιώνει η Ιοκάστη μου στην παράσταση. Οπως, εξάλλου, και όλες οι γονεϊκές σχέσεις: είναι μοναδικότητες, με κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Η ιστορία όμως του πατέρα της, όπως την περιγράφει η Ιοκάστη, είναι σχεδόν ίδια με τη δική μου. Οπως και το περιστατικό με τον Ονήσιμο που περιγράφει, ένα έντονο φλερτ που της προέκυψε. Μου έχει συμβεί κάτι παρόμοιο. Αλλά δεν θα προδώσω όλη την πλοκή του έργου...

● Η γυναίκα έχει συνδεθεί με το σεξ, τόσο ως αντικείμενο πόθου όσο και ως αυτή που αποπλανά. Χάνει το αίμα της, άρα θεωρείται «μιαρή» εκ φύσεως. Οπότε μπορεί να είναι είτε γεροντοκόρη δίχως ερωτισμό, είτε το ακριβώς αντίθετο. Με αποτέλεσμα να πρέπει να ανατρέπει διαρκώς αυτή την εικόνα που της «φοριέται»... Από την προσωπική και επαγγελματική σας πορεία, πώς στέκεστε απέναντι σε αυτό το γεγονός;

Β. Π.: Με σαρκασμό και αυτοσαρκασμό. Επιστρατεύω κάθε φορά το χιούμορ μου, αν και δεν είναι πάντα εύκολο. Παλιότερα θύμωνα πολύ με τα στερεότυπα και τα κοινωνικά «πρέπει». Τώρα πια, νομίζω πως έχω καταφέρει να συστηθώ και να μην περιμένουν οι άλλοι από εμένα συμπεριφορές και εικόνες που αδυνατώ να αφομοιώσω. Μου έχουν φορεθεί ταμπέλες, διαφορετικές στα χρόνια που πέρασαν, μην πω και εκ διαμέτρου αντίθετες. Ποτέ δεν πάλεψα να τις αλλάξω, γιατί δεν με αφορούσαν και δεν με αντιπροσώπευαν. Οι δυσκολίες ήταν και είναι πολλές και κάποιες φορές ανυπέρβλητες, αλλά και το χιούμορ ήταν και είναι ανεξάντλητο και τεράστιο.

Α.Ρ.: Νιώθω πως έχουν βελτιωθεί λίγο τα πράγματα. Δεν αντιμετώπισα εγώ προσωπικά πάντως ιδιαιτέρως πρόβλημα με τη σεξουαλικότητά μου. Και λέω «ιδιαιτέρως», γιατί μεγάλωσα σίγουρα σε εποχές που η γενιά μου αλλιώς εκπαιδεύτηκε, αλλιώς έζησε. Προσπάθησε πολλά ταμπού να αποτινάξει, όταν άρχισε να τα αναγνωρίζει. Οπως κάνει και κάθε γενιά πιστεύω, απλώς με διαφορετικές ταχύτητες. Οσο μεγάλωνα τόσο πιο εύκολη και ουσιαστική γινόταν η αυτοδιάθεσή μου, σε όλους τους τομείς. Εννοείται πέρασα και δυσάρεστες και αμήχανες καταστάσεις και σε προσωπικό επίπεδο και στην επαγγελματική μου πορεία. Και με έπλασαν! Και αισθάνομαι νικήτρια και πολλές φορές τυχερή... Και η Ιοκάστη μου είναι τυχερή. Με μια καθυστερημένη ενηλικίωση, που συντελείται μπροστά στα μάτια των θεατών, στον περιορισμένο χρόνο μιας θεατρικής παράστασης βέβαια, αλλά τη βλέπουμε να προχωράει...

♦ «Η Ιοκάστη Γιουξουάν στη χώρα της κλιμακτηρίου» παίζεται κάθε Σάββ. στις 21.00 και Κυρ. στις 18.00, στο θέατρο Vault (Μελενίκου 26, Βοτανικός, τηλ. 213-0356472).
Προπώληση: www.more.com. Πλησιέστερος σταθμός μετρό: Κεραμεικός (8’ περίπου με τα πόδια). Πληροφορίες (11.00-14.00 & 17.00-21.00): 213-0356472, 6951832070. Διάρκεια: 80 λεπτ.