Μπαλζάκ, ένας ομιλών ζωγράφος

Με μια εξαιρετικά προσεγμένη έκδοση (εκδόσεις ΑΩ), η Βασιλική Σιαφάκα καταφέρνει να ταυτίσει την πυκνή γραφή του Μπαλζάκ με τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας, τόσο αβίαστα και τόσο φυσικά που θα λέγαμε πως ο συγγραφέας θα μπορούσε εξ αρχής να επιλέξει τη γλώσσα μας ως μέσο έκφρασης.

Ολα ξεκινούν από ένα μοναδικό εξώφυλλο με την υφή του καμβά, έτοιμου να αποτυπώσει τη μορφή και να ανοίξει στον αναγνώστη δρόμους διπλούς της Τέχνης: Ζωγραφική και Λογοτεχνία.

Εικαστικός και η ίδια, διεισδύει στην ψυχή του ανικανοποίητου Φρενχόφερ, ήρωα της νουβέλας «Το Αγνωστο Αριστούργημα», και του αριβίστα Πιερ Γκρασού, ήρωα της δεύτερης νουβέλας.

Ο χαρακτηρισμός βέβαια πρώτη και δεύτερη νουβέλα απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Το βιβλίο παρουσιάζει τις δύο νουβέλες τόσο ισότιμα, ώστε πρακτικά ο αναγνώστης βρίσκεται μ’ ένα διπλό βιβλίο, ένα βιβλίο δύο όψεων.

Γιατί μαζί οι δύο νουβέλες;

Μα αλληλοσυμπληρώνονται σαν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, έτσι ώστε εξώφυλλο και οπισθόφυλλο συνυπάρχουν σε μια σχέση απόλυτης αρμονίας.

Αλλά τι κοινό μπορεί να έχουν ο πρωτοπόρος Φρενχόφερ με τον μετριότατο Πιερ Γκρασού;

Ο Φρενχόφερ ανοίγει δρόμο στη μοντέρνα Τέχνη και ο Μπαλζάκ λειτουργεί ως προφήτης της Τέχνης του 20ού αι. μέσα από το έργο του φανταστικού αυτού ήρωα της νουβέλας του «Το Αγνωστο Αριστούργημα», που το έργο του τοποθετείται στον 17ο αιώνα.

Στον αντίποδα, o «ψεύτικος» Πιερ Γκρασού, που «ανήκει ανεπιστρεπτί σ’ έναν κύκλο αστών, που τον θεωρεί έναν απ’ τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες», σύμφωνα με το ίδιο το κείμενο του Μπαλζάκ. Υπέρτατη αναγνώριση, η παραγγελία απ’ τον ίδιο τον βασιλιά ενός πίνακα για το Μουσείο των Βερσαλλιών.

Σκοπός του Φρενχόφερ ν’ ανοίγει νέους δρόμους στην Τέχνη. Η αναζήτηση του Ιδανικού πρωταρχικός του στόχος. Αναγνωρίζουμε τον ίδιο τον Μπαλζάκ μέσα στην προσωπικότητα του ανικανοποίητου ζωγράφου.

Το χάος στο ατελιέ του αποδεικνύει πόσο λίγο τον ενδιαφέρει η ένταξη στο κοινωνικό περιβάλλον της εποχής του. Κάτι που εκφράζει και τον ίδιο τον Μπαλζάκ, ο οποίος παρατά τα νομικά, προτιμά να ζήσει στερημένη ζωή και να αφιερωθεί στην πιο απαιτητική απ’ τις ερωμένες του, όπως έλεγε, στη Λογοτεχνία, παρά να δουλέψει στο νομικό γραφείο του πατέρα του.

Οπως και ο Μπαλζάκ, ο Φρενχόφερ ταυτίζεται τόσο με το δημιούργημά του, που του είναι αδύνατο να το δει αντικειμενικά. Τέχνη και Ερωτας ταυτίζονται και η γυναίκα που ζωγραφίζει δεν συγκρίνεται με καμία άλλη, ακόμα και με μια ζωντανή καλλονή.

Παρ’ όλο που μοιάζει αδιάφορος για οποιαδήποτε κοινωνική ένταξη, ο Φρενχόφερ συντρίβεται από τη μη αποδοχή του έργου του: η αρνητική στάση του Πουσέν και του Πάουρμπους είναι γι’ αυτόν καταλυτική μαχαιριά. «Ο Φρενχόφερ περιεργάστηκε τον πίνακα για λίγο και κλονίστηκε. Τίποτα, τίποτα! Κι έχω δουλέψει δέκα χρόνια!»

Ο καλλιτέχνης Γκρασού, από την άλλη, έχει μοναδικό στόχο την αναγνώριση του έργου του από επιφανείς κύκλους. Μέσο του, η απομίμηση ή η μίμηση των μεγάλων δασκάλων της Τέχνης, ποτέ η αυθεντική δημιουργία.

Και βέβαια το ατελιέ του, το πλήρως τακτοποιημένο ατελιέ του, αντικατοπτρίζει ακριβώς αυτή του την ανάγκη για άμεση αποδοχή απ’ το κοινωνικό περιβάλλον της εποχής του. Η απόκτηση πλούτου μέσω της Τέχνης, χαρακτηριστικό του καλλιτέχνη-αριβίστα. Αλλωστε, γι’ αυτό χρησιμοποιεί συγκεκριμένη μανιέρα (οι πίνακές του φαίνονται παλιοί), για να ξεγελάσει τους πάντες και να πουλήσει.

Η γυναίκα που ζωγραφίζει είναι ένα πορτρέτο από παραγγελία. Αυτή τη γυναίκα καταλήγει να την παντρευτεί. Ο Ερωτας απουσιάζει. Εδώ η Τέχνη συνδέεται μόνο με το χρήμα. Γίνεται εμπόρευμα. Ο Γκρασού θα αδιαφορήσει συστηματικά για τις κακές κριτικές και θα δουλεύει μόνο για την επίτευξη του στόχου του: να επιβληθεί στην κοινωνία της εποχής του ως πετυχημένος, σε μια κοινωνία νεόπλουτων που λίγο ενδιαφέρονται για την ουσία. Περισσότερο νοιάζονται για το φαίνεσθαι, την άμεση κοινωνική αποδοχή.

Να λοιπόν πώς συμπληρώνονται οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος που ονομάζεται Τέχνη. Παρ’ όλο που η ιστορία του Φρενχόφερ τοποθετείται στον 17ο αιώνα και του Πιερ Γκρασού στον 19ο, θα μπορούσαν κάλλιστα να αντιστραφούν χρονικά, μια και αποτελούν δείγματα διαχρονικών καλλιτεχνικών μορφών. Η εξαιρετική έκδοση περιλαμβάνει επίμετρο από τη μεταφράστρια Βασιλική Σιαφάκα, που αναδεικνύει τη διαχρονικότητα του έργου του Μπαλζάκ. Η προβολή στον 20ό και τον 21ο αιώνα είναι αναπόφευκτη.

«Μπαλζάκ! Η πένα που δε θα στεγνώσει ποτέ!»

Ο Μπαλζάκ, ένας ομιλών ζωγράφος, διηγείται με τρόπο ζωγραφικό και διαχρονικό. Μιλά για την Τέχνη, ανοίγει ορίζοντες, προβλέπει το μέλλον της. Τέλος, αυτό που κάνει την έκδοση ξεχωριστή είναι η εικονογράφηση της Βασιλικής Σιαφάκα· ταλαντούχα εικαστικός η ίδια, επέλεξε αυτές τις δύο νουβέλες γιατί την εκφράζουν ως καλλιτέχνιδα και της δίνουν το έναυσμα για νέα δημιουργία.

Μπαλζάκ, ο εμπνευστής. Σχεδόν 180 χρόνια πριν. Πάντα επίκαιρος.

*Καθηγήτρια Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Ιππότης του Τάγματος του Ακαδημαϊκού Φοίνικα

—

Τη σελίδα αυτή δεν τη φτιάχνουν επαγγελματίες κριτικοί βιβλίου. Γράφεται από αναγνώστες που απευθύνονται σε αναγνώστες για να τους μιλήσουν για κάποιο βιβλίο που τους συνεπήρε. Αν θέλετε να μοιραστείτε όσα νιώσατε διαβάζοντας ένα βιβλίο, στείλτε το κείμενό σας (το πολύ 700 λέξεις) στο [email protected]