Η δολοφονία ενός δημάρχου στα χρόνια της απληστίας

Ο χώρος της γνώσης είναι απέραντος και δεν έχει στεγανά. Ομοια και η επιστημονική έρευνα και αναδίφηση δεν είναι προνόμιο των επιστημόνων ορισμένης κατεύθυνσης ή των ειδικών ερευνητών. «Το πνεύμα όπου θέλει πνει» και καταξιώνει τους ακατάβλητους ερευνητές, που δεν φείδονται χρόνου, χρήματος και δύναμης για ευόδωση του στόχου, τον οποίο «μετά λόγου γνώσεως» έχουν θέσει.

Στην κατηγορία αυτών των ερευνητών ανήκει και ο Γιώργος Ιατρού, ο χαρισματικός μαθηματικός με το ευρύ πνεύμα, τις πρωτότυπες στοχεύσεις και τη σημαντική πνευματική δημιουργία. Αξιόλογες είναι οι μελέτες του σε ιστορικά γεγονότα της ΝΑ Αττικής, αλλά και η λογοτεχνική και σκηνοθετική του δραστηριότητα. Για την τελευταία μάλιστα έχει ήδη αποσπάσει βραβεία και τιμητικές διακρίσεις.

Η παρούσα μελέτη με τίτλο «Ενέδρα στο Δήμαρχο», υπότιτλο «Κερατέα - Λαύριο 1865» και με έργο του Γιάννη Δημητράκη (1958-2022) στο εξώφυλλο, χαρακτηρίζεται «ιστορικό αφήγημα». Εχω την αίσθηση, ωστόσο, ότι ξεπερνάει τα όρια του αφηγήματος και εκτείνεται σε μια πρωτότυπη και πολυεπίπεδη έρευνα που φωτίζει άγνωστες και σκοτεινές πλευρές της τοπικής ιστορίας κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.

Η υπόθεση του έργου αναφέρεται στη δεκαετία 1865-1875 και στα πολύκροτα γεγονότα των «Λαυριακών», που αποτέλεσαν ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια της νεότερης Ελληνικής Ιστορίας. Πρόκειται δηλαδή για τα μεταλλεία του Λαυρίου, τα γνωστά από την περίοδο της αρχαίας Αθηναϊκής Δημοκρατίας, που η ιστορία τους ήταν ήδη λησμονημένη στα χρόνια του περιηγητή Παυσανία. Υστερα από πολλούς αιώνες ξανάρχισε η εκμετάλλευσή τους όταν κατά μία πρωτοφανή συγκυρία εκδηλώθηκε ενδιαφέρον από τη γαλλοϊταλική εταιρεία «Σερπιέρι, Ρου ντε Φρασινέ, Ιλαρίων και Σία». Ωστόσο, το θέμα δεν προχώρησε κατά τρόπο ομαλό – συνδέθηκε με την αμφισβήτηση των κτημάτων της Κερατέας από το κράτος, την εκμετάλλευση του υπεδάφους της περιοχής, αλλά και την οικειοποίηση των «σκωριών» ή «εκβολάδων» από την εταιρεία.

Σε αυτήν την ιστορία η ανάμειξη των κατοίκων της Κερατέας σχετίζεται με τη σύγκρουσή της με τον Σερπιέρι, ο οποίος κατόρθωνε να αποκτά δικαιώματα επί των «σκωριών» –και όχι μόνο–, αλλά και με το κράτος, που είχε κηρύξει τα κτήματά τους εθνικά. Ο Σερπιέρι είχε κατορθώσει να διχάσει τους Κερατιώτες. Κάποιοι από τους κατοίκους, με τον δήμαρχο Παναγιώτη Δροσόπουλο (1870-1883), είχαν συνταχθεί με τα συμφέροντα της γαλλοϊταλικής εταιρείας, ενώ οι πρώην δήμαρχοι Λουκάς Π. Αθανασίου (περ. 1862-1865) και Ιωάννης Στ. Ρώμας (περ. 1866-1870) είχαν αντιταχθεί στον Σερπιέρι και τις ενέργειες του.

Κέντρο της υπόθεσης του έργου αποτελεί η ενέδρα που είχε στηθεί στα τέλη του 1865 στον Λουκά Αθανασίου στη γέφυρα Αδάμη, κάτω από τον σημερινό δημόσιο δρόμο Κερατέας-Πλάκας Λαυρίου. Οι δράστες χτύπησαν με κάλτσες γεμάτες άμμο τον δήμαρχο και τον άφησαν λιπόθυμο. Μετά από λίγες μέρες πέθανε στο νοσοκομείο από εσωτερική αιμορραγία. Οι δράστες, προφανώς, ήταν άνθρωποι της αντίπαλης παράταξης, ενώ έχει λεχθεί πως την ενέδρα είχε στήσει ο λήσταρχος Κίτσος με τους ανθρώπους του. Ο Λουκάς Αθανασίου, 50 χρόνων τότε, πιθανώς είναι το πρώτο θύμα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα, σύμφωνα με τη μελέτη.

Ο συγγραφέας διαρθρώνει την ύλη του βιβλίου σε τρία μέρη, με πρόλογο και εισαγωγή. Στο πρώτο μέρος εκθέτει τα γεγονότα με χωροχρονικές αναφορές και αδιαφιλονίκητη τεκμηρίωση. Στο δεύτερο, παρουσιάζει τους πρωταγωνιστές ως προσωπικότητες με το ήθος, το συνολικό τους έργο και τη μικρή ή μεγάλη συμβολή τους στα γεγονότα. Τέλος, στο τρίτο μέρος, στον επίλογο, συνοψίζει κυρίως τα επιμέρους στοιχεία, πρωτογενή και έμμεσα, και παραπέμπει στη βασική βιβλιογραφία.

Η φονική ενέδρα στον δήμαρχο σχετίζεται με τα μεταλλεία του Λαυρίου, ωστόσο ο συγγραφέας διαρθρώνει έτσι την ύλη του ώστε να γίνονται γνωστές οι λεπτομέρειες, σημαντικές και μη, των «Λαυριακών» μέχρι και τα τελικά γεγονότα με τον «Λαυριοφάγο» Ανδρέα Συγγρό, τις μετοχές της εταιρείας του και την καταστροφή των Ελλήνων αποταμιευτών.

Παρελαύνουν, λοιπόν, από τις σελίδες του βιβλίου, μεταξύ των άλλων: οι αγοραπωλησίες των χωραφιών της Κερατέας στον Σερπιέρι, οι δίκες των κατοίκων με το ελληνικό Δημόσιο για την κυριότητα των κτημάτων, «η δίκη των σκωριών» ανάμεσα στην ελληνική και τη γαλλική εταιρεία, η ληστοκρατία στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα, η δημιουργία του νεότερου Λαυρίου από τον Ανδρέα Κορδέλλα. Και, τέλος, όλα τα πρόσωπα που διαδραμάτισαν ρόλο –πρωτεύοντα ή έμμεσο– στα γεγονότα της πολύκροτης υπόθεσης.

Ολα τα γεγονότα πλαισιώνονται με αυτοτελή κείμενα επιστολών, αποφάσεων δικαστηρίων, συμφωνητικών ρεπορτάζ του Τύπου και λοιπών εγγράφων και μνημείων, ενώ διανθίζονται και από πλήθος φωτογραφιών με ιστορικό ενδιαφέρον, όπως του Σερπιέρι, του Ροΐδη, του Καλλιγά, του Ρικάκη, του Κορδέλλα κ.ά. αλλά και τοπίων, οικιών... Αυτά στο σύνολό τους αλλά και το καθένα χωριστά τεκμηριώνουν την ιστορική αφήγηση.

Αξίζει, ωστόσο, να λεχθεί ως επιμύθιο ότι μέσω των γεγονότων και της εμπλοκής των προσώπων σε αυτά, ο συγγραφέας θεωρεί σκόπιμο να προχωρήσει –εκτεταμένα κάπως– και στη γενικότερη συμβολή καθενός προσώπου στην πολιτική ζωή, την οργάνωση του τόπου ακόμη και την επιστήμη και τη λογοτεχνία. Ενδεικτικά και μόνο στεκόμαστε στον Παύλο Καλλιγά, τον μεγάλο επιστήμονα, δικαστικό, οικονομολόγο και λογοτέχνη. Στο μυθιστόρημά του «Θάνος Βλέκας», διακρίνονται σε γενικές γραμμές ομοιότητες των γεγονότων του με τα συμβαίνοντα στην Κερατέα. Επίσης, για τον Ροΐδη αναφέρονται «Η πάπισσα Ιωάννα» και αποσπάσματα χρονογραφημάτων του όπως εκείνο του «Ασμοδαίου» όπου αναρωτιέται μεταξύ άλλων για τις δολοφονίες δημάρχων. Ακόμη, για τον Ανδρέα Κορδέλλα και τη δράση του ο συγγραφέας αφιερώνει αρκετές σελίδες.

Ο Γιώργος Ιατρού προχωρεί στην αναδίφηση όλων των πλευρών του θέματος που εξετάζει με θουκυδίδεια ερευνητική αντίληψη. Εραστής του Θουκυδίδη και της μεθόδου του, φαίνεται να μην αρκείται στις απλές παραδόσεις και τις προφορικές μαρτυρίες, αλλά προσπαθεί να τεκμηριώσει κάθε γεγονός με πρωτογενή αποδεικτικά στοιχεία, που προκύπτουν από την προσωπική του έρευνα. Με βάση αυτά τα στοιχεία επιβεβαιώνει ή απορρίπτει τις φήμες ή την παράδοση και αποδεικνύει τα μεγάλα συμφέροντα που επηρεάζουν τα πρόσωπα και την πολιτική ζωή του τόπου.

*Φιλόλογος - συγγραφέας

—

Τη σελίδα αυτή δεν τη φτιάχνουν επαγγελματίες κριτικοί βιβλίου. Γράφεται από αναγνώστες που απευθύνονται σε αναγνώστες για να τους μιλήσουν για κάποιο βιβλίο που τους συνεπήρε. Αν θέλετε να μοιραστείτε όσα νιώσατε διαβάζοντας ένα βιβλίο, στείλτε το κείμενό σας (το πολύ 700 λέξεις) στο [email protected]