Ενα πραγματικό εγχειρίδιο Πολιτικής Επιστήμης

Το κράτος είναι η εκτελεστική επιτροπή της άρχουσας τάξης.
Καρλ Μαρξ

Αν σήμερα διατυπώσεις φωναχτά την παραπάνω φράση, το πιθανότερο είναι πως θα αντιμετωπιστείς ως κάποιος που δεν κατανοεί τη συνθετότητα του πράγματος. Που του διαφεύγουν, δηλαδή, καίριες διαστάσεις του κρατικού φαινομένου.

Βέβαια, το γεγονός πως είναι φράση ενός εντυπωσιακά εμβριθούς προσώπου, που μόνο για απλοϊκότητα δεν θα μπορούσε να ελεγχθεί και, επιπλέον, βρίσκεται στα εξαιρετικά πλούσια, ακόμη και από τη σημερινή οπτική, πολιτικά του γραπτά κάνει, νομίζω, μάλλον προβληματική τη διαπίστωση περί άγνοιας ως προς την πολυπλοκότητα των σχετικών ζητημάτων. Από την άλλη, η επίκληση της πολυπλοκότητας γίνεται πολύ συχνά από εκείνους που θεωρούν, στην πραγματικότητα, πως ένας ουσιώδης μετασχηματισμός του κόσμου είναι εκτός θέματος: τα πράγματα είναι τόσο σύνθετα, ώστε απλοϊκές προσεγγίσεις, σαν αυτές των ριζοσπαστών, είναι ατελέσφορες, αν όχι επικίνδυνες. Ενα πολύ μεγάλο τμήμα του πολιτικού προσωπικού τής προσφάτως κυβερνώσας ελληνικής Αριστεράς «αποστόμωνε» μέχρι πρόσφατα τους «εξ αριστερών» της επικαλούμενη τέτοια επιχειρήματα - πόσες φορές δεν ακούσαμε πόσο πολύτιμη ήταν η «γνώση» που αποκομίστηκε από την εμπειρία της διακυβέρνησης. Οσοι, λοιπόν, δεν έχουν τέτοια εμπειρία είναι, ίσως, γνωστικά υποδεέστεροι. Ο Μαρξ, δε, προφανώς, υστερούσε παραδειγματικά απέναντι σε αυτούς που κυβέρνησαν.

Δεν το είπαν, αλλά προκύπτει. Κατά τη γνώμη μου, αυτό το πολιτικό προσωπικό, εμπλεκόμενο στη διαχείριση του κράτους -και μόνο αυτό- ξέχασε κι αυτά που ήξερε. Γρήγορα μετατράπηκε σε ένα σύνολο εμπειριστών, που λειτούργησαν στη βάση τού βλέποντας και κάνοντας. Πράγμα που, νομίζω, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη, σχεδόν γραφική, σημερινή κατάληξη. Σε πλήρη αντίθεση με μια μακρόχρονη παράδοση της Αριστεράς, οι σημερινοί «πολιτικοί» της δεν διαβάζουν παρά εκθέσεις των συνεργατών τους. Και, βάσει αυτού, όπως ακούστηκε πρόσφατα, «κάνουν πολιτική»! Η ρηχότητα της συγκρότησής τους θεωρώ ότι έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην παταγώδη αποτυχία τους. Γιατί νόμιζαν, βλέπετε, πως δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις τις κρατικές πραγματικότητες με βάση παλιακά μαρξικά αποφθέγματα. Κι έτσι ξέχασαν πως το κράτος είναι πρώτα από όλα ταξικό και μετά πιο «πολύπλοκο».

Αν διάβαζαν βιβλία σαν την «Εισαγωγή στην Πολιτική Επιστήμη», κάτι θα είχαν να κερδίσουν. Σίγουρα, πάντως, θα ήταν καλύτερα. Το συλλογικό έργο το οποίο παρουσιάζω εδώ είναι ένα πραγματικό εγχειρίδιο. Τα 11 κεφάλαιά του -Εισαγωγή, Εξουσία, Κράτος και θεσμοί αντιπροσώπευσης, Δημοκρατία, Πολιτική οικονομία, Ιδεολογία και πολιτικές ιδεολογίες, Διεθνείς σχέσεις, Φύλο και πολιτική, Πολιτικά κόμματα, Ομάδες πίεσης, Πολιτική και εκλογική συμπεριφορά, Εκλογικά συστήματα, Πολιτική επικοινωνία- καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα θεματικών της Πολιτικής Επιστήμης. Μ’ όλο, δε, πως είναι άνισα από άποψη ποιότητας, προσφέρουν μια καλή εικόνα του πεδίου. Επιπλέον, μας δίνουν σημαντικά εφόδια για να προσανατολιστούμε καλύτερα αναφορικά με την άμεση πολιτική δράση. Σκέφτομαι, για παράδειγμα, πόσα θα είχε να κερδίσει η κυβέρνηση του Τσίπρα αν, αντί να χαίρεται για την προώθηση της «αποπολιτικοποίησης» του κράτους, κατανοούσε πόσο οι λεγόμενες ανεξάρτητες αρχές αποτελούν έκπτωση της δημοκρατικής λειτουργίας των θεσμών.

Οπως σημειώνει ο Αλέξανδρος Κεσσόπουλος, αναφορικά με την Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων και την Τράπεζα της Ελλάδος, «[κ]οινό στοιχείο των δύο περιπτώσεων συνιστά η αποστέρηση από τις δημοκρατικά νομιμοποιημένες κυβερνήσεις της δυνατότητας άσκησης εναλλακτικών πολιτικών ή, με άλλα λόγια, η θεσμοθέτηση της υποχρέωσής τους να παραμένουν προσηλωμένες στα τεχνοκρατικά κριτήρια που ορίζουν οι οίκοι αξιολόγησης και οι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί» (σελ. 70). Οι αριστεροί «πολιτικοί», όμως, τις υπερασπίζονται σχεδόν ανυποψίαστοι! Πολύ χρήσιμο, από την άποψη της άμεσης πολιτικής, είναι και το 9ο κεφάλαιο, για τα πολιτικά κόμματα, που υπογράφει ο Κώστας Ελευθερίου. Σε λίγες σελίδες παρουσιάζει τους ορισμούς, της διαστάσεις και την τυπολογία του κομματικού φαινομένου, ενώ, παρακολουθώντας την ιστορική πορεία των κομματικών οργανώσεων στην Ελλάδα, μας δίνει τη δυνατότητα να αντιληφθούμε σημαντικές πλευρές της σημερινής πολιτικής συνθήκης. Σε αντίθεση με τη συνήθη δημοσιολογική ελαφρότητα, με την οποία «αμφισβητούνται» τα κόμματα συλλήβδην, δείχνει τον απολύτως αποφασιστικό ρόλο που έπαιξαν τα εργατικά, επαναστατικά ή μεταρρυθμιστικά κόμματα μαζών στον εκδημοκρατισμό. Στην ελληνική περίπτωση, «[η] κομματικοποίηση ήταν εχέγγυο για να εδραιωθεί ο εκδημοκρατισμός» (σελ. 206). Τα κόμματα στελεχών, που προηγήθηκαν των μαζικών κομμάτων, καθώς και τα πολυσυλλεκτικά κόμματα με την κατάληξή τους στα μεταδημοκρατικά κρατικοποιημένα κόμματα του καρτέλ, αντίθετα, έπαιξαν έναν πολύ αποδομητικό για τη λειτουργία τής, έστω λειψής, αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Οπως σημειώνει ο Ελευθερίου, «[ο]ι ανάγκες του εκδημοκρατισμού […] επιβάλλουν τη συγκρότηση του κόμματος μαζών για την ευρύτερη συμπερίληψη των μαζών στις νεοπαγείς δημοκρατικές διαδικασίες» (σελ. 206).

Τα εργατικά κόμματα μαζών, επιπλέον, εφάρμοζαν έναν τύπο εσωκομματικής δημοκρατίας, που δεν «προσκυνούσε» αρχηγούς, επέτρεπε την ύπαρξη και προώθηση επιμέρους, ακόμη και αντιθετικών, πλατφορμών, ενώ η χρηματοδότησή τους βασιζόταν σχεδόν αποκλειστικά στα μέλη - σίγουρα, πάντως, όχι στο κράτος. Η κοινοβουλευτική ομάδα ήταν υποδεέστερη των οργάνων του κόμματος - συνήθως, πολύ υποδεέστερη.

Η μετατροπή του κόμματος μαζών σε πολυσυλλεκτικό -της «μεσαίας» τάξης και της «συναίνεσης»- υποβαθμίζει πολύ την εσωτερική του ζωή. «Τα κόμματα […] παύουν να λειτουργούν ως συμπαγείς φορείς ιδεολογικής και ταξικής συνέπειας και σταδιακά μετατοπίζονται σε περισσότερο μετριοπαθείς θέσεις, προσπαθώντας να προσελκύσουν υποστήριξη από όλα τα κοινωνικά στρώματα […] [Σ]υγκλίνουν προγραμματικά και εμφανίζονται στον πολιτικό ανταγωνισμό προτάσσοντας τη διαχειριστική τους επάρκεια. Αυτό οργανωτικά μεταφράζεται σε υποβάθμιση της εσωκομματικής δημοκρατίας και περιθωριοποίηση των μελών, σε αυτονόμηση της κομματικής ηγεσίας […], σε προβάδισμα της κοινοβουλευτικής ομάδας έναντι του οργανωμένου κόμματος και σε ανασύνθεση της κομματικής γραφειοκρατίας από ιδεολόγους σε τεχνοκράτες» (σελ. 201). Οποιαδήποτε ανατριχιαστική ομοιότητα με πρόσωπα και πράγματα δεν είναι καθόλου συμπτωματική. Οπως τονίζει, άλλωστε, ο Ελευθερίου, «[η] άνοδος και παραμονή του [ΣΥΡΙΖΑ] στην κυβέρνηση μεταξύ 2015 και 2019 έφερε νέες τάσεις μείωσης της εσωκομματικής του δημοκρατίας, οι οποίες τυποποιήθηκαν καταστατικά το 2022 με την υιοθέτηση της διαδικασίας της άμεσης εκλογής ηγεσίας από τα μέλη» (σελ. 209). Νομίζω, αυτές οι εξελίξεις οδήγησαν στην ολοκληρωτική κατάρρευση.

Το βιβλίο μάς μαθαίνει κι άλλα πολλά πράγματα. Πώς ο «κοινωνικός διάλογος» είναι ένας ξεφτισμένος διάδοχος του κορπορατισμού, πώς η διαιρετική τομή, που άνοιξε με τη Βιομηχανική Επανάσταση και τη συνακόλουθη ταξική σύγκρουση, γέννησε κόμματα «που αναλαμβάνουν τα μεν την υποστήριξη των εργατικών διεκδικήσεων και τα δε τις διεκδικήσεις των μεσαίων και ανώτερων τάξεων» (Γιάννης Τσίρμπας, σελ. 257). Από τη μια η εργατική, από την άλλη οι «μεσαίες». Ξέρω ότι απλοποιώ, αλλά κατά βάση έτσι είναι ακόμα τα πράγματα, ενώ στην Ελλάδα ψάχνουμε για τους «μικρομεσαίους». Στο ίδιο, 11ο κεφάλαιο, ο Τσίρμπας κάνει μια πολύ ενδιαφέρουσα παρατήρηση σχετικά με την πολιτική συμπεριφορά στη χώρα μας, στα είκοσι τελευταία χρόνια: η εκλογική συμμετοχή μειώνεται, το πολιτικό ενδιαφέρον και η πολιτική συμμετοχή αυξάνονται.

Αρα, ίσως, η εκλογική αποχή καθόλου δεν σημαίνει ενίσχυση της αντιπολιτικής. Πολύ περισσότερο, «τα εμπειρικά δεδομένα δείχνουν μια «επιστροφή» των νέων στην πολιτική ήδη από το 2012 και καθ’ όλη τη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα, επιστροφή που έχει μάλλον προοδευτικά, αριστερόστροφα και ενδεχομένως “ριζοσπαστικά” χαρακτηριστικά» (σελ. 265). Πόσο αντίθετα είναι αυτά για την κοινή αντίληψη! Από τα περισσότερα κεφάλαια του βιβλίου έχουμε πολλά να μάθουμε και πολλά να ξεκαθαρίσουμε. Το βιβλίο, λοιπόν, δίνει πολλές ευκαιρίες για κάτι περισσότερο από τη συνήθη δημοσιολογία. Αξίζει, πραγματικά, την προσοχή μας.

*xristoslaskos.wordpress.com