Η κοινωνία κουκουλώνει, το θέατρο ξεσκεπάζει

Οπως το πιο λιτό σχέδιο ενός διάσημου ζωγράφου, χωρίς υπογραφή και χρώματα, είναι αναγνωρίσιμο, έτσι η φωνή και η μορφή του Γρηγόρη Βαλτινού, σεμνά αλλά επίμονα ξεχωρίζουν. Ο Γρηγόρης μοιάζει μ’ εκείνα τ’ άστρα που ίσως για λίγο απομακρύνονται, κάνουν τη βόλτα τους στον ουρανό κι επανέρχονται με το ίδιο φως.

Οταν τον ανταμώνεις, διαπιστώνεις ότι το πρόσωπο με τα βυζαντινά χαρακτηριστικά του, μπορεί να εμπνεύσει έναν ποιητή, έναν ζωγράφο, έναν συγγραφέα. Η σκέψη του έχει ποιότητα. Οι απόψεις του πρωτοτυπία. Αρχίσαμε τη συνέντευξη με ένα ποίημα του Τίτου Πατρίκιου:

«“Οπως αθόρυβα τελειώνει κάθε μέρα, ένα κομμάτι της αγάπης μεταμορφώνεται σε πάγο. Ενα κομμάτι του κορμιού μεταμορφώνεται σε θάνατο” (“Μεταμορφώσεις”). Δεν είναι φοβερό;» λέει.

● Ξέρω ότι αγαπάς την ποίηση.

Την αγαπάω γιατί έχει πυκνότητα και μια μαγική επαφή με τη γλώσσα, την οποία λατρεύω. Κινεί το αίσθημα και μας γυμνάζει σε καθημερινή βάση. Γι’ αυτό πρέπει να έχουμε γνήσια κι αληθινή επαφή μαζί της. Να μην την εγκαταλείπουμε και να την πλουτίζουμε συνεχώς. Δεν μπορώ τη νέα τάση, να μιλάνε οι άνθρωποι με εκατό λέξεις. Σημαίνει ότι έχουν μόνο εκατό αισθήματα, ενώ έχουν δικαίωμα για ένα εκατομμύριο.

Ο Τίτος έχει έναν ποιητικό ρεαλισμό. Μια τάση της τέχνης που με έχει καθορίσει και είναι ο μόνιμος στόχος μου. Δεν μπορώ τις εξτραβαγκάτζες που είναι μόνο στο μυαλό του δημιουργού. Η φόρμα πρέπει να έχει άμεση σχέση με το περιεχόμενο. Τα δέχομαι όλα, αρκεί να με πείσεις ότι είναι απαραίτητο. Δεν μπορώ να ξεκινάω με μια πρόθεση ότι για να ξεπεράσω τη συντήρηση και την παράδοση θα κάνω οτιδήποτε ανοργανικό και μη συμβατό απλά και μόνο για λόγους εντυπωσιασμού.

● Πώς σχολιάζεις την τάση της αποδόμησης;

Το να αποδομήσεις είναι δυσκολότερο από το να ακολουθήσεις την πεπατημένη. Διάλεξες έναν πολύ πιο δύσβατο δρόμο και πρέπει να έχεις πολύ δυνατά κότσια για να τον ακολουθήσεις. Η παράδοση είναι η γνώση που προσπαθούμε να αποκτήσουμε. Αν διαλέξεις απ’ την αρχή αυτόν τον τρόπο, ξεκινάς τεμπέλικα. Δεν μπορείς να χτίσεις μια πολυκατοικία απ’ τον έβδομο όροφο.

● Εχεις κάνει τα πάντα. Τι μένει ακόμα;

Δεν έχω κάνει σινεμά, παρόλο που αυτό με οδήγησε στο θέατρο. Το μόνο που πρόλαβα ήταν ένα πλάνο, στην ταινία του Βούλγαρη «Ελευθέριος Βενιζέλος». Γινόταν μια επιθεώρηση σ’ ένα θέατρο, έμπαινε μέσα ένας αξιωματικός του στρατού, διέκοπτε την παράσταση και κήρυσσε την έναρξη του πολέμου. Είναι η πρώτη και παντοτινή μου αγάπη. Αλλά οι ταινίες που ήθελα δεν με ήθελαν και τις ταινίες που με θέλανε, δεν τις ήθελα. Η σύνδεσή μας είναι καρμική. Ημουν μηχανικός κινηματογράφου. Στην καμπίνα του σινεμά. Σαν το παιδί που έκοβε τα φιλιά στην ταινία του Τορνατόρε «Σινεμά ο Παράδεισος».

Απέναντι απ’ το σπίτι μου είχαμε το σινεμά «Στέλλα». Από δέκα χρόνων, έγινα φίλος με τους ανθρώπους που είχαν τον κινηματογράφο και σιγά σιγά σκαρφάλωσα στην καμπίνα. Ο κ. Φάνης, ο μηχανικός, μου έμαθε τα μυστικά της ταινίας. Ξεκίνησα να τις κόβω, να τις ξύνω με το ξυραφάκι. Να τις κολλάω με ασετόν. Είδα πάρα πολλές ταινίες, κι αυτό το πράγμα μου δημιούργησε την τάση της υποκριτικής. Αρχισα να μπαίνω μέσα στο πανί και να μιμούμαι τους ήρωες. Οταν τελείωνε η ταινία, πίστευα ότι ήμουν ο πρωταγωνιστής και συμπεριφερόμουν σαν αυτόν.

● Εξελίχθηκες ως άνθρωπος μέσα από το θέατρο;

Εάν δεν έχεις φτηνές προθέσεις, είναι αναπόφευκτο ότι θα εξελιχθείς. Αν δεν το κάνεις, δεν μπορείς να προχωρήσεις και ως καλλιτέχνης. Αυτή η τέχνη έχει άμεση σχέση με την ψυχολογία, την πολιτική, την κοινωνία, την ιστορία, τις άλλες τέχνες. Είναι, θα λέγαμε, πολυσυλλεκτική. Βούτηξα στο θέατρο, σαν σε μια θάλασσα όπου επιπλέουν οι άλλες τέχνες και μπορώ να τις αγγίζω κολυμπώντας ανάμεσά τους. Ετσι αναπτύχθηκα ως πολιτικό ον και ποτέ κομματικό. Δεν εντάχθηκα σε κανένα κόμμα γιατί πάντα πίστευα ότι είναι δεσμευτικό. Αυτό με ακολούθησε και στα είδη του θεάτρου. Λειτουργούσα πάντα με δάνεια. Επαιρνα το ένα είδος και το μπόλιαζα με άλλο. Αυτό κάνει και η ζωή. Πάνω στο δράμα, μπορεί να συμβεί κάτι που σου δείχνει την αστεία πλευρά. Μπορεί να παρακολουθήσω μια χαρούμενη στιγμή και να βάλω τα κλάματα. Δεν υπάρχει γέννα ανθρώπου ή ζώου που να έχω δει και να μη με συγκινήσει. Μ’ ένα ωραίο ηλιοβασίλεμα, ένα τοπίο μπορεί να βουρκώσω.

Δεν τα λέω όλα αυτά για να πουλήσω υπερευαισθησία. Θυμάμαι, είχαμε έναν λαϊκό άνθρωπο στη γειτονιά μου, στην Καλλιθέα, όπου μεγάλωσα όταν με έφεραν οι δικοί μου από την Ξάνθη. Τον Τάκη Γκέκα που είχε ένα μαγαζί με ψιλικά. Πήγαινα για να διαβάσω τις καλλιτεχνικές σελίδες από τις εφημερίδες και τα περιοδικά. Πάντα άκουγε κλασική μουσική. Μια μέρα, δεν άντεξα και τον ρώτησα πώς είναι δυνατόν να ακούει αυτό το είδος χωρίς να είναι η δουλειά του. Η απάντησή του μ’ έκανε να αγαπήσω περισσότερο το θέατρο και να ασχοληθώ συνολικά με όλες τις τέχνες: «Ακουγε η μητέρα μου και με έπαιρνε μαζί της. Κι έτσι απέκτησα άλλη μία ηδονή στη ζωή μου». Οταν ασχολήθηκα με το θέατρο, έψαχνα να βρω καινούργιες ηδονές. Το κάθε είδος του, η κάθε επιμέρους τέχνη του έχει και μία διαφορετική.

Εμαθα πράγματα για τη σκηνογραφία, τη μουσική στο θέατρο. Διάβασα ατέλειωτα βιβλία για να συνειδητοποιήσω το περιεχόμενο της λέξης «εικόνα». Με ποιον τρόπο μπορεί και πρέπει να κατέβει στο κοινό, ώστε να τη δεχτεί ανεμπόδιστα. Πόσο πρέπει να το αφήσεις ελεύθερο. Ναι μεν να το συγκινήσεις αλλά να έχει τον τελικό λόγο στην ετυμηγορία. Είναι ατέλειωτα τα βάθη του θεάτρου, της λογοτεχνίας, της ποίησης. Μαγεύτηκα μ’ αυτόν τον χώρο.

● Είναι γνωστό ότι, όταν θέλεις να πολεμήσεις μια χώρα, ξεκινάς απ’ τον πολιτισμό.

Νομίζω ότι έχει εξελιχθεί πάρα πολύ πονηρά κι έντεχνα όλο αυτό. Ζούμε την περίοδο που εκφυλίζουν και διαβρώνουν τον πολιτισμό. Η αφαίρεση κάθε σταθεράς και κάθε αξίας. Δεν υπάρχουν ιδεολογίες, δίκαιο και άδικο, φύλα, παράδοση, θρησκεία. Δεν υπάρχει τίποτα. Ολα είναι ένας πολτός. Ενας πηλός. Αρα του δίνουμε όποιο σχήμα θέλουμε.

● Ποια είναι η κινητήρια δύναμη στη ζωή μας;

Ολα πρέπει να εκπορεύονται από τη γνώση, από τις αξίες, από την αλήθεια, από την παιδεία, από την αισθητική κι από την εντιμότητα απέναντι στα πράγματα. Πολλές φορές οι άνθρωποι, βαφτίζουν τις δεύτερες σκέψεις τους ιδεολογία. Τις πονηρές προθέσεις τους, προοδευτικότητα. Αυτό πάντα με απωθούσε. Και η κομματικοποίηση μέσα στην τέχνη. Διότι με περιόριζε στο να εξετάσω τα τεκταινόμενα σφαιρικά και με εντιμότητα. Να δω με καθαρή ματιά την κοινωνία. Διότι αυτό κάνει το θέατρο. Διεισδύει μέσα στα πράγματα, ψάχνει να βρει την αλήθεια. Είναι δίκαιο, έντιμο. Αυτός ο ναός του ψέματος –η εικονική πραγματικότητα, γιατί περί αναπαράστασης πρόκειται– είναι ταυτόχρονα και ναός της αλήθειας. Δεν μπορείς να βρεις την αλήθεια σε καθαρότερη μορφή απ’ ό,τι στο θέατρο. Γιατί η κοινωνία συμπεριφέρεται με υποκρισία, κουκουλώνει τα πράγματα. Το θέατρο τα ξεσκεπάζει.

● Ζούμε τελευταία μια κοινωνία που αργοσβήνει. Οι άνθρωποι είναι λίγο απαθείς.

Αν θέλουμε να κάνουμε την ακτινογραφία της κοινωνίας, πραγματικά, οι παλαιότερες γενιές έχουν πάθει μια αδράνεια. Εχει αλλάξει ο κόσμος. Νιώθουν ότι τους άφησε πίσω. Εχουν καταρρεύσει όλες οι ιδεολογίες με τις οποίες γαλουχήθηκαν. Βλέπουν χώρες όπως η Κίνα να συμπεριφέρονται όπως η Αμερική. Αυτό έχει φέρει μεγάλη αμηχανία. Εχουν οξυνθεί οι διαφορές. Ο πλούσιος γίνεται πλουσιότερος –γιατί το σύστημα του δίνει τη δυνατότητα– και ο φτωχός, φτωχότερος. Το αποτέλεσμα είναι να δυσκολεύει η ζωή των νέων ανθρώπων. Αυτή η γενιά –έχω τεράστια επαφή μαζί της λόγω των παιδιών μου και γιατί κατά περιόδους διδάσκω–, ενώ είναι μέσα σε όλη αυτή τη νέα τάξη πραγμάτων, στην τεχνολογία, ταυτόχρονα είναι η νεόπτωχη γενιά. Καλλιεργείται ένα αίσθημα και μια οργή, μια νεοαριστερά ανάμεσά τους, ένας νεοπροοδευτισμός που κάποια στιγμή θα ξεσπάσει. Στην παλιά γενιά, λες κι έχουν ρίξει αναισθητικό σπρέι, ενώ η νέα, που τα δέχεται όλα πάνω στο σώμα και την ψυχή της, πιστεύω ότι θα αντιδράσει με τα όπλα της εποχής.

● Πόσο ρόλο παίζει η ομορφιά σε μια επιτυχία;

Είναι όπλο και μειονέκτημα. Αφενός γιατί μπορεί να γυρίσει ένα κεφάλι να σε κοιτάξει, ένας φακός να στρέψει πάνω σου, ένας άνθρωπος να συγκινηθεί ερωτικά και αφετέρου να σε καθηλώσει, να σου αφαιρέσει την τάση να εξελιχθείς. Ισχυρότερη από την ομορφιά είναι η γοητεία. Οχι της εμφάνισης, αλλά του λόγου, του πνεύματος, του ταλέντου. Η επιρροή που ασκείς είτε πνευματικά είτε συγκινησιακά.

Από το ξεκίνημά μου, η επιλογή στο πρόσωπό μου δεν ήθελα να γίνεται με βάση την ομορφιά. Ποτέ δεν πίστεψα ότι ήμουν ένα όμορφο παιδί. Αλλα παιδιά της γενιάς μου είχαν πολύ πιο ωραία κορμιά, ήταν πιο δημοφιλή. Αυτό με ηρέμησε λίγο. Ετσι τη γλίτωσα και δεν έφαγα το μήλο του Παραδείσου.