Σ’ ένα από τα επεισόδια της σειράς «Αυτή η νύχτα μένει», ο πρωταγωνιστής Στάνκογλου χορεύει ένα ζεϊμπέκικο υποτίθεται σε ένα μπουζουξίδικο της δεκαετίας του 1980. Μου άρεσε! Μου άρεσε πολύ, γιατί ήταν «εντός θέματος» και εντός πλαισίου (επιλογή τραγουδιού, ενσώματη απόδοση της κοινωνικής ιστορίας της δεκαετίας του ‘80). Ενορχηστρωμένη αναρχία και «καθαρό» σκυλάδικο. Υποθέτω ότι μάλλον είναι το «δικό» του ζεϊμπέκικο (Στάνκογλου). «Ανεπίσημο», «ατύπως» μαθημένο και «βρόμικο». Η αλήθεια του προέκυπτε από την αύρα του και όχι από τη φόρμα του. Αν πάλι κάποιος/α (χορογράφος, σκηνοθέτης κ.λπ.) τον «ορμήνεψε», μπράβο του/της!
Οπως και να 'χει, είναι τροφή για τη σκέψη για όλους εμάς που ασχολούμαστε με τον παραδοσιακό χορό. Ειδικά τώρα, στην εποχή της ακατάσχετης και όψιμης «ζεϊμπεκικολογίας» και «ζεϊμπεκικολαγνείας». Ειδικές σχολές, ειδικά τμήματα, ειδικές μέθοδοι. Ειδικοί/ές, γενικώς και ειδικώς. Τίποτε από τα παραπάνω δεν είναι απαραίτητα αρνητικό από μόνο του. Επίσης, η μορφή και το περιεχόμενο είναι πολύ σημαντικά για τον χορό γενικά και για το ζεϊμπέκικο, φυσικά.
Παρ’ όλα αυτά, σε ένα μη θεατρικό είδος χορού, όπως ο παραδοσιακός, αυτά (μορφή/περιεχόμενο) αποκτούν νόημα και υπόσταση μόνον εντός του ιστορικού και πολιτισμικού τους πλαισίου. Αλλιώς, είναι απλά ρυθμικές κινήσεις - δεν είμαι σίγουρος ούτε γι’ αυτό. Συνεπώς, η αναφορά μας στα ιστορικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα δεν μπορεί να είναι προσχηματική. Ή το λαμβάνεις υπόψη ή όχι! Με λίγα λόγια το συγκείμενο δεν είναι διακοσμητικό «ντεκόρ» στην ερμηνεία του χορού. Δεν είναι η ματανία στον τοίχο ή το ασπροκέντι στη μισάντρα. Είναι βασική ανθρωπολογική/λαογραφική συνθήκη «από τα μέσα» για την κατανόηση του χορευτικού φαινομένου, ολιστικά.
Ο χορός είναι σαν το νερό: δεν μπορείς να το αγγίξεις, σου φεύγει από τα χέρια, αλλά με τη μοναδική δύναμη να σε «ξεδιψά». Το ότι μπαίνει στο «ποτήρι» δεν σημαίνει ότι παίρνει και ένα συγκεκριμένο σχήμα. Το «σχήμα» του ξεπερνά την οποιαδήποτε πολιτική/διδακτική και χορευτική ορθότητα.
Και μέσα σ’ όλα τα άλλα μάς προέκυψε και μια νεότευκτη, Διεθνής (;) Ημέρα Ζεϊμπέκικου στις 9 Απριλίου. Μια ημερομηνία, όχι τυχαία, αλλά ένα μανατζερίστικο λογοπαίγνιο που συνδέεται με το ρυθμικό σχήμα του χορού, τα 9/8. Αυτόματα, μια σειρά από ερωτήματα και προβληματισμούς έρχεται επιτακτικά στο προσκήνιο.
- Για ποιο λόγο χρειάζεται τόσο λιβάνισμα και ετήσιο μνημόσυνο ένας χορός τόσο ζωντανός;
- Για ποιο λόγο οι επίδοξοι διαχειριστές του επιμένουν τόσο πολύ στα «τεχνικά χαρακτηριστικά και το σασί του» και όχι στην «ψυχούλα του»; Ψυχούλα εννοώ: τη θωριά του, τον νηχό, τον αχό και την αύρα του. Οχι τις παρωχημένες λαογραφίζουσες, εθνοκεντρικές, α-ιστορικές, ανιστόρητες και ψευδορομαντικές παραδοξολογίες και την εμμονή στον βιωματικό του χαρακτήρα, ο οποίος όμως διδάσκεται από υπερ-εξιδεικευμένους δασκάλους, οι οποίοι, με τη σειρά τους, είναι παντογνώστες, χωρίς σπουδές, αφού η όλη διαδικασία εδράζεται στο (αντι)παιδαγωγικό αφήγημα «φτάνει μόνο το να αγαπάς»!;
- Για ποιο λόγο αυτή η πρεμούρα και οι ιδεοληπτικοί πανηγυρισμοί για την ένταξη του ζεϊμπέκικου στον κατάλογο της Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO; Ζητάμε την ουσία ή πρόκειται για μια απλή σφραγίδα, όπως αυτές στα σφαχτά των ημερών;
- Δηλαδή, μιλάμε για μια διαδικασία ξεπλύματος, λουστραρίσματος, branding και για Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (ΠΟΠ); Ζεϊμπέκικο, όπως λέμε «καραγκούνικο πρόβατο» ή «ελληνική φέτα»;
- Μήπως αντιφάσκουμε; Βιωματικό ζεϊμπέκικο, του οποίου ιδιοκτήτης είναι ο «λαός», αλλά την ίδια στιγμή «προσφέρεται» σ’ αυτόν μόνον ως φετίχ; Αν πρόκειται για πούρο (pure) φετιχισμό του εμπορεύματος στο νεοφιλελεύθερο πλαίσιο, αυτό θα το καταλάβαινα. Αν πρόκειται για άνοιγμα θέσεων εργασίας ή συμπληρωματικό εισοδήματος, θα μας ήταν καθαρό. Να δηλώνεται όμως! Διότι, σ’ αυτή την εξίσωση δάσκαλος και διαχειριστής του χορού γίνεται «ελέω παράδοσης» ο «μερακλής», ο «παθιασμένος» και ο «νταλκαδιάρης». Ενα επάγγελμα D(o) I(t) Y(ourself). Σε αυτή τη λογική έχουμε και την ήπια και «αθώα» ανάδυση νέων όρων και νεωτερικών χορευτικών πλαισίων, όπως ο «αθλητικός χορός». Μια συνθήκη πολιτικής οικονομίας του χορού, όπου εικάζω ότι σύντομα το ζεϊμπέκικο θα παίξει έναν σημαντικό ρόλο και όπου η «φυσιολογική εξέλιξη» του συγκεκριμένου χορού θα είναι το «αγωνιστικό και το διαγωνιστικό ζεϊμπέκικο».
Απλά είναι τα πράγματα: Θέλουμε ένα μουμιοποιημένο ζεϊμπέκικο, καλοδιατηρημένο σε μια άυλη φορμαλδεΰδη; Κοινό αγαθό ή κτήμα διαχειριστικών αμαθών/ημιμαθών χοροδιδασκαλικών ψευτο-ελίτ;
(και) Δώρο ή (μόνον) εμπόρευμα;
Με αγάπη και νοιάξιμο
ΥΓ.: Και εμείς; Η επιστημονική κοινότητα του χορού; Θα μείνουμε μόνο στο να γράφουμε Papers για αυτά τα thorny issues σε επιστημονικά περιοδικά με impact factor & h-index. Να ληφθεί υπόψη ότι αυτός ο τόπος κατάφερε, και καλά έκανε, να έχει 3 σχολές καλών/πλαστικών τεχνών, 5 τμήματα μουσικών σπουδών, 3 τμήματα θεατρικών σπουδών, 1 τμήμα κινηματογράφου και ΚΑΝΕΝΑ ΑΥΤΟΝΟΜΟ τμήμα χορού. Ομως, σ’ αυτό θα επανέλθω…
*Αναπληρωτής καθηγητής, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
