Ο χρόνος, όπως είπε ο Αϊνστάιν, είναι σχετικός. Ωστόσο, οι άνθρωποι έχουν μια ιδιαίτερη ικανότητα να μετρούν τις ώρες που περνούν, ακόμη και όταν κοιμούνται. Πώς όμως το ρολόι του σώματός μας παρακολουθεί την ώρα;
Μιλώντας στο περιοδικό Τεχνολογίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Cordis, η Καρολίν Γκρεκό, επίκουρη καθηγήτρια στο ιταλικό Πανεπιστήμιο Humanitas, μιλά για το εσωτερικό μας ρολόι: «Φανταστείτε τη σκηνή: ξυπνάτε στο ημίφως του πρωινού και αναρωτιέστε αν είναι ήδη ώρα να σηκωθείτε. Ακριβώς καθώς πιάνετε το ρολόι δίπλα στο κρεβάτι σας, χτυπάει το πρωινό σας ξυπνητήρι. Είναι μια ενδιαφέρουσα -μα και μυστηριώδης- δεξιότητα».
Πώς όμως το σώμα παρακολουθεί την ώρα ακόμα και όταν κοιμάται; «Οταν μιλάμε για το ρολόι του σώματός μας, αυτό στο οποίο αναφερόμαστε είναι το ενδογενές μοριακό μας ρολόι που μπορεί να βρεθεί σχεδόν σε κάθε κύτταρο του σώματός μας», εξηγεί η Γκρεκό.
Επισημαίνει ότι «αυτό σημαίνει πως σε μοριακό επίπεδο, υπάρχουν κυτταρικοί μηχανισμοί που συνδέονται με συγκεκριμένα γονίδια, ενεργοποιούν διάφορους καταστολείς ή αναστέλλουν τη δραστηριότητα άλλων. Και όλα αυτά συμβαίνουν σε έναν 24ωρο κύκλο».
Με άλλα λόγια, το μοριακό μας ρολόι λειτουργεί βάσει ενός 24ωρου ρυθμού που επηρεάζει τομείς όπως η γονιδιακή έκφραση, ο μεταβολισμός και τα επίπεδα πρωτεΐνης. Και είναι η απόρροια αυτών των επιρροών που μας κάνουν να αισθανόμαστε πεινασμένοι, να νιώθουμε ενεργητικοί, αλλά και κουρασμένοι. Και αν αυτό το ρολόι αρχίσει να δυσλειτουργεί, τα αποτελέσματα μπορεί έως θανατηφόρα.
Αυτός ο λεγόμενος κιρκάδιος ρυθμός είναι 24 ωρών γιατί αυτή είναι η διάρκεια μιας ημέρας στη Γη. Ολα τα πλάσματα που ανιχνεύουν το φως στον πλανήτη έχουν κάποιο είδος εσωτερικού ρολογιού. Το φως είναι το κύριο σήμα που ρυθμίζει τα κεντρικά μας ρολόγια. Χωρίς αυτόν τον διορθωτικό μηχανισμό, το ρολόι του σώματός σας θα αποσυντονιζόταν σταδιακά επιφέροντας ένα μόνιμο jetlag. Ο εξελικτικός λόγος για αυτό το εσωτερικό ρολόι είναι να διασφαλίσει ότι οι σωματικές μας λειτουργίες θα μπορούσαν να προσαρμοστούν στις αλλαγές στο περιβάλλον, κυρίως μεταξύ νύχτας και ημέρας.
Ωστόσο, σημειώνει το τεχνολογικό άρθρο, το φως δεν είναι το μόνο σήμα. Αλλοι παράγοντες –κυρίως το φαγητό– μπορούν επίσης να επηρεάσουν τα εσωτερικά μας ρολόγια. Αυτό μπορεί να προκαλέσει προβλήματα σε ορισμένα άτομα, όπως οι εργαζόμενοι που έχουν βραδινές βάρδιες. «Αν οι εργαζόμενοι σε τέτοιες βάρδιες εργάζονται και τρώνε κατά τη διάρκεια της νύχτας -κάτι που είναι εξαιρετικά ανθυγιεινό- μπορεί να οδηγήσει σε αποσυγχρονισμό του ρολογιού που βρίσκεται μέσα στο σώμα», υπογραμμίζει η Γκρεκό.
Αυτός ήταν ένας βασικός τομέας εστίασης στο έργο της MetEpiClock, που αναλήφθηκε με την υποστήριξη του προγράμματος Marie Skłodowska-Curie Actions. Ειδικότερα, η Γκρεκό εμβάθυνε με τη βοήθεια της τεχνολογίας στην κατανόηση της σύνδεσης μεταξύ των κιρκάδιων ρυθμών και των μεταβολικών οδών. «Συγκεκριμένα, εξετάσαμε ένα συγκεκριμένο μεταβολικό μονοπάτι που ρυθμίζει τη μεθειονίνη, ένα απαραίτητο αμινοξύ που έχει πολλές σημαντικές λειτουργίες, συμπεριλαμβανομένης της ρύθμισης των ρολογιών του σώματός μας».
Μια άλλη σημαντική διαπίστωση της Γκρεκό ήταν ότι επιβεβαίωσε πως η αλληλεπίδραση αυτής της πρωτεΐνης με ένα άλλο μεταβολικό ένζυμο δημιουργεί 24ωρους κιρκάδιους ρυθμούς, καθώς η αναστολή του ενζύμου διατάραξε τον κιρκάδιο ρυθμό.
Η επίτευξη καλύτερης κατανόησης του τρόπου με τον οποίο τέτοιες αλληλεπιδράσεις οδηγούν τους κιρκάδιους ρυθμούς μας θα μπορούσε μια μέρα να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε καταστάσεις που σχετίζονται με τον μεταβολισμό, τις καρδιαγγειακές παθήσεις και τον διαβήτη. Αυτό παραμένει ένα κεντρικό κίνητρο για την Ιταλίδα επιστήμονα, η οποία επισημαίνει ότι σε κάθε περίπτωση η μεγαλύτερη βοήθεια που μπορούμε να παράσχουμε στον εαυτό μας είναι ένας καλός βραδινός προμεταμεσονύκτιος ύπνος.
