«Κι όμως, δεν καταλαβαίνω πώς κάποιος θ’ αρχίσει να μελετά Σαίξπηρ, μη βρίσκοντας τρόπο να εξηγήσει την καθολική παρουσία του δραματουργού στους πιο απίθανους χώρους: κι αποδώ, κι αποκεί, και παντού ταυτόχρονα. Μοιάζει με το βόρειο σέλας, το οποίο εμφανίζεται σε μέρη απρόσιτα για τους περισσοτέρους μας. Δε γίνεται να περιοριστεί σε βιβλιοθήκες και θέατρα (ακόμη και σε κινηματογράφους)∙ έχει μετατραπεί σ’ ένα τεράστιο “φάσμα φωτός” που τον λατρεύουν σα θεό, η κατ’ εξοχήν ρομαντική -τόσο απαξιωμένη στις μέρες μας- Βαρδολατρία αποτελεί απλώς την πιο ορθόδοξη πρακτική του Κανόνα»
Το μεγάλο έργο του κορυφαίου κριτικού λογοτεχνίας Χάρολντ Μπλουμ «Σαίξπηρ, Η επινόηση του ανθρώπινου» κυκλοφόρησε μόλις από τις εκδόσεις Gutenberg σε απόδοση των Α. Μπερλή και Θ. Γλυνάτση και επιμέλεια-απόδοση-σχόλια του Ηρκου Ρ. Αποστολίδη. Στην επιμέλεια, στα σχόλια και στη μετάφραση παραθεμάτων συντέλεσαν και οι Κ. Αντωνίου, Σ. Κεφάλας, Γ. Μπαρτσώκας. Σπουδαία η δουλειά και άξιος ο κόπος όλων των συντελεστών. Σε έναν τόμο χιλίων σελίδων εμπεριέχονται τα πάντα για το έργο του μεγάλου Βάρδου αλλά κυρίως δοκιμιογραφεί και εξηγεί γιατί η λατρεία στο πρόσωπό του συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας και μάλλον θα συνεχίζεται όσο υπάρχει ανθρώπινη ζωή σ’ αυτόν τον πλανήτη.
«Θνητός θεός» ο Αγγλος συγγραφέας κατά τον Μπλουμ, έχει κερδίσει με την αξία του αυτή την υπέρτατη αναγνώριση πλάι στον Ομηρο, τον Δάντη, τον ή τη συγγραφέα της Παλαιάς Διαθήκης, τον Τσόσερ, τον Θερβάντες, τον Τολστόι. Συγγραφείς που μας υπενθυμίζουν πως η παρουσίαση του ανθρώπινου χαρακτήρα και της ανθρώπινης προσωπικότητας παραμένει πάντα η υψηλότερη λογοτεχνική αξία -στο θέατρο, την ποίηση ή την πρόζα.
Στο εισαγωγικό του σημείωμα ο επιμελητής της έκδοσης ξεκαθαρίζει τη δική του κριτική αντίληψη πάνω στο έργο αυτό αλλά και γενικότερα στη λογοτεχνική αξιακή ζυγαριά του Μπλουμ, κάτι που διαφαίνεται και από τα εκτενή σχόλιά του που εμπεριέχονται σχεδόν σε κάθε σελίδα του βιβλίου. Κατά τον Η.Ρ. Αποστολίδη «και αυτό το βιβλίο του Μπλουμ, όπως και ο Δυτικός Κανόνας, είναι ένα έργο αφοριστικής, μανιχαϊστικής λογικής, που αποσκοπεί στην ανάδειξη του Σαίξπηρ ως του κεντρικού δραματουργού και συγγραφέα του Δυτικού Πολιτισμού και Κόσμου». Τέτοιες τοποθετήσεις σηκώνουν πολλή συζήτηση και σίγουρα δεν μπορούν να αναλυθούν σε αυτό το κείμενο, ωστόσο αυτός ο διάλογος θα μπορούσε να τροφοδοτήσει γόνιμες λογοτεχνικές συζητήσεις.
Επιστρέφοντας στο κορυφαίο αυτό έργο του Χάρολντ Μπλουμ είναι σημαντικό να τονίσουμε πως αν πράγματι θέλει κάποιος να εμβαθύνει στη σαιξπηρική σκέψη τότε θα πρέπει να διαβάσει αυτό το βιβλίο. Δεν απευθύνεται σε ακαδημαϊκούς, απευθύνεται σε αναγνώστες. Είναι χωρισμένο στις ενότητες: Οι πρώιμες τραγωδίες, Τα πρώιμα ιστορικά δράματα, Οι τραγωδίες της μαθητείας, Οι σπουδαίες κωμωδίες, Τα κύρια ιστορικά δράματα, Τα «ακατέργαστα» έργα, Οι μεγάλες τραγωδίες, Τραγικός επίλογος, Τα ύστερα ρομάντζα.
Είναι πράγματι μια συστηματική ανασκόπηση του δραματικού έργου του Σαίξπηρ, μέσα από τον εξεταστικό φακό ενός εμπνευσμένου διανοούμενου με γνώμονα την ανθρώπινη συνείδηση που το τροφοδοτεί. Ο Μπλουμ, με αυτό το βιβλίο αλλά και με την υπόλοιπη βιβλιογραφία του, αποκαθιστά τον ρόλο του κριτικού λογοτεχνίας σε έναν κεντρικό ρόλο στην κουλτούρα μας. Ζητούμενο και στη χώρα μας. Στο εισαγωγικό κείμενό του «Στον Αναγνώστη» κάνει σαφείς τις προθέσεις του:
«Τη ζωή μας την οδηγούν παρορμήσεις ανεξέλεγκτες, και τα κείμενα στα οποία αδυνατούμε ν’ αντισταθούμε μετατρέπονται σε “αναγνώστες” μας. Διαβάζοντας Σαίξπηρ πρέπει να επιστρατεύσουμε όλες τις δυνάμεις, και να ξέρουμε ότι -το δίχως άλλο- τα έργα του θα μας διαμορφώσουν βαθύτερα».
Ξεχάστε τον Φρόιντ, μας λέει ο Αμερικανός κριτικός λογοτεχνίας, πριν απ’ αυτόν τα έχει πει όλα ο Σαίξπηρ. Υποδυόμαστε όλοι ρόλους και ο Βάρδος τούς έχει αναλύσει όλους. Σίγουρα ένας κριτικός αναγνώστης θα βρει και την υπερβολή, άλλωστε ο Μπλουμ δεν κρύβει την προσωπική του «λατρεία» προς τον Σαίξπηρ. Αντιθέτως, την υπερτονίζει και σε κάποια κεφάλαια τη μεγεθύνει. Αλλά ο τρόπος με τον οποίο «στοιχειοθετεί» αυτή την αφοσιωμένη εκτίμηση προς τον Βάρδο είναι επιστημονικά αλλά και λογοτεχνικά γοητευτικός.
Θα μπορούσε κανείς να αφιερώσει σε αυτόν τον εξαιρετικό τόμο μια σειρά από άρθρα, ένα κείμενο δεν είναι αρκετό. Μπορώ όμως να σας διαβεβαιώσω πως διαβάζοντας αυτόν τον τόμο θα θελήσετε να ξαναγυρίσετε στην ανάγνωση ήδη γνωστών σας έργων του Σαίξπηρ, να παρατηρήσετε και να εστιάσετε σε πρόσωπα και καταστάσεις με βοηθούς την οξύνοια, τη γνώση και την ευφυΐα του σπουδαίου Χάρολντ Μπλουμ.
