Μπορεί να υπάρξει ιεραποστολή που να μην είναι αποικιοκρατική; Αυτό είναι το ερώτημα που πραγματεύεται με μια πλειάδα συναρπαστικών τρόπων ο συγγραφέας Θανάσης Παπαθανασίου στο νέο του βιβλίο.
Μία από τις πλέον ενδιαφέρουσες απαντήσεις που δίνει είναι ότι πλέον στην εποχή μας έχουμε μια «αντίστροφη ιεραποστολή», από τον Παγκόσμιο Νότο προς τις δυτικές μητροπόλεις, δεδομένου ότι αφενός τα πληθυσμιακά δεδομένα έχουν αντιστραφεί σε βάρος του πλανητικού Βορρά και αφετέρου η καρδιά της χριστιανικής πίστης μάλλον χτυπά στην περιφέρεια.
Σε αυτήν την αντίστροφη ιεραποστολή ευτυχώς τον κυρίαρχο ρόλο δεν τον παίζουν οι κανονιοφόροι και οι ιεραπόστολοι που συνόδευαν τους κονκισταδόρες, τους κατακτητές, τους εξερευνητές και τους εμπόρους, όπως κατά τα χρυσά χρόνια της δυτικής Χριστιανοσύνης (Christendom), αλλά οι πρόσφυγες και οι μετανάστες από την Αφρική, τη Νότια Αμερική, την Καραϊβική και την Απω Ανατολή), όπως στον αρχέγονο χριστιανισμό, που εξαπλωνόταν από τα κάτω προς τα πάνω. Αλλά ήδη και η Παλαιά Διαθήκη είχε μιλήσει για τον δοξασμό του ταπεινωμένου λαού ο οποίος θα αναγνωρίσει τον Μεσσία (Ησαΐας 49:6-13) και για τη σημασία της Εξόδου από την ιθαγένεια χάριν της σωτηρίας, όπως βλέπουμε στον Αβραάμ, τους γιους του Ιακώβ, τον Μωυσή και εντέλει στην Καινή Διαθήκη με τον απόστολο Παύλο.
Κατά μία πολύ ρηξικέλευθη πολιτική θεολογία, ακόμη και η παράτυπη μετανάστευση ερμηνεύεται ως μία πρόνοια του Θεού, ώστε οι απελπισμένοι, δηλαδή αυτοί οι οποίοι βρίσκονται εγγύτερα στην αυθεντικότητα της υπαρκτικής συνθήκης που αναμένει τη λύτρωση, θα ευαγγελιστούν αυτούς που έχουν περιπέσει σε υπαρξιακή λήθη. Είναι πλέον τα θύματα της αποικιοκρατίας που ευαγγελίζονται τους αποικιοκράτες, οι φτωχοί τους πλούσιους, αλλά και οι γυναίκες τους άντρες, όπως άλλωστε (δεν πρέπει να το ξεχνούμε) και στη ρωμαϊκή περίοδο ο χριστιανισμός είχε διαδοθεί κατ’ εξοχήν από τους δούλους και τις γυναίκες. Ειδικά οι χριστιανοί Αφρικανοί φέρνουν στους δυτικούς μία ολιστική θεώρηση της πίστης που αγκαλιάζει το σύνολο της ζωής.
Σημειωτέον, πάντως, ότι ο λόγος του Θανάση Παπαθανασίου διαθέτει πάντα μια κριτική επαγρύπνηση μακριά από εύκολες εξιδανικεύσεις του Αφρικανικού Χριστιανισμού. Λ.χ. τονίζει τους κινδύνους από τον αφρικανικό φυλετισμό (tribalism) και τις προκλήσεις που θέτει για τις εκκοσμικευμένες πλουραλιστικές κοινωνίες, όπως επίσης και την ανάπτυξη στην Αφρική χαρισματικών κινημάτων που τονίζουν κυρίως έναν ευτελή χριστιανισμό της υγείας και της ευημερίας (Prosperity Gospel). Παρατηρείται επίσης ότι στην εποχή του διαδικτύου έχουμε συχνά υποκειμενικότητες με πολλαπλές ταυτότητες που αποδομούν τα νεωτερικά δίπολα μητρόπολης και περιφέρειας, και οδηγούμαστε έτσι σε έναν διαπολιτισμικό διεθνισμό (transnationalism), όπου ένα υποκείμενο μπορεί να ανήκει και στη δυτική και στην αφρικανική πολιτισμική ταυτότητα.
Μια άλλη απάντηση είναι ότι η Αφρική έχει να προσφέρει στον δυτικό άνθρωπο τον ιδιότυπο «αναρχισμό» της, μια κοινωνική οργάνωση μη ιεραρχική, δηλαδή χωρίς αυτόνομο κρατικό οργανισμό, με έμφαση στην αυτοδιαχείριση και την άμεση συμμετοχή. Ακόμη και ο θεσμός της αφρικανικής βασιλείας οριοθετείται από ελεγκτικά σώματα και συμβούλια.
Κατά την περίοδο της μεταπολεμικής αποαποικιοποίησης, πολλοί Αφρικανοί ηγέτες και στοχαστές, μεταξύ των οποίων και ο Νέλσον Μαντέλα, ανέπτυξαν αυτό το όραμα της γηγενούς αφρικανικής δημοκρατικότητας, που είχε χαθεί κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας, το οποίο εμμένει στην κοινοτική κτήση της γης. Και αυτό θα αποτελούσε μία συμβολή της «αντίστροφης ιεραποστολής», καθώς θα έφερνε στο προσκήνιο το αίτημα της παλαιοχριστιανικής κοινοκτημοσύνης.
Στο βιβλίο αναφέρονται και «συναφειακές θεολογίες» με βάση τις οποίες θα μπορούσε το ευαγγέλιο να ανταποκριθεί στην ιδιοπροσωπία των αφρικανικών κοινωνιών. Λ.χ. ο Χριστός θα μπορούσε να ιδωθεί με αφρικανικό τρόπο, ως ο πρόγονος και ο αδελφός, δηλαδή ως ο ηγήτορας μιας πνευματικής «φυλής» και ο μεγαλύτερος αδελφός που μεσιτεύει προς τον Θεό υπέρ της κοινότητας. Αποκρυπτογραφείται παράλληλα η σημασία της κοινότητας, από την οποία δεν αποκόπτονται ούτε οι νεκροί.
Μαζί ωστόσο με την ανάδειξη της αφρικανικής συμβολής, ο Θανάσης Παπαθανασίου δεν παραλείπει να ασκήσει κριτική σε ορισμένες παραδοσιακές αντιλήψεις, όπως στην άκριτη και πνευματικώς προβληματική καταξίωση των βιολογικών δεδομένων, στην πατριαρχία, στον κολεκτιβισμό που πνίγει τη διαλεκτική μεταξύ κοινότητας αφενός και ανθρώπινου προσώπου αφετέρου.
Εντέλει, η πνευματική ζωή είναι πάνω απ’ όλα διάκριση και αυτό σημαίνει τη δυνατότητα ο κήρυκας να μαθητεύει στον ευαγγελιζόμενο, οι καπιταλιστικές μητροπόλεις να μαθαίνουν από τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, αλλά η σπίθα της κριτικής εγρήγορσης για τα πλέον τίμια του υπαρξιακού στοχασμού να παραμένει αναμμένη.
*Δρ. Ελληνικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Σορβόννης
Τη σελίδα αυτήν δεν τη φτιάχνουν επαγγελματίες κριτικοί βιβλίου. Γράφεται από αναγνώστες που απευθύνονται σε αναγνώστες για να τους μιλήσουν για κάποιο βιβλίο που τους συνεπήρε. Αν θέλετε να μοιραστείτε όσα νιώσατε διαβάζοντας ένα βιβλίο, στείλτε το κείμενό σας (το πολύ 700 λέξεις) στο [email protected]
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας