Κι όμως είμαστε ανθρωπάκια

«Εχω περίπου τεσσερισήμισι χιλιάδες έργα, εκ των οποίων τα... -δεν θυμάμαι ακριβώς- τα πούλησα. […] Σήμερα κάνω το ανθρωπάκι, δεν έχω τη δύναμη να το αλλάξω, γιατί το ανθρωπάκι με αντιπροσωπεύει απόλυτα […]. Τώρα, αν τα έργα μου αρέσουν ή δεν αρέσουν, είναι άλλη παράγραφος... Γιατί ο κόσμος δεν θέλει να βλέπει τον εαυτό του ανθρωπάκι. Προτιμάει δηλαδή ένα βότσαλο, ένα λουλούδι ή κάτι άλλο, αλλά ποτέ ανθρωπάκι! Γιατί, σου λέει, εγώ δεν είμαι αυτός. Και όμως είναι!».

Εκατό χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη γέννηση του Γιάννη Γαΐτη (Αθήνα, 4 Μαρτίου 1923-22 Ιουλίου 1984), του πρωτοποριακού και ασυμβίβαστου καλλιτέχνη που έχει ταυτιστεί με τα περίφημα «ανθρωπάκια» του με τα ριγέ κοστούμια, τις γραβάτες και τα καπέλα, εκφράζοντας, άλλοτε με σαρκασμό και άλλοτε με χιούμορ, την υποταγή στην ομοιομορφία, την ανωνυμία, την απομόνωση, την αλλοτρίωση μέσα στη σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία.

Ανθρωπάκια με φτερά, με ασπίδες, με μηχανάκια, που χορεύουν με τις μούσες τους ή γίνονται κολόνες του Παρθενώνα. Αλλά και ανθρωπάκια που αντιστέκονται όταν στηλιτεύουν τη χούντα ή όταν βγαίνουν μέσα από κονσέρβα γιατί δεν αντέχουν, όπως έχει πει ο ίδιος, στην «κονσερβοποίηση».

Ο ιστορικός Τέχνης Τάκης Μαυρωτάς εντοπίζει και φλέβα ποπ αρτ στα πάντα επίκαιρα έργα του Γαΐτη: «Ο ίδιος έχεις την αίσθηση ότι επιθυμεί να έχει τον δικό του διάλογο με την pop art. Ο Andy Warhol είναι Αμερικανός και αυτό γίνεται άμεσα αντιληπτό από τις κονσέρβες Campbell και τα πορτρέτα της Marilyn Monroe, τα μπουκάλια της Coca Cola έως το γνωστό δολάριο.

Ο Γιάννης Γαΐτης είναι Ελληνας, βαφτισμένος στο Αιγαίο και, με τη δική του αμεσότητα, δίνει τις απαντήσεις του στα μεγάλα ερωτήματα της εποχής μας. Τα ανθρωπάκια του ταξιδεύουν στο μακρινό χθες, στο αρχαίο μας παρελθόν, σαν να ζητούν να ταυτίσουν την οντολογική τους παρουσία με την Ιστορία ή να αισθανθούν την αναγκαιότητά της, φτιάχνοντας, με τα σώματά τους, τη δική του Ακρόπολη», επισημαίνει στον κατάλογο της επετειακής έκθεσης με τίτλο «Η ουσία του απρόσωπου», που εγκαινιάζεται στις 8 Φεβρουαρίου στο Ιδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη.

Είναι μια μοναδική ευκαιρία να γνωρίσουμε το έργο του εφ’ όλης της ύλης, αλλά και σε συνομιλία με τη δουλειά της συζύγου του, της γλύπτριας Γαβριέλλας Σίμωσι (1926-1999), καθώς συνεκτίθενται έργα της από γύψο, πολυεστέρα και ορείχαλκο καθώς και τα αινιγματικά της κολάζ. Ενας ονειρικός γλυπτικός κόσμος όπου αντανακλάται ο αισθησιασμός της για τον έρωτα και τη ζωή και βρίσκεται σε αντιθετική τροχιά με το έργο του Γαΐτη.

Η αίσθηση της χαράς και της αισιοδοξίας δεν έλειψε από αυτόν τον ουμανιστή καλλιτέχνη

Η επετειακή έκθεση οργανώνεται σε συνεργασία με την κόρη του καλλιτέχνη, την αρχιτέκτονα Λορέττα Γαΐτη, η οποία ετοιμάζει το Μουσείο Γαΐτη στην Ιο, και περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικά και πολύτιμα έργα του από πολλές δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές, καλύπτοντας την καλλιτεχνική του πορεία από το 1944, με την περίφημη «Αυτοπροσωπογραφία», έως το τέλος.

«Ο Γαΐτης ήταν ένα νέο και ζωντανό πνεύμα στην εποχή του», αναφέρει ο επιμελητής της έκθεσης Τάκης Μαυρωτάς. «Μετά τον τραγικό εμφύλιο πόλεμο και τις τεράστιες κοινωνικοοικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπιζε η Ελλάδα, αποφασίζει να εγκατασταθεί στο Παρίσι το 1954, στα 31 του χρόνια. Στο πλευρό του, μούσα της δημιουργικής του πνοής στάθηκε η εσωστρεφής και δυναμική γλύπτρια Γαβριέλλα Σίμωσι, με την οποία παντρεύτηκαν την ίδια χρονιά».

Το 1959 δημιούργησε μαζί με τους Κανιάρη, Τσόκλη, Κοντό και Κεσσανλή την Ομάδα Σίγμα και αργότερα συμμετείχε στην περίφημη έκθεση «Καθημερινές μυθολογίες», με τους Κρεμονίνι, Νίκι ντε Σεν Φαλ και Πιστολέτο.

Πριν φτάσει στα ανθρωπάκια του, κάνει φιγούρες, ομοιόμορφες πάλι, που μοιάζουν με μυρμήγκια. «Μορφές εφιαλτικές ή σαρκαστικές, απέναντι στη γοητευτική κοινωνία της κατανάλωσης. Μορφές τραγικές, φορτισμένες από την εμπειρία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με ορθάνοιχτα στόματα, μοιάζουν να κραυγάζουν ή να καταγγέλλουν τη σωματική τους κακοποίηση ή την ψυχική τους παραβίαση», σημειώνει ο Τ. Μαυρωτάς.

Ωστόσο, «η αίσθηση της χαράς και της αισιοδοξίας» δεν έλειψε από αυτόν τον ουμανιστή καλλιτέχνη, «όπως δεν έλειψαν η ιδεολογική τοποθέτηση και η αγωνιστική του συμμετοχή για το καλό των ανθρώπων». Αφησε τα ανθρωπάκια του να δραπετεύσουν από το τελάρο για να κινηθούν στον χώρο, ξέφυγαν από τους τοίχους των μουσείων και ήρθαν πιο κοντά στον κόσμο.

Οπως «το χάπενινγκ και η έκθεσή του στο Δημαρχείο της Κοκκινιάς το 1975, όπου οι στιλιζαρισμένες μορφές μαζί με αναρίθμητες πολύχρωμες σημαίες στόλιζαν τον δρόμο και την πλατεία μπροστά από το δημαρχείο». Εκανε επίσης πολλά αντικείμενα (έπιπλα, παιχνίδια, υφάσματα, καθρέφτες, κρεμάστρες κ.ά.), αλλά και σκηνικά και κοστούμια για το θέατρο. Και «δέκα χρόνια πριν από τον θάνατό του, ο Γαΐτης παρουσίασε την “Κηδεία” του, ένα μνημειακό έργο που προανήγγειλε τον θάνατο των κοινωνικών αξιών».

«Ενστικτώδης και δυναμικός, χαλκέντερος δημιουργός στα σαράντα χρόνια της καλλιτεχνικής του δράσης, όπως μου τόνισε η κόρη του Λορέττα Γαΐτη, “πραγματοποίησε εκατό ατομικές και διακόσιες ομαδικές εκθέσεις. Δηλαδή, σχεδόν δέκα εκδηλώσεις τον χρόνο, σε περίπου είκοσι χρόνια…”», αναφέρει ο επιμελητής της έκθεσης. «Ο ίδιος άγγιζε την πραγματικότητα άλλοτε μέσα από τον μύθο και άλλοτε μέσα από το όνειρο ή τη φαντασία. Το έργο του σήμερα συνεχίζει να ανοίγει νέους ορίζοντες στον στοχασμό και ειρωνικά να στέκεται απέναντι στην υπερπαραγωγή και υπερκαταναλωτική μανία του κόσμου που θαρρείς δεν έχει τέλος. Και εκείνος μας αφήνει μπροστά στους καθρέφτες του για να βλέπουμε αυτό που είμαστε».

📌 Η έκθεση:
«Η ουσία του απρόσωπου» Ιδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη, Βασιλίσσης Σοφίας 9 &, Μέρλιν 1, τηλ.: 21 0361 1206. Από 8/2 έως 28/5, https://thf.gr