Οταν ο ανθρωπισμός συνάντησε την επανάσταση

Σίγουρα «από στόμια βγαίνει η δύναμη», όπως λέει και ο Βολφ Μπίρμαν στη «Μπαλάντα του οπερατέρ». Αλλά το δίκιο; Το περιστατικό είναι ιστορικό: το 1905 στη Ρωσία, τέσσερις επαναστάτες σχεδιάζουν προσεκτικά με εκρηκτικό μηχανισμό τη δολοφονία του μεγάλου δούκα Σεργκέι ως εκπροσώπου της τυραννίας σε βάρος ενός λαού που πένεται.

Μετά από μήνες προετοιμασίας φτάνει η κατάλληλη ημέρα. Τη στιγμή όμως της απόπειρας, ο Ιβάν Καλιάγιεφ, που έχει αναλάβει την εκτέλεση του σχεδίου, αποφασίζει να κάνει πίσω, επειδή έτυχε το αναπάντεχο: στην άμαξα μαζί με τον δούκα επιβαίνουν και δύο παιδιά, τα ανίψια του. Ποια ιδεολογία δεν επιτρέπει την εκτέλεση δύο παιδιών, αλλά επιτρέπει την εκτέλεση ενός ανθρώπου;

«Οι δίκαιοι», το έργο που έγραψε το 1949 ο Αλμπέρ Καμί παραθέτει τη διαμάχη που ξεσπά ανάμεσα στα μέλη της οργάνωσης, εξαιτίας της ματαιωμένης δολοφονικής επίθεσης, για να εμβαθύνει στα κίνητρα και τις εσωτερικές συγκρούσεις των επαναστατών. «Κι αν μια μέρα θα χωριζόταν η επανάσταση από την τιμή, θα έπαυα να είμαι επαναστάτης». «Η τιμή είναι μια πολυτέλεια γι’ αυτούς που έχουν αμάξια». «Οχι, είναι ο μοναδικός πλούτος που έχει ο φτωχός»...

Ο Καμί αναμετριέται με τα ζητήματα της βίας, της ηθικής και της ευθύνης, θέτοντας αμείλικτα ερωτήματα για το κατά πόσο ένας δίκαιος σκοπός μπορεί να επιτευχθεί με άδικα μέσα κι ακόμη αν μπορεί κανείς να αποφασίσει ποιος δικαιούται να ζει και ποιος όχι. Εκθέτει τα διλήμματα και την ευαισθησία των «Δικαίων» που βρίσκονται εγκλωβισμένοι ανάμεσα στον θάνατο, τη θέληση για ζωή και ευτυχία και την απαίτηση για δικαιοσύνη, λίγα μόλις χρόνια αφότου η Ευρώπη έχει ζήσει τον πιο εγκληματικό παραλογισμό.

Αυτό το έργο φέρνει στη σκηνή Ωμέγα του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά η Κατερίνα Γιαννοπούλου, που το σκηνοθετεί αξιοποιώντας τα σύγχρονα μέσα και την αισθητική των επαναστατικών δεκαετιών του ’60 και ’70 για να αναδείξει τις αντιφάσεις της πολιτικής ύπαρξης και συνδέοντας το κείμενο του Καμί με ιστορικά περιστατικά -τόσο η διάβρωση της ομάδας από τη μυστική αστυνομία όσο και τα διλήμματα ενόπλων ομάδων αντάρτικων πόλης που ακολούθησαν, καταδεικνύουν τη διαχρονικότητά του. Διαμαρτυρία και αντίσταση, η βία ως μονοπώλιο της κρατικής εξουσίας και η αντιβία, η απόπειρα κατά του Ντούτσκε, ηγέτη στις φοιτητικές διαμαρτυρίες στη Γερμανία ή η δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ είναι μερικές αναφορές.

Και η επαναλαμβανόμενη προβολή της σκηνής από τη δολοφονία του Κένεντι. Η συνάντηση Ζαν-Πολ Σαρτρ - Αντρέας Μπάαντερ στις φυλακές εξόντωσης της ομάδας RAF στο Σταμχάιμ, συνάντηση το περιεχόμενο της οποίας αποκαλύφθηκε περίπου προ δεκαετίας. Στην οθόνη αποσπάσματα από εμβληματικές ταινίες εποχής με αναφορές στην αντιναζιστική αντίσταση («Νοτόριους», «Καζαμπλάνκα») και επικές σκηνές κινουμένων σχεδίων όταν το ποντίκι κατατροπώνει τη γάτα κάτι που συμβαίνει στις πασίγνωστες περιπέτειες των Τομ και Τζέρι...

Η σκηνή θυμίζει τηλεοπτικό στούντιο. Η σκηνική δράση βιντεοσκοπείται ταυτόχρονα και προβάλλεται στην οθόνη ή διαδραματίζεται πίσω από την οθόνη. Τα οπτικά εφέ αναπαράγουν τις ψευδαισθήσεις των πολυμέσων της εποχής φέρνοντας το έργο και τα ερωτήματά του στο παρόν.

● Τι σας οδήγησε στην επιλογή του συγκεκριμένου έργου; Τι θέση παίρνει ο συγγραφέας απέναντι στα διλήμματα των επαναστατών που θέτει το ιστορικό περιστατικό; ρωτήσαμε τη σκηνοθέτρια Κατερίνα Γιαννοπούλου.

Ο ανθρωπισμός που χαρακτηρίζει το έργο, αλλά και τον ίδιο τον Αλμπέρ Καμί, ο τρόπος που αντιλαμβάνεται την ανθρώπινη ύπαρξη, η αγάπη του για τη ζωή, αλλά και ο ξαφνικός και αναπάντεχος θάνατός του, τον κατατάσσουν στις πλέον επιδραστικές προσωπικότητες του 20ού αιώνα. Στους «Δίκαιους», όπως και στον «Επαναστατημένο Ανθρωπο», ο Καμί φέρνει ως παράδειγμα την πραγματική ιστορία των Ρώσων επαναστατών των αρχών του 20ού αιώνα για να πραγματευτεί το ζήτημα της βίας και το κατά πόσον η χρήση της είναι θεμιτή και δίκαιη στην υπηρεσία ενός αρχικά δίκαιου σκοπού. Ο ρομαντισμός που χαρακτηρίζει τους ήρωες του Καμί δεν τους κάνει να εθελοτυφλούν όταν αντιλαμβάνονται ότι οι πράξεις τους μπορεί εν δυνάμει να γίνουν άδικες, αλλά τους οδηγεί στην ανάγκη να επαναδιαπραγματευτούν τους όρους υπό τους οποίους θέλουν να αλλάξουν τον κόσμο, έτσι ώστε αυτός να γίνει πιο δίκαιος.

● Ποια είναι η σκηνοθετική σας προσέγγιση;

Στην παράσταση, εμπνευσμένοι από το σινεμά και από ταινίες που πραγματεύονται μια επανάσταση, μελετώντας την καταγραφή της εξέγερσης του Μάη του ’68 και το πώς η η κινηματογραφική αναπαραγωγή και αισθητική έχει εγγράψει στο συλλογικό ασυνείδητο μια εικονοποίηση της επανάστασης, μετατρέπουμε τη σκηνή σε ένα κινηματογραφικό στούντιο και χρησιμοποιούμε την ζωντανή κινηματογράφηση για να δημιουργήσουμε μια πολυμεσική και πολυαισθητηριακή εμπειρία, απαλλαγμένη από τους όρους μιας στενά θεατρικής αναπαράστασης.

● Πρόσφατα αναλάβατε καθήκοντα στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου για το 2023. Ποια είναι τα σχέδιά σας γι’ αυτήν;

Η επανίδρυση της Πειραματικής Σκηνής αποτελεί ένα πολύ σημαντικό γεγονός για το ελληνικό θέατρο. Το focus της επόμενης σεζόν είναι οι δημιουργοί της νεότερης γενιάς οι οποίοι γράφουν και σκηνοθετούν δικές τους, πρωτότυπες συνθέσεις. Στόχος μας είναι να έχουμε μια Πειραματική ζωντανή, που δίνει βήμα σε νέους ανθρώπους να δημιουργήσουν. Ελπίζω η συγκεκριμένη σκηνή να γίνει ένας τόπος συναντήσεων και συζητήσεων.

📌 Οι «Δίκαιοι» του Αλμπέρ Καμί Σκηνοθεσία: Κατερίνα Γιαννοπούλου. Δραματουργία & βίντεο: Γρηγόρης Λιακόπουλος.
Μετάφραση: Μιχάλης Πητίδης
Σκηνικά & κοστούμια: Νίκη Ψυχογιού
Φωτισμοί: Χριστίνα Θανάσουλα
Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή
Παίζουν: Γιώργος Κισσανδράκης, Γωγώ Παπαϊωάννου, Μιχάλης Πητίδης, Βασίλης Σαφός.
Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Τετάρτη 20.00, Πέμπτη-Παρασκευή 20.30, Σάββατο-Κυριακή στις 20.00. Μέχρι τις 19/2/23.
Εισιτήρια 10-15€. Προπώληση ticketservices (Πανεπιστημίου 39, Αθήνα)