«Αξιότιμο κοινό... Ας κοιταχτούμε!»

Ο Αρης Μπινιάρης έστησε μια πασαρέλα υποκριτικής (και υποκρισίας) στη μέση, με τους θεατές να κάθονται πλευρικά αυτής – γεγονός που επηρεάζει και δραματουργικά το έργο.

Ο Γιώργος Χρυστόμου μεταμφιέζεται σε έναν χιτλερικής σύλληψης ήρωα, τον Αρτούρο Ούι, και ο Γιάννης Αναστασάκης στον δήμαρχο που τελικά καταλήγει να είναι υποχείριο του μαφιόζου Ούι.

Συνομιλήσαμε και με τους τρεις τους, αν και θα θέλαμε με όλον σχεδόν το θίασο (εξαιρετικοί πραγματικά όλοι τους), για να καταλήξουμε (ανάμεσα από μυρωδιές, γρυλίσματα, μετοχές, γκαρίσματα, τραστ, συρίγματα, εγκλήματα, ρουθουνίσματα) στην αρχή του έργου: «Αξιότιμο κοινό! Οι γκάνγκστερ κατακτούν την πόλη!»

● Στήσατε μία πραγματική πασαρέλα διαφθοράς. Και πού; Στην Ελλάδα! Μα, στο σπίτι του κρεμασμένου μιλάνε για σκοινί;

Α.Μ.: Το έργο είναι μια αλληγορία για την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Πολύ ξεκάθαρη. Στο έργο, ο Αρτούρος Ούι είναι ο αντίστοιχος ήρωας. Ωστόσο, δεν είναι ένα ακόμα έργο για τον Χίτλερ. Εδώ ο Μπρεχτ μάς δείχνει (πολύ ξεκάθαρα πάλι) τους μηχανισμούς εκείνους που οδηγούν στην εμφάνιση και την καθιέρωση μιας τέτοιας προσωπικότητας, σε πολιτικό (εθνικό και διεθνές) επίπεδο. Ο Ούι, για τον Μπρεχτ, δεν έπεσε ξαφνικά από τον ουρανό. Η κοινωνία και ο καπιταλισμός τον «ανέθρεψαν» και οι πολιτικές συνθήκες τον ανέδειξαν.

Ποιος δημιουργεί και ποιος αφήνει χώρο για να υπάρξει και να κυριαρχήσει τελικά, μια τέτοια προσωπικότητα; Ή, στο ευρύτερο πλαίσιο, μια τέτοια (ναζιστική ή υπερσυντηρητική) ιδεολογία; Αυτό μάς δείχνει ο Μπρεχτ: στην «πασαρέλα» μας παρελαύνουν μπροστά στα μάτια του θεατή μεγαλέμποροι, πολιτικά πρόσωπα, διεφθαρμένοι δημοσιογράφοι, ξεπουλημένοι τοπικοί άρχοντες, μαφιόζοι, σκάνδαλα... Τελικά όλοι αυτοί ποιου και ποιο συμφέρον υπηρετούν;

Γ.Χ.: Η παράσταση μιλάει για το διαχρονικό αλλά και για το ευρωπαϊκό του πράγματος. Δεν συμβαίνουν μόνο στη χώρα μας αυτά, ούτε συνέβαιναν μόνο στη Γερμανία. Για μένα, συμβαίνει στη συλλογική μας συνείδηση. Αυτή την ιστορία (άνοδος του ναζισμού και του φασισμού, οικονομικά σκάνδαλα, καπιταλιστικά εγκλήματα – η «Ανοδος του Αρτούρο Ούι» δηλαδή) πρέπει να τη λέμε διαρκώς, γιατί είναι ακόμα φρέσκια! Δεν πρέπει να κάνουμε ότι δεν συνέβη ή να εθελοτυφλούμε πως είναι κάτι που ανήκει στο παρελθόν. Παλαιότερα, μάλιστα, ο Μπρεχτ εμφάνιζε και πλακάτ επί σκηνής, που φανέρωναν την άμεση πολιτική αντιστοιχία των σκηνών με τα πραγματικά πρόσωπα (Χίντεμπουργκ, Χίτλερ κ.λπ.). Η ιστορία αυτή είναι ακόμη ενεργή...

● Σωματοποιείτε εντελώς τους ρόλους σας. Τα σώματα/πρόσωπα παίζουν επί σκηνής, και θα τα «ακούγαμε» ακόμα και δίχως λόγια. Κάτι που το παρατηρούμε ακόμα κι αν κλείσουμε τον ήχο στις συνεδριάσεις της Βουλής, για παράδειγμα.

Γ.Χ.: Ο ίδιος ο Χίτλερ είχε προσλάβει έναν τρίτης διαλογής καλλιτέχνη να τον βοηθήσει στο πώς θα στηθεί, πώς θα μιλάει κ.λπ. Υπάρχουν φωτογραφίες με τον ίδιο να κάνει πρόβα μπροστά στον καθρέφτη του. Με την έρευνα που έγινε για το έργο, έπαθα σοκ με τα στοιχεία που έμαθα, όπως το πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί η δύναμη του λόγου και της εκφοράς του λόγου.

Μαζί με τον Αρη δείχνουμε πώς ο Ούι σιγά σιγά, με τον τρόπο που φτιάχνει το σώμα του, αποκτά και περισσότερη αυτοπεποίθηση. Στο τέλος είναι πολύ σίγουρος και ευθυτενής ατενίζει την καταστροφή που πρόκειται να φέρει. Το σώμα στο έργο αποκτά διαστάσεις αφηγητή. Γιατί έτσι είναι...

Οσο για τα πρόσωπα που λες, κι εγώ όλη μέρα έχω την τηλεόραση στο mute και έτσι παρατηρώ τις λεπτομέρειες, καθώς η μουσική, ο λόγος ή η φωνή μπορεί να σε απομακρύνει από την αλήθεια. Θυμάμαι τον Αρτούρο Απαρτιάν, που δυστυχώς δεν είναι πια μαζί μας, να κυκλώνει στις εφημερίδες τα μάτια των πολιτικών. Τον ρωτούσα γιατί το κάνει και μου έλεγε: «Για να καταλάβω τι σκέφτονται!»

Α.Μ.: Τα μάτια, το σώμα ή οι εκφράσεις «λένε» πολύ περισσότερα από τα λόγια και τις περισσότερες φορές, ακριβώς γιατί δεν τα απομονώνουμε, δεν το καταλαβαίνουμε. Ωστόσο, η γλώσσα του σώματος μπορεί να αφηγηθεί εξίσου πράγματα, πέραν του λόγου. Εμείς το χρησιμοποιήσαμε πολύ αυτό στο έργο, καθώς είναι κάτι εγγενώς πολιτικό και ουσιαστικό. Οπως και η μουσική παίζει μεγάλο ρόλο. Εχουμε μουσική στην παράσταση, την έγραψε ο Αλέξανδρος Κτιστάκης, και «συμμετέχει» ενεργά και αυτή στην πλοκή. Μην ξεχνάμε: ο ναζισμός έχει θεατράλε στοιχεία. Οποιος θέλει να απευθυνθεί στο ευρύ κοινό, στον «μικρό άνθρωπο» που λέει ο Ούι, χρησιμοποιεί θεατρινισμούς.

● Για τέτοιους μάς έχουν; Για «μικρούς ανθρώπους»;

Γ.Χ.: Οσο πιο μάζα είναι η μάζα τόσο χάνει σε ευφυΐα, όσο εφυείς ανθρώπους κι αν έχει μέσα της. Είναι πιο εύκολο (ίσως και πιο αποτελεσματικό) να προσεγγίσεις ανθρώπους μη σκεπτόμενους, που είτε δρουν μιμητικά, είτε λένε «αφού το λέει ο τάδε, ή ο διπλανός μου, έτσι θα ’ναι». Δες το σε μας τους τρεις εδώ: αν θέλουμε να ενωθούμε, να γίνουμε παρέα, να νιώσουμε ότι ανήκουμε κάπου, θα συμφωνήσουμε σε πράγματα που μπορεί να μην τα πιστεύουμε. Για να γίνουμε αρεστοί ο ένας στον άλλο. Το να διαφοροποιηθείς φέρει ρίσκο και κόστος. Θέλει δύναμη, γνώση και τόλμη.

Α.Μ.: Είναι και οι κοινωνικές συνθήκες, όμως, που συμβάλλουν προς αυτή την κατεύθυνση. Μην ξεχνάμε πως και η άνοδος του Χίτλερ ήρθε μετά από μια οικονομική και πολιτική κρίση και ο ίδιος εμφανίστηκε με ένα φιλολαϊκό, σχεδόν σοσιαλιστικό, προσωπείο αρχικά. Η μάζα δρα ως μάζα σε συγκεκριμένες συνθήκες. Αυτό ας μην το ξεχνάμε. Ο κόσμος τον πίστεψε γιατί τον ένιωσε κοντά του, δικό του, και γιατί ήταν απογοητευμένος...

● Πόσα χρόνια χρειάζεται να περάσουν πια για να ξεφύγουμε από αυτή τη λούπα; Παρόμοια ρητορική, παρόμοια προβλήματα κι όμως τα λάθη επαναλαμβάνονται παρόμοια κι αυτά...

Χ.Γ.: Κατ’ αρχάς, δεν πρόκειται να επαναληφθούν, αν μιλάμε για την Ελλάδα τώρα. Δεν το πιστεύω. Θα έρθει η αλλαγή, όσο κι αν νομίζουμε πως οι ίδιοι θα μείνουν με τις ίδιες εξουσίες. Αν μιλάμε τώρα για την ευρύτερη Ιστορία, τα όσα λέει ο Μπρεχτ θα ισχύουν για πάντα... Ενα δύσκολο για μένα βράδυ, ο Αρης με βοήθησε, λέγοντάς μου πως μέσα μας έχουμε όλα τα ζώα. Το θέμα είναι ποιο επιλέγεις να ταΐσεις: το λύκο; Το αρνί; Την κουκουβάγια; Οσο τα πράγματα τρεμοπαίζουν με την επιβίωση, τρεμοπαίζουν πολιτικά και κοινωνικά, είναι εύκολο να «ταΐσεις» το λάθος ζώο. Το είδαμε με τον Τραμπ, το είδαμε και στην Ελλάδα... Θα θέλαμε να ησυχάσουμε, αλλά τα ερωτήματα είναι διαχρονικά: γι’ αυτό κάνουμε ακόμα τραγωδία, γι’ αυτό ανεβάζουμε ακόμα Μπρεχτ.

Α.Μ.: Η ιστορία δεν έχει απομακρυνθεί ικανά από αυτά τα γεγονότα που περιγράφει ο Μπρεχτ. Τοποθετεί το έργο στο γκανγκστερικό Σικάγο του Μεσοπολέμου. Οταν πήγε εκεί, είδε το κατά πόσο ο φασισμός συνδέεται με τον καπιταλισμό. Αυτό ισχύει και σήμερα! Ο φασισμός και κάθε συντηρητικός ολοκληρωτισμός (έμμεσος ή άμεσος) αδερφάκι του καπιταλισμού είναι, αν όχι γέννημα θρέμμα του.

● Από κοντά και η θρησκεία... «Με τη βοήθεια του Θεού, θα σας συντρίψω!» λέει ο Ούι στο έργο.

Γ.Χ.: Οπως και πως «πιστεύω στον Χριστό και αυτό αρκεί». Είναι πολύ εύκολο να χρησιμοποιήσεις τη θρησκεία ως «όπλο» για να μαζέψεις τη μάζα γύρω σου. Είναι πολύ εύκολο να πεις πως «αυτό το κάνουμε για τον Θεό!», πως εμείς είμαστε οι απεσταλμένοι του... Και μόνο να αναφέρεις το όνομα του Χριστού, ανοίγουν οι πόρτες του κοινού. Πολύ εύκολο κόλπο αυτό.

Α.Μ.: Την ίδια στιγμή, καθαγιάζεις και τον σκοπό σου: γίνεται ιερός! Αρα, καθαγιάζονται και τα εγκλήματά σου, αφού γίνονται για ιερό σκοπό...

● Και πώς ατσαλώνεται κάποιος απέναντι σε αυτό;

Γ.Χ.: Κατ’ αρχάς, πρέπει να το θέλει. Μην ξεχνάμε πως και τώρα, με τα όσα απίστευτα ζούμε στη χώρα, υπάρχει ένας κόσμος που οικονομικά ευημερεί όλο και περισσότερο. Από την άλλη, δεν συμφέρει την κυβέρνηση να ενισχύει την Παιδεία. Γιατί να θέλει ευφυείς πολίτες; Γι’ αυτό αποπροσανατολίζουν όσο περισσότερο μπορούν: στρέφουν το βλέμμα μας εκεί όπου είναι ακίνδυνα για τους ίδιους. Ειδικά σε έναν νεότερο άνθρωπο, αυτό δεν είναι καθόλου δύσκολο.

● Αυτό γίνεται και για τους καλλιτέχνες σήμερα;

Γ.Χ.: Για μένα είναι σαν μια μαχαιριά στο πόδι: σε τραυματίζω, ώστε να κουτσαίνεις. Αυτό μάς κάνουν. Μια μαχαιριά μάς έδωσαν. Στους καλλιτέχνες φυσικά το έκαναν, που ό,τι και να κάνουν είναι πολιτικό.

● Στην αρχή του έργου, ο ηθοποιός βγαίνει και λέει: «Αξιότιμο κοινό! Οι γκάνγκστερ κατακτούν την πόλη!» Εσείς τι θα λέγατε;

Α.Μ.: Αξιότιμο κοινό... Κοιτάξτε! Δείτε την πραγματικότητα. Ας δούμε πού είμαστε και πώς είμαστε. Πού διαφέρουμε από την εποχή του Μπρεχτ και πού όχι.

Γ.Χ.: Ο Αρης έχει κάνει κάτι ευφυέστατο. Είχε ξεκάθαρη εικόνα τού τι ήθελε: έχει βάλει τη σκηνή ανάμεσα στις καρέκλες των θεατών, που είναι από τη μια και την άλλη πλευρά. Αρα ο θεατής παρακολουθεί τη σκηνική δράση και ταυτόχρονα βλέπει απέναντι τον άλλο θεατή να βλέπει τον εαυτό του! Βλέπει, δηλαδή, και τις αντιδράσεις του απέναντι στο έργο και ίσως και στη δική του αντίδραση. Οπότε επηρεάζονται από τη δική μας δράση και ο ένας από τον άλλο και τούμπαλιν. Είναι ένα πολλαπλό κάτοπτρο. Οπότε, θα πιαστώ από αυτό και θα πω (μεταφορικά και κυριολεκτικά): «Αξιότιμο κοινό... Ας κοιταχτούμε!»

Γιάννης Αναστασάκης: «Η πολιτική εξουσία προχωράει ανέμελα»

«Ερμηνεύω έναν έντιμο κρατικό λειτουργό, ο οποίος, εξαιτίας της απληστίας, κάποια στιγμή υποχωρεί στο εύκολο χρήμα. Ο Μπρεχτ μιλούσε για τον Χίντεμπουργκ, ο πρόεδρος τότε της Γερμανίας, που είχε δεχθεί να βοηθήσει με δάνεια συγκεκριμένους γαιοκτήμονες, με αντάλλαγμα ένα χτήμα. Και όταν ο Χίτλερ τον απείλησε πως θα γνωστοποιήσει το σκάνδαλο, ο Χίντεμπουργκ υποχώρησε και διόρισε τον Χίτλερ καγκελάριο (και αυτός με το που πήρε την εντολή, έκλεισε το Κοινοβούλιο!). Είχε γίνει πραγματικά ένα αντίστοιχο σκάνδαλο στη Γερμανία, όπως ακριβώς το παρουσιάζει στο έργο ο Μπρεχτ. Ο Μπρεχτ το βλέπει και ως ανθρώπινη διαδικασία, αλλά το παρουσιάζει και ως καταγγελία, καθώς οι άνθρωποι αυτοί διαχειρίζονται δημόσιο χρήμα. Και, τελικά, ο πρώην έντιμος δήμαρχος της πόλης ανοίγει τον δρόμο στον Ούι, στον αρχηγό της μαφίας (ένας αντίστοιχος Χίτλερ).

»Τα αληθινά ιστορικά γεγονότα της πρόσφατης ευρωπαϊκής (γερμανικής ειδικότερα) Ιστορίας ο Μπρεχτ τα έκανε παράσταση. Στην Ελλάδα έχουμε παρόμοια σκάνδαλα διαφθοράς και κατασπατάλησης δημοσίου χρήματος, αλλά πραγματικά αναρωτιέμαι πόσο μετράνε στον λαό – αν και πρόκειται για τη δική του/μας περιουσία! Οσο για την πολιτική εξουσία, αυτή προχωράει ανέμελα. Ο Μπρεχτ (και όχι μόνο) μας έχει χτυπήσει τα καμπανάκια: έγραφε και ξαναέγραφε το έργο, ενώ ήταν στις ΗΠΑ, το 1941, γνωρίζοντας πολύ καλά τι συνέβαινε στη ναζιστική Γερμανία, θέλοντας να φωνάξει σε όλο τον κόσμο: “Παιδιά προσέξτε!” Δεν είναι μόνο ότι ανοίγεται ένας δρόμος για τον Χίτλερ τότε, ή τον μπρεχτικό Ούι ή όποιον άλλο σήμερα. Είναι πως όταν η πολιτική εξουσία είναι ανεξέλεγκτη, τότε είναι ικανή ν’ ανοίξει τους δρόμους για τους εχθρούς του λαού! Στην παράστασή μας, ο λαός απουσιάζει. Επίτηδες το κάνει αυτό ο Μπρεχτ, θέλοντας να δείξει πως όλα όσα γίνονται, γίνονται ερήμην του λαού.

»Και φτάνουμε 80 χρόνια μετά το έργο, για να διαπιστώσουμε πόσο σύγχρονο είναι. Ο λαός είναι πάλι απών, η εξουσία είναι πάλι ανέλεγκτη. Δεν ξέρω τι θα συμβεί, ξέρω τι θέλω και ελπίζω να συμβεί (μια μεγάλη αλλαγή), αλλά θα πω τούτο: όταν κάποιος συνδιαλέγεται και συμπορεύεται με εγκληματίες, γίνεται και ο ίδιος εγκληματίας! Και αυτό ισχύει και για τους κυβερνώντες και για τους ίδιους τους πολίτες».

📌 Η άνοδος του Αρτούρο Ούι

Στο νέο θέατρο ARK (Δροσοπούλου 197, Κυψέλη - πλησίον σταθμού ηλεκτρικού «Κάτω Πατήσια»), κάθε Τετ. 20.00, Πέμ.-Παρ. 21.00, Σάββ. 18.00, 21.00, Κυρ. 20.00.
Εισιτήρια: viva.gr.
Παίζουν (εξαιρετικά): Γ. Αναστασάκης, Μ. Βαλάσογλου, Θ. Ισιδώρου, Α. Κασαπίδης, Τ. Κορκός, Κ. Κορωναίος, Δ. Μαλτέζε, Ε. Μηλιάρης, Μ. Παρασύρη, Α. Σαπρανίδου, Φ. Συμεωνίδης