Η αδυσώπητη μελαγχολία του κόσμου μας

Γνωρίσαμε την Αλίς Ζενιτέρ από το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο της «Η τέχνη της απώλειας» (Πόλις) και η αλήθεια είναι πως περιμέναμε το επόμενο καθώς πρόκειται για μία από τις σημαντικότερες νέες συγγραφικές φωνές της Γαλλίας. Κυκλοφόρησε λοιπόν πρόσφατα το καινούργιο της βιβλίο «Σαν κράτος εν κράτει» από τις εκδόσεις Εστία σε μετάφραση του Γιώργου Καράμπελα και μπήκαμε στο «θορυβώδες» μυαλό δυο ηρώων φαινομενικά αντίθετων: του Αντουάν, ενός συστημικού πολιτικού συμβούλου, και της «Αυτής», μιας ασυμβίβαστης χάκερ του διαδικτύου.

Είναι στα τριάντα τους, ριζωμένοι καλά στην εποχή μας. Ο Αντουάν είναι βοηθός ενός σοσιαλιστή βουλευτή του οποίου οι ψευδαισθήσεις έχουν σταδιακά διαλυθεί στις εκλογικές ήττες και στους συμβιβασμούς. Ονειρεύεται να γράψει ένα μυθιστόρημα, ένα σπουδαίο μυθιστόρημα φυσικά, γύρω από τον Ισπανικό Εμφύλιο. Στην πραγματικότητα, ονειρεύεται να γίνει συγγραφέας, αλλά τα κίνητρά του είναι ακόμα σε ύπνωση: «Δεν ήθελε να γράφει –δεν ήταν, πώς το λένε; γραφομανής, δεν του καιγόταν καρφί να ευθυγραμμίζει χαρακτήρες και να μετράει λέξεις–, ήθελε να έχει γράψει ένα μεγάλο βιβλίο».

Η Αυτή ζει στο Μάτριξ, στο «μέσα», όπως το περιγράφει η ίδια, για να το διακρίνει από το έξω που ζούμε όλοι εμείς. Ο σύντροφός της μόλις συνελήφθη και τρέμει τα δεσμά που θα μπορούσαν να την οδηγήσουν πίσω στην κανονική ζωή: «Η Αυτή ζούσε σε μια περίοδο που οριζόταν αποκλειστικά από την αφετηρία της, τη σύλληψη. Ενιωθε χαλασμένη και τρομοκρατημένη, υπέφερε από συνεχείς και σφοδρούς πονοκεφάλους, από αεροδυναμικούς κομήτες πόνου που της τρυπούσαν τα μηλίγγια ανά διαστήματα».

Ηρωας και ηρωίδα συναντιούνται πολύ αργά στο μυθιστόρημα, μέσω μιας κοινής φίλης ακτιβίστριας. Οι αναγνώστες τούς ξέρουν ήδη καλά, ξέρουν πώς σκέφτονται και πώς συμπεριφέρονται. Αντιπροσωπεύουν δύο διαφορετικές κοινωνικές συμπεριφορές, η μία εντός θεσμών και η άλλη υπόγεια και παράνομη. Ωστόσο, και οι δυο αμφισβητούν την πραγματική αποτελεσματικότητα και τον λόγο ύπαρξής της δράσης τους. Η Ζενιτέρ διάλεξε έναν περίεργα διδακτικό τρόπο για να το δώσει στην αφήγησή της, που μου προκάλεσε ανάμεικτα συναισθήματα. Σίγουρα το κάνει έπειτα από πρόθεση να παρέμβει στο κοινωνικό γίγνεσθαι, αλλά κάποιες φορές αυτή η «διάθεση» είναι σε βάρος της ιστορίας ενός ευφυούς αν και πολύ λεπτομερούς μυθιστορήματος.

Μολονότι ο Αντουάν θα προσπαθήσει να βοηθήσει την Αυτή, οι δυο κόσμοι δεν θα αλληλεπιδράσουν σημαντικά αφήνοντας σε έναν βαθμό ανικανοποίητο τον αναγνώστη. Βασική πρωταγωνίστρια του βιβλίου είναι η μελαγχολία της εποχής μας, πράγμα που ακόμα και ως καταγραφή το κάνει αξιοσημείωτο. Η μελαγχολία του ανικανοποίητου είναι εκεί και ταλαντεύεται ανάμεσα στις αντιφατικές επιθυμίες των δύο προσώπων: να εγκαταλείψουν την «αυτοκρατορία» ή να τη συνηθίσουν και να πορευτούν μαζί της στην αδιάκοπη ροή του χρόνου της πραγματικότητας; Να βοηθήσουν να σταθεί το Κράτος ή να πριονίσουν τα θεμέλιά του; Και ο έρωτας, τι θέση έχει στον περίεργο κόσμο που ζούμε; Υπάρχει; Ή μήπως έτσι κι αλλιώς είναι μια απατηλή ψευδαίσθηση που δεν έχει θέση στις αποφάσεις των ανθρώπων;

Η αλήθεια είναι πως ένα μεγάλο μέρος του μυθιστορήματος μοιάζει σαν ντοκιμαντέρ όπου δύο ειδικοί μεταφέρουν «τεχνικά» τον κόσμο τους με το κόστος συχνά επίπονων εξηγήσεων. Οταν εγκαταλείπεται το αστικό κέντρο και η Αυτή μεταφέρεται από τον Αντουάν στο αγρόκτημα που αγόρασε ο παιδικός του φίλος στη Βρετάνη, το κλίμα θα αλλάξει. Εκεί όπου δώδεκα άνθρωποι ζουν μαζί σε ένα είδος ελευθεριακής κοινότητας, μια πνοή ζωής και δυναμικής λογοτεχνίας διαπερνά το μυθιστόρημα που φτάνει προς το τέλος του. Σίγουρα ο προβληματισμός για την εποχή μας είναι αρκετά ενδιαφέρων και δικαίως απασχολεί τη λογοτεχνία, αλλά ίσως η δόση εδώ να είναι πολύ μεγάλη.

Μόνο προς το τέλος οι ήρωες θα μεταδώσουν τον συναισθηματικό τους κόσμο, με αποτέλεσμα οι αναγνώστες να αισθανθούν μετέωροι. Η Αλίς Ζενιτέρ γνωρίζει καλά αυτή τη μαχητική γενιά της Γαλλίας, είναι μέρος της, ξέρει πολύ καλά πως το πολιτικό σύστημα είναι ξεπερασμένο και εμποδίζει την εξεύρεση άλλων τρόπων δράσης. Στο «Κράτος εν κράτει» όλα περιγράφονται με ακρίβεια και τεκμηρίωση και η συγγραφέας μάς οδηγεί στο να ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στον κόσμο μας που νοσεί και μεταμορφώνεται. Αυτή η διάστασή του το καθιστά άκρως ενδιαφέρον.