«Μια βουτιά στα βαθιά»

Ο Λουίς Σεπούλβεδα έλεγε πως ο Πέδρο Λεμεμπέλ (Σαντιάγο 1952-2015) είναι κορυφαίος συγγραφέας της Χιλής και ο Μπολάνιο «μ’ αυτόν δεν υπάρχουν μισόλογα, η ανάγνωσή του απαιτεί μια βουτιά στα βαθιά», οι προσδοκίες του αναγνώστη πιάνουν ταβάνι, τρέμεις μήπως απογοητευτείς, σε τρεις νύχτες κλείνεις το βιβλίο ξέροντας πως διάβασες ένα από τα πιο σπουδαία βιβλία των τελευταίων χρόνων.

Ο συγγραφέας, ομοφυλόφιλος, «περσόνα» που ταρακούνησε τα λιμνασμένα νερά του Σαντιάγο επί Πινοσέτ με παρεμβατικά κείμενα στον Τύπο και στο ραδιόφωνο, ο χρονογράφος της πόλης των μεγάλων ποιητών, και κυρίως την ίδια τη στάση ζωής του – εικαστικός και ξεχωριστός περφόμερ.

Μεγαλωμένος στις φαβέλες των εσωτερικών μεταναστών Μαπούτσε, πεινασμένος και στερημένος, «τα ποντίκια ήταν τα λούτρινα κουκλάκια μου», μόνο με το μητρικό επίθετο, βιασμένος πιθανότατα από τον πατέρα του, αντιμετωπίζει την επιφυλακτικότητα της Αριστεράς όταν θα γνωριστεί με αντιστασιακές ομάδες.

Το «Φοβάμαι, ταυρομάχε» είναι το μοναδικό του μυθιστόρημα, βιβλίο καταπληκτικό, όχι μόνο για το θέμα του όσο για το πώς το θέμα του αγκαλιάζει μια φόρμα πλούσια σε τρόπους αφήγησης, σε λέξεις και εικόνες, χωρίς να αφήνει καθόλου απέξω την εποχή, 1986, όπου ο Πινοσέτ ακόμη καταδυναστεύει τη Χιλή και το «Πατριωτικό Μέτωπο Μανουέλ Ροντρίγκες» αποπειράται να τον δολοφονήσει.

Ετσι, ενώ το Σαντιάγο φλέγεται στις διαδηλώσεις, το Ράδιο Κοοπερατίβα παίζει παθιασμένα μπολέρο και διακόπτει για έκτακτες ειδήσεις, μέσα σε δαντέλες, βεντάλιες, μπαγιάτικα καλλυντικά και τα αιθέρια κεντήματα που ετοιμάζει για τις μεγαλοκυρίες του καθεστώτος, Αυτός, Αυτή, η Τρελή από Απέναντι τραγουδά το «Φοβάμαι, ταυρομάχε» προς χαρά μεγάλη των κυράδων του γωνιακού μπακάλικου, για να μετατρέψει το τραγούδι στην πορεία του κειμένου μεθοδικά, αργά, επίπονα και επίμονα, από αφέλεια σε συνειδητή επιλογή, με τρυφερότητα σκέτη μολότοφ, στο σύνθημα ενός διπλού έρωτα: για τον άνθρωπο και για τον αγώνα των καταπιεσμένων που επιλέγουν να είναι ελεύθεροι.

Η αφήγηση πρωτοπρόσωπη και τριτοπρόσωπη, ακόμα και μέσα στην ίδια φράση, στην ίδια παράγραφο, χωρίς να μπερδεύει τον αναγνώστη, καθώς καταφέρνει να τα χωνεύει το ένα μέσα στο άλλο. Κάποιες φορές ακολουθεί το γένος θηλυκό ή αρσενικό, και η γραμματική χρήση των δύο φύλων γίνεται με τρόπο καθόλου «πιασιάρικο», δηλαδή φτηνό, αλλά, αντιθέτως, ακολουθώντας βαθύτερες ανάγκες του ψυχισμού των ηρώων, της εξιστόρησης αλλά και της ανάγνωσης.

Με τους ίδιους «τρόπους», μάλιστα, περιγράφει και δίνει φωνή σε δύο απολύτως αντίθετους πόλους, δυο κόσμους που δεν θα συναντηθούν ποτέ: εκείνον του/της ερωτευμένης Τρελής και του λεβέντη Κάρλος, και τον άλλο τον αδυσώπητο της «κυρίας» Πινοσέτ και του στιλίστα της ομοφυλόφιλου Γκονζάλο.

Ο κόσμος του αιμοσταγούς δικτάτορα, του αρέσει να ακούει το «Εμβατήριο Ραντέτσκι», τα καπέλα της συζύγου από την Ιμπιζα, οι διάλογοί τους. Από την άλλη, οι κούτες με τα όπλα της απόπειρας δολοφονίας, στολισμένες με γουστόζικα μαντίλια σαν φιλικό σαλονάκι μιας κεντήστρας που ξενυχτά στο κέντημα του έρωτα και του δίκαιου μέλλοντος της χώρας της.

Το βιβλίο έχει ευτυχήσει στη μετάφραση και σε ένα επίμετρο σαράντα σελίδων, όπου ο μεταφραστής πετυχαίνει δυο πράγματα συγχρόνως: από τη μια να δώσει ένα σπαρταριστό πορτρέτο του Λεμεμπέλ, του Σαντιάγο της εποχής, το λογοτεχνικό και πολιτικό κλίμα της χώρας, τις συνομιλίες του με τον Μπολάνιο – το εγκιβωτισμένο κείμενο «ένας διάδρομος χωρίς φανερή έξοδο» είναι από μόνο του ο ύμνος της Λογοτεχνίας. Και συγχρόνως να κάνει τους αναγνώστες συμμέτοχους της μεταφραστικής περιπέτειας.

Για τον ίδιο τον Λεμεμπέλ η γλώσσα είναι περιπέτεια γεμάτη στροβιλίσματα, ο μεταφραστής τον ακολουθεί, δυσκολεύεται, τον αγαπά ωστόσο, τον μεταφράζει από το πρωτότυπο, σκύβει στις μεταφράσεις, αγγλικά και γαλλικά, κρίνει, συγκρίνει, μελετά σχετικά δοκίμια, δίνει βιβλιογραφία! Και, ναι, επιτέλους το όνομα των μεταφραστών/ριώβ –και έχουμε σπουδαίες πένες– πρέπει να μπαίνει στο εξώφυλλο. Χωρίς αυτούς, κατά Στάινερ, θα ήμασταν μια απέραντη επαρχία.