Αφορμή γι’ αυτό το άρθρο είναι η παραλίγο κοπή (μέχρι τώρα δεν έχει συμβεί) 175 από τα συνολικά 246 δέντρα Σοφόρας (Sophora japonica) κατά μήκος της οδού Κρήτης, σε μια σχεδόν κεντρική περιοχή της Θεσσαλονίκης.
Μια συζήτηση που οργάνωσε η αυτοδιοικητική παράταξη «Οικολογία-Αλληλεγγύη» έγινε αφορμή να ξαναδούμε τα δέντρα μέσα στην πόλη, που όπως είπε ο εκπρόσωπος της παράταξης, Μιχάλης Τρεμόπουλος, «αποτελούν θεμελιώδη δομικά στοιχεία για τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής».
Τα πρώτα μητρώα δέντρων στον αστικό χώρο
Πριν από περίπου επτά χρόνια συστήθηκε το μοναδικό ηλεκτρονικό μητρώο δέντρων, από την επιστημονική ομάδα της καθηγήτριας Θέκλας Τσιτσώνη της Σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Το μητρώο, πρωτοποριακό τότε σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, θα δημιουργούσε ένα χρήσιμο εργαλείο καθημερινής παρακολούθησης της θέσης και της κατάστασης κάθε δέντρου που υπάρχει στον αστικό χώρο της Θεσσαλονίκης.
Μερικά χρόνια αργότερα, τίποτε δεν φαίνεται να έχει αλλάξει στη διαχείριση του αστικού πρασίνου και των δέντρων. Οπως χαρακτηριστικά τονίζει ο πρόεδρος του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ και αντιπρόεδρος της Δασολογικής Εταιρείας, Θεοχάρης Ζάγγας, «οι δασολόγοι και γεωπόνοι που παίρνουν τα πτυχία τους χωρίς την κατάλληλη μετεκπαίδευση δεν μπορούν να διαχειριστούν το αστικό πράσινο».
Τα αιωνόβια δέντρα και τα ιερά δάση της Ηπείρου
Σε μια περίοδο που λόγω και της κλιματικής κρίσης προσπαθούμε να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με το φυσικό περιβάλλον, τα πολύτιμα δέντρα μάς υπενθυμίζουν την πραγματική τους ταυτότητα που χάνεται μέσα στους τόνους τσιμέντου των πόλεων.
Στο επιστημονικό άρθρο της ερευνήτριας Καλλιόπης Στάρα (Εργαστήριο Οικολογίας, Τμ. Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων)* και του δασολόγου Ρήγα Τσιακίρη (Δασαρχείο Ιωαννίνων) που δημοσιεύθηκε το 2019 στο επιστημονικό περιοδικό «Acta Horticulturae et Regiotecturae» αναφέρεται:
«Τα δέντρα προσφέρουν ουσιαστικές μεταφορές για την κοινωνία συνδέοντας συμβολικά την κοινωνική και πολιτιστική ζωή και δημιουργώντας συγκεκριμένους δεσμούς μεταξύ φύσης και πολιτισμού. Οι ερευνητές μελέτησαν κεντρικές πλατείες και αυλές εκκλησιών στα ορεινά χωριά της Ηπείρου, στη ΒΔ Ελλάδα, καταγράφοντας τα είδη και τα χαρακτηριστικά τους, χρησιμοποιώντας ιστορικές πηγές, επιτόπια έρευνα και οικολογικά εργαλεία, αξιολογώντας την αξία που έχουν για την τοπική κοινότητα.
Μαθητές του Π.Ι. μαθαίνουν για τα αιωνόβια δέντρα στο μάθημα Οικολογία Πεδίου
Τα πιο συχνά συναντώμενα δέντρα είναι τα μνημειώδη πλατάνια (Platanus orientalis). Αυτού του είδους τα δέντρα έχουν υψηλή αισθητική αξία αλλά και ιστορική αξία. Η διαφύλαξη αυτών των μνημειωδών δέντρων που κινδυνεύουν από την εξάπλωση παθογόνων έχει μεγάλη σημασία και προτεραιότητα ώστε να διαφυλαχτεί το μέλλον των εμβληματικών δέντρων και του πολιτιστικού τοπίου του οποίου αποτελούν μέρος».
Τα «ιερά» δάση του Ζαγορίου και της Κόνιτσας, τόποι που συνδέονται με θρύλους απαγόρευσης κοπής, κυρίως υπό τον φόβο ότι η κοπή των δέντρων επιφέρει τιμωρίες υπερφυσικού χαρακτήρα στους παραβάτες, εντάχθηκαν στον Κατάλογο Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας.
Τα ιερά δέντρα δεν είναι απλώς σύμβολα. Είναι προστάτες ενός οικισμού, συνδέονται με ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν σε μια κοινότητα, πολλές φορές ακόμη και με την ίδια τη σύσταση της κοινότητας. Δεν είναι μόνο τοπόσημα. Συνδέονται με τη θρησκευτική πίστη και λατρεία, κάποιες φορές μεταφέρουν κρυφά κωδικοποιημένα σύμβολα.
Δέντρα που αψηφούν τον χρόνο: ένα μάθημα ζωής
Το 2015, στο πλαίσιο του ερευνητικού έργου «Θαλής» με θέμα «Η διατήρηση της φύσης μέσω της θρησκείας. Τα ιερά δάση της Ηπείρου» με επιστημονικό υπεύθυνο τον καθηγητή Οικολογίας John M. Halley, η ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων δημοσίευσε υλικό δραστηριοτήτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης με τίτλο: «Τα αιωνόβια δέντρα, οι αξίες τους και η σημασία τους για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας» (επιμέλεια Κ. Στάρα και Δ. Βώκου, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 2015).
Στο κεφάλαιο «Δέντρα που αψηφούν τον χρόνο» -στο συγκεκριμένο βιβλίο-, διαπιστώνουμε για μία ακόμη φορά τη σχετικότητα του χρόνου και παίρνουμε ένα μάθημα ζωής:
«Ενα γηραιό παρουσιαστικό (σ.σ. δέντρου) δεν ταυτίζεται πάντα με πολύ μεγάλη ηλικία. Αλλωστε πιο σημαντική είναι η διαδικασία της γήρανσης. Καθώς τα δέντρα μεγαλώνουν με πολύ διαφορετικούς ρυθμούς, μπορεί να μοιάζουν γηραιά σε διαφορετική ηλικία. Για παράδειγμα, σε ηλικία 200 ετών, μια ιτιά μπορεί να θεωρηθεί εξαιρετικά ηλικιωμένη, μια βελανιδιά ώριμη, ενώ μια ελιά στην αρχή της ωριμότητάς της που πιθανά θα διαρκέσει πολλές εκατονταετίες.(…)
Μέλη της ερευνητικής ομάδας του προγρ. ΘΑΛΗΣ στη Βίτσα Ζαγορίου
Σε αντίθεση με τους ανθρώπους και τα ζώα που δεν μπορούν να ξεπερνούν μια ηλικία, το όριο της μέγιστης ζωής των δέντρων είναι απροσδιόριστο. Η ηλικία κάποιων δέντρων ξεπερνά τα 1.000 έτη, αλλά δεν ξέρουμε πόσα είδη είναι τόσο μακρόβια. Πάντως το σήμερα αναγνωρισμένο ως το αρχαιότερο ζωντανό δέντρο της Γης ξεπερνά τα 5.000 χρόνια και μας πάει πίσω σε μια εποχή τόσο παλιά όσο ο Κυκλαδικός πολιτισμός (Μανέτας 2011). Τότε περίπου φύτρωσε ο σπόρος του».
Το περιβαλλοντικό υλικό περιλαμβάνει βιβλίο δραστηριοτήτων για παιδιά με πληροφορίες και εκπαιδευτικά παιχνίδια, όχι μόνο για τα αιωνόβια δέντρα, αλλά και για την πολιτισμική τους διάσταση και το ευρύτερο οικοσύστημα των δασών, καθώς και σχετικό υλικό για τον εκπαιδευτικό.
● Ο τίτλος του άρθρου της ερευνήτριας Καλλιόπης Στάρα είναι «Πλάτανος ο ανατολικός και άλλα μνημειώδη δέντρα στις κεντρικές πλατείες και τα προαύλια εκκλησιών στη ΒΔ Ελλάδα: ιερά, εμβληματικά και απειλούμενα»
● Ευχαριστούμε την Καλλιόπη Στάρα για την παραχώρηση του υλικού.
Emotional cities: Στον εγκέφαλο βρίσκεται η απάντηση
Αιωνόβια δρυς στο Μονοδέντρι Ζαγορίου
Μια κοινοπραξία 12 πόλεων, επιστημονικών και ερευνητικών φορέων έχει αναλάβει μεταξύ άλλων να συλλέξει επιστημονικά στοιχεία σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο το φυσικό και δομημένο αστικό περιβάλλον διαμορφώνει το νευρικό σύστημα που διέπει την ανθρώπινη γνωστική και συναισθηματική επεξεργασία με μια προοπτική που ενσωματώνει επίσης τις ιδιαιτερότητες της ηλικίας, του φύλου και των ευάλωτων ομάδων.
Μεταξύ των στόχων του project είναι και η αύξηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο το δομημένο περιβάλλον σχετίζεται με τις ανθρώπινες αισθήσεις και διαμορφώνει τα συναισθήματα, την υγεία και την ευημερία των πολιτών, ενθαρρύνοντας τους πολίτες να ενεργούν και να ζητούν καλύτερες πολιτικές που αφορούν την ευημερία.
Με το αποτύπωμα της πρόσφατης πανδημίας και με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής δραματικά ορατές, αναθεωρούμε καθημερινά τη σχέση μας με τη φύση, ειδικά με την αποτύπωσή της στο αστικό περιβάλλον όπου ζούμε καθημερινά. Η ανάγκη για λίγη παραπάνω «φύση» μέσα στις σύγχρονες πόλεις δεν είναι θέμα ευζωίας, ούτε ζητούμενο. Είναι ανάγκη και απαραίτητη προϋπόθεση για την επιβίωσή μας.
Σχόλια
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας