Ελα να παίξουμε

Στα μέσα της περασμένης χρονιάς, ένα παιχνίδι αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του έργου «Co-Happiness: Happy and safe in the Community», με στόχο την πρόληψη και την ευαισθητοποίηση γύρω από την παιδική κακοποίηση και κακομεταχείριση.

«Ο Happy σε Αποστολή» επινοήθηκε για να καταστήσει ικανούς τους γονείς και τους επαγγελματίες που ασχολούνται με το παιδί να εντοπίσουν περιστατικά παιδικής κακοποίησης. Ο ήρωας του παιχνιδιού έχει μια καθημερινότητα που προσομοιάζει με εκείνη των παιδιών της ηλικίας του. Πηγαίνει σχολείο, κάνει μαθήματα γυμναστικής και θεατρικής αγωγής, πηγαίνει στην παιδική χαρά, παίζει με τους φίλους του.

Κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων αυτών καλείται να διαχειριστεί διάφορες συνθήκες κακομεταχείρισης. Το παιδί μέσα από αυτό το παιχνίδι είτε μπορεί να αποκαλύψει κάποιο κακοποιητικό βίωμα είτε είναι σε θέση να το αναγνωρίσει προτού του συμβεί. Είναι ευρέως γνωστό πως τα παιδιά εκφράζουν μέσα από το παιχνίδι συνειρμούς και προβολές, που οι ενήλικοι εκφράζουν μέσα από τον λόγο. Εντός ή εκτός θεραπευτικού πλαισίου.

Οι ρόλοι που υποδύεται ένα παιδί σε ένα φανταστικό μιμητικό παιχνίδι αντικατοπτρίζουν τον τρόπο που βιώνει τις σχέσεις του με την οικογένεια, το σχολείο, τους συνομηλίκους του. Αποτελεί, συνεπώς, σημαντικό εργαλείο για τους γονείς και τους φροντιστές του. Ενδεχομένως να είναι το πιο πολύτιμο εργαλείο στα χέρια των φροντιστών, των γονιών και των ειδικών για να κατανοήσουν τον ψυχισμό του παιδιού, να εντοπίσουν ένα τραυματικό βίωμα και να παρέμβουν θεραπευτικά.

Το παιχνίδι είχε ανέκαθεν καθοριστική σημασία –όπως είχε επισημάνει και ο Βιγκότσκι (Vygotsky)– στη συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού καθώς πρόκειται για μέσο ικανοποίησης αναγκών και πηγή κινήτρων. Ο ρόλος της παιγνιώδους δραστηριότητας αποδεικνύεται σήμερα πιο σημαντικός από ποτέ για την εκφόρτιση εντάσεων ενός παιδιού που αδυνατεί να εκφραστεί λεκτικά. Τα παιχνίδια, ως αντικείμενα, θεωρούνται οι λέξεις του παιδιού και το παιχνίδι, ως δραστηριότητα, η γλώσσα του παιδιού... Βάσει της ψυχαναλυτικής σκέψης το παιχνίδι έχει καθαρτική χρήση.

Η Βρετανίδα ψυχαναλύτρια Μέλανι Κλάιν, γνωστή για το έργο της στην παιδική ανάλυση, και η Αννα Φρόιντ συνέβαλαν καθοριστικά στην ανάπτυξη της παιγνιοθεραπείας. Λίγο αργότερα, ο Ντόναλντ Γουίνικοτ πρότεινε το παιχνίδι να έχει θεμελιώδη ρόλο στη θεραπευτική εμπειρία του παιδιού καθώς η παιγνιώδης δραστηριότητα αποτελεί έναν ενδιάμεσο χώρο ανάμεσα στον μέσα και στον έξω κόσμο και επανενεργοποιεί όλα τα συναισθήματα.

Είχε προηγηθεί η τοποθέτηση του Ζίγκμουντ Φρόιντ για τη σημασία του παιχνιδιού. Ο πατέρας της ψυχανάλυσης είχε υποστηρίξει ότι τα παιδιά στο παιχνίδι τους επαναλαμβάνουν όλα όσα τα εντυπωσιάζουν στην πραγματική ζωή και έτσι «εκφορτίζονται συναισθηματικά από τη δύναμη της εντύπωσης για να κυριαρχήσουν της κατάστασης».

Η παιγνιοθεραπεία είναι πλέον σήμερα μια δομημένη θεραπευτική προσέγγιση, η οποία προέκυψε από τις αρχές της ψυχαναλυτικής και της ανθρωπιστικής ψυχοθεραπείας. Χρησιμοποιείται με στόχο τα παιδιά να εκφράσουν όσα δεν μπορούν να διαχειριστούν με άλλο τρόπο, να αναπτύξουν τις κριτικές δεξιότητές τους, να εκφορτίσουν τα συναισθήματά τους.

Ανεξάρτητα από τα θεωρητικά μοντέλα που χρησιμοποιούν οι παιγνιοθεραπευτές, ανάλογα με την ψυχοθεραπευτική τους προσέγγιση, η παιγνιοθεραπεία θεωρείται θεμελιώδης παρέμβαση για ψυχοκοινωνικά ζητήματα, όπως η ενδοοικογενειακή βία.

Ο τρόπος που παίζει ένα παιδί εξαρτάται φυσικά και από τις γνωστικές ικανότητές του. Σε κάθε περίπτωση, μέσα στο ασφαλές πλαίσιο του δωματίου παιχνιδιού το παιδί, μέσα από τη χρήση αντικειμένων, θα συμβολίσει φανταστικές ή πραγματικές καταστάσεις... Μέσω του συμβολικού παιχνιδιού, το παιδί θα καταφέρει να εξωτερικεύσει τις βασικές συγκρούσεις του και εν συνεχεία να τις επεξεργαστεί, έχοντας ήδη μεταφερθεί στη σφαίρα της φαντασίας.

Η ιστορία του θα ζωντανέψει μέσα από τη χρήση μαριονετών, πηλού, κουκλόσπιτων. Μέχρι που το παιχνίδι από μέσο έκφρασης συναισθημάτων θα γίνει κάποια στιγμή όχημα προσωπικής ανάπτυξης και θεραπευτικής αλλαγής. Διότι, όπως υποστήριζε η Μέλανι Κλάιν, το παιχνίδι είναι ο πιο άμεσος τρόπος επαφής με το ασυνείδητο των παιδιών καθώς προκαλεί λιγότερο άγχος και μικρότερες αντιστάσεις [στα παιδιά] από τους λεκτικούς συνειρμούς.

Αν θέλουμε να σπάσουμε, λοιπόν, τη σιωπή της παιδικής κακοποίησης, θα πρέπει να δώσουμε στην παιγνιώδη δραστηριότητα τη θέση που της αξίζει. Ας ενθαρρύνουμε τα παιδιά να παίζουν και ας κοιτάξουμε ευθύβολα και βαθιά τα παιχνίδια που επινοούν. Είναι η δική τους γλώσσα και έχει να μας πει πολλά.