Ο Κούρος και το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα

Η σχολική αποτυχία επηρεάζεται –βάσει της θεωρίας του Πιερ Μπουρντιέ– από το πολιτιστικό κεφάλαιο, δηλαδή την κουλτούρα του μαθητή, ιδίως όταν το παιδαγωγικό πλαίσιο δεν είναι σε θέση να ενδυναμώσει το ίδιο όλα τα παιδιά γνωσιακά και ψυχοκοινωνικά, ανεξάρτητα από την κοινωνική προέλευσή τους. Ο Γάλλος κοινωνικός επιστήμονας ανέλυε την παιδαγωγική πράξη ως πράξη συμβολικής βίας, όπου οι «κληρονόμοι» της κυρίαρχης κουλτούρας έχουν ευνοϊκή πορεία μέσα στην κοινωνία.

Ο Ιρανός πρόσφυγας που αρίστευσε στις φετινές πανελλήνιες επανέφερε με έναν τρόπο διαφορετικό το ζήτημα της σχέσης της σχολικής αποτυχίας/επιτυχίας με τις κοινωνικές ανισότητες. Μέσα από το παράδειγμά του –παρ’ όλο που ο ίδιος ξεχώρισε μέσα στο υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα– μας θύμισε την επιτακτική ανάγκη μιας διαφορετικής πολιτικής παιδείας, όπου το σχολικό σύστημα θα είναι πεδίο. Ο 19χρονος Κούρος Ντουρμοχαμαντί Μπαγκί είναι ένα υποκείμενο ξεριζωμού, που κατάφερε να μας κάνει να ονειρευόμαστε.

Αυτό το μεγαλειώδες παράδειγμα διαδρομής ενός νέου ανθρώπου που κατόρθωσε να εγγράψει την επιθυμία του σε ξένο τόπο, βρίσκοντας νέα σημαίνοντα και θριαμβεύοντας στις εξετάσεις ενός ξένου συστήματος, παραμένει, ωστόσο, μια εξαίρεση. Τι γίνεται με τα χιλιάδες προσφυγόπουλα που προσπαθούν να επινοήσουν ξανά τον εαυτό τους σε μια ξένη χώρα, σε εκπαιδευτικά συστήματα που δεν αποτελούν μέσο κοινωνικής κινητικότητας; Τι συμβαίνει με τα Ελληνόπουλα που προέρχονται από ένα κοινωνικό περιβάλλον που δεν τα έχει εφοδιάσει με το «πολιτιστικό κεφάλαιο» που θα τους εξασφαλίσει την επιτυχία και φοιτούν σε σχολεία που δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις διαφορετικές ανάγκες των υποκειμένων της μάθησης;

Ο 19χρονος Κούρος από το Ιράν θα πρέπει να μας εμπνέει, αλλά όχι να μας εγκλωβίζει σε έναν συλλογισμό όπου θα πάψουμε να αναζητάμε ένα νέο εκπαιδευτικό μοντέλο ικανό να διορθώσει την πολιτισμική αποστέρηση που έχει τις ρίζες της στο οικογενειακό περιβάλλον και διαιωνίζεται μέσα σε ένα σύστημα που αντιμετωπίζει τα υποκείμενα της μάθησης ως «μέσους όρους βαθμολογίας» και όχι ως δημιουργικά υποκείμενα σκέψης και δράσης, με όνειρα και συναισθήματα.

Η ελληνική κοινωνία, ως γνωστόν, είναι εθισμένη στην απόκτηση τίτλων και όχι γνώσης. Οι μαθητές εισέρχονται μέσα στο σχολείο των εξετάσεων, των βαθμών, του ανταγωνισμού και της μετρήσιμης αποτελεσματικότητας. Η ψυχαναλυτική θεώρηση του σχολείου δεν περιορίζεται στο γνωστικό κομμάτι, αλλά επεκτείνεται στην πολυπλοκότητα της συναισθηματικής διάστασης της διδασκαλίας και της μάθησης έχοντας ως δεδομένο πως αυτό που συμβαίνει σε μία σχολική τάξη δεν είναι ίδιο για όλους και λαμβάνοντας υπόψη την υποκειμενική εμπειρία του κάθε μαθητή.

Ο Κούρος Ντουρμοχαμαντί Μπαγκί κατάφερε για κάποιους λόγους να ξεφύγει από το κυρίαρχο πρότυπο υποκειμενοποίησης που διακινείται μέσα στο ελληνικό σχολείο. Κατόρθωσε να φωτίσει τη δυνατότητα ύπαρξης ενός άλλου μαθητικού υποκειμένου που ταυτόχρονα επιβεβαιώνει και καταρρίπτει τον μύθο της αξιοκρατίας, ο οποίος υπόσχεται ευκαιρίες ενώ στην πραγματικότητα δημιουργεί νέες φόρμες κοινωνικού διαχωρισμού.

Ο αριστούχος Ιρανός μάς υπενθυμίζει την ανάγκη επαναπροσδιορισμού του ρόλου του κράτους στην εξουδετέρωση των κοινωνικών παραγόντων της πολιτισμικής ανισότητας... Ενα παιδί που διαβάζει μέσα σε κοντέινερ δεν έχει το ίδιο σημείο εκκίνησης με ένα παιδί που μεγαλώνει σε ασφαλές, σταθερό περιβάλλον. Ακόμα κι αν καταλήγει να εισέρχεται από τους πρώτους στο ελληνικό πανεπιστήμιο.

Ισως γιατί η εκπαίδευση –βάσει του συλλογισμού του Ντιρκέμ– καλύπτει τις ανάγκες της κοινωνίας, «δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για τη διαιώνιση της κοινωνίας. Με αυτή την έννοια, η λειτουργία της εκπαίδευσης είναι η συντήρηση και η εξέλιξη της κοινωνίας… μιας κοινωνίας που φοβάται την ισότητα και την κοινωνική κινητικότητα.

Το ελληνικό σχολείο θα έχει πετύχει όταν δεν θα είναι αντικατοπτρισμός της κοινωνίας και δεν θα χρειάζεται να μιλάμε για τον Κούρος από το Ιράν σαν μια απίστευτη περίπτωση.

Θα μπορούμε να οικειοποιηθούμε τον θρίαμβο του Κούρος μόνο αφότου θα έχουμε δημιουργήσει ένα εκπαιδευτικό σύστημα που θα αναπτύσσει σε κάθε άτομο όλες τις τελειότητες –σκέψη δανεική από τον Καντ– που είναι δυνατό να αναπτυχθούν σε αυτό. Γιατί στην πραγματικότητα η παιδεία είναι ο μοναδικός θεσμός που θα μπορούσε να αποτελέσει τη βασιλική οδό για τον εκδημοκρατισμό της κουλτούρας, αν φυσικά έπαυε να καθιερώνει τις αρχικές ανισότητες στο ζήτημα της κουλτούρας, όπως σημειώνει ο Γάλλος στοχαστής.