«Το υπουργείο Πολιτισμού δεν είναι λίστα λογοκρισίας»

Η παράσταση φέρει ήδη πάνω της πολλές «συμπτώσεις»: καταρχάς η Ρένη Πιττακή θα ενσαρκώσει τον ρόλο της Ατοσσας, βασίλισσας και μητέρας του Ξέρξη (ο οποίος έχει εκστρατεύσει εναντίον της Ελλάδας και έχει χάσει στη ναυμαχία της Σαλαμίνας) κάτι που εκείνη είχε κάνει ξανά στην αναβίωση της θρυλικής παράστασης του Κουν, το 1987 - τη χρονιά που γεννήθηκε ο Δ. Καραντζάς.

Δεύτερον, πρόκειται για το ίδιο έργο που ανέβηκε πριν από δύο χρόνια, πάλι στην Επίδαυρο, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Λιγνάδη, μια επετειακή παράσταση για τα 2.500 χρόνια από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, την οποία είχε παρακολουθήσει ο ίδιος ο πρωθυπουργός, που αργότερα, σαν έσκασε το σκάνδαλο Λιγνάδη, αρνούνταν ότι τον γνώριζε.

Ο Δημήτρης Καραντζάς έχει πάρει ξεκάθαρη θέση απέναντι στα όσα κατηγορείται ο πρώην καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού, έχει στοχοποιηθεί βίαια από τους δικηγόρους του (δεν είναι ο μόνος) και έχει απαντήσει με εξώδικο μέσω του δικηγόρου του Γιώργου Γεραρή. Η όλη υπόθεση είναι εν εξελίξει, παράλληλα με τη δίκη Λιγνάδη, με αποτέλεσμα όσοι την παρακολουθούμε να αναρωτιόμαστε ποιοι τελικά δικάζονται! «Δεν ξέρω ποια είναι η πραγματική του θεώρηση για τι είναι δίκη και τι είναι πυροτέχνημα δίκης» μάς λέει ο κ. Καραντζάς αναφερόμενος στον κατηγορούμενο Δ. Λιγνάδη.

«Πριν λίγες μέρες, ο κατηγορούμενος ισχυριζόταν ότι είναι άνεργη και άγνωστη η Στεφανία Γουλιώτη, η οποία ήταν συνεργάτις του επί πέντε χρόνια, η Ρένη Πιττακή, η Μπέτυ Αρβανίτη, ο Χρήστος Λούλης, ο Γιώργος Γάλλος, η Μαρία Κεχαγιόγλου, η Αλεξία Καλτσίκη και πολλοί άλλοι. Απλά αναφέρω ενδεικτικά αυτούς γιατί έχω πρόσφατα συνεργαστεί μαζί τους. Επειδή όλοι αυτοί υπέγραψαν ένα κείμενο ενάντια στην υπερασπιστική τακτική του συνηγόρου του κατηγορούμενου, έστειλε ανακοίνωση ότι όλοι αυτοί είναι άγνωστοι στη ελληνική κοινωνία και ότι αποτελούν ένα πλήθος ανέργων!».

Ο Αισχύλος και η δίκη Λιγνάδη

Αν και ο ίδιος μάς λέει πως είναι «συμπτωματικό» το ότι ανεβάζει αυτή την παράσταση δύο χρόνια μετά την αντίστοιχη (θεματικά μόνο) του Λιγνάδη, εν τέλει μόνο συμπτωματικό δεν φαίνεται να είναι κατ’ ουσίαν. Ακριβώς εξαιτίας του θέματος της ίδιας της τραγωδίας: ο Αισχύλος στους «Πέρσες» κάνει κάτι μοναδικό -και όσον αφορά την ίδια την αρχαία τραγωδία: αναφέρεται στην ήττα των Περσών στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, αλλά από τη μεριά του ηττημένου!

Μάλιστα αφήνει χώρο στο να αναδειχθεί η δεινή θέση των ηττημένων Περσών, αφήνοντας ξεκάθαρα μηνύματα ενάντια στην αλαζονεία της εξουσίας, απ’ όπου όμως κι αν αυτή προέρχεται (του ηττημένου αλλά και του νικητή). Και όλα αυτά τα δείχνει μπροστά σε ένα κοινό, στο οποίο προφανώς θα υπήρχαν και άνθρωποι που είχαν πολεμήσει στη συγκεκριμένη ναυμαχία, καθώς η τραγωδία ανεβαίνει μόλις οκτώ χρόνια (472 π.Χ.) μετά τη Σαλαμίνα, με τον ίδιο τον Αισχύλο να είναι Μαραθωνομάχος (η μάχη του Μαραθώνα ήταν μόλις 18 χρόνια πριν). Κι όμως, μπροστά σε αυτά τα μάτια, των πολεμιστών, των νικητών, τολμά να μιλήσει για την άτη, ως αποτέλεσμα της έπαρσης και την αυταπάτη της αυθεντίας.

«Συζητάμε στο έργο για τη Δημοκρατία στην Ελλάδα, αλλά όταν ο Δαρείος εμφανίζεται ως φάντασμα -άλλη μια πρωτοτυπία του Αισχύλου, καθώς δεν είχαμε ξαναδεί φάντασμα σε τραγωδία -γίνεται μόνο μία φορά ακόμη, στις “Ευμενίδες”- αποκαλεί τους πιστούς τους “γιους των αρνιών”! Που θα υπακούν στον μονάρχη και θυμίζει τα καλά της μοναρχίας. Αυτό εγώ δεν το βλέπω σαν κάτι μακρινό» μάς λέει ο Δ. Καρατζάς. «Η λέξη “αρνί” έχει μέσα της την έννοια του κοπαδιού, της υπακοής. Μήπως όμως και σήμερα δεν μιλάμε για μια μοναρχία, ή για μια παγκόσμια στιγμή, όπου ακολουθούμε πιστά και τυφλά κάτι και κάποιους, γιατί είμαστε ένας τρομοκρατημένος, κατεσταλμένος κόσμος και εντελώς αποπροσανατολισμένοι και πάμε όπου μας πει ο ηγέτης;».

Ωστόσο το «αρνί» ενέχει και την έννοια της θυσίας: είτε πάω είτε με πάνε για θυσία. Κάτι που παρατηρούμε να συμβαίνει σε κοινωνικό, πολιτικό αλλά και δικονομικό επίπεδο (στη δίκη Λιγνάδη για παράδειγμα). Πλέον, μιλάμε για θύματα που «θυσιάζονται» στον βωμό της αυθεντίας, της πολιτικής διαφθοράς, της αλαζονικής, κακοποιητικής, βίαιης συμπεριφοράς:

«Το σύστημα είναι έτσι δομημένο ώστε πάντα να υπάρχει μια Αρχή, που η ίδια ορίζεται ως αυθεντία και μέσα σε αυτό προσπαθούν να αποσιωπηθούν απολύτως τα αιτήματα ανθρώπων μη σπουδαίων, σύμφωνα με κάποιους. Τα αιτήματα ενός λαού για ανθρωπισμό βρίσκονται διαρκώς αντιμέτωπα με την Αρχή του Ενός!» απαντά στα παραπάνω ο σκηνοθέτης. «Από την αρχή που αποφάσισα ν’ ασχοληθώ με τα αρχαίο δράμα, οι “Πέρσες” ήταν το έργο που ήθελα να κάνω, ακριβώς γιατί με ενδιέφερε πάρα πολύ αυτή η συνθήκη της πολύμηνης αναμονής τού να ακούσουμε αυτό που φοβόμαστε, δηλαδή ότι έχουμε ηττηθεί και συντριβεί ως κοινωνία. Αυτό με κυνηγούσε από πολύ νεαρή ηλικία. Σε σχέση, τώρα, με τα αρνιά και τις θυσίες, προφανώς στην εποχή μας γινόμαστε μάρτυρες καταπάτησης οποιουδήποτε ανθρώπινου δικαιώματος. Βλέπουμε να “θυσιάζεται” κάποιος που καταγγέλλει τον βιασμό του και το πιο εύκολο είναι να υποτιμηθεί, να θεωρηθεί αναξιόπιστο πρόσωπο και στο δικαστήριο και στα μίντια και στην κοινωνία. Τι σημαίνει, όμως, αυτό; Οτι είμαστε όλοι αναξιόπιστοι; Δεν ξέρω σε ποια αυτιά απευθύνεται αυτό το επιχείρημα -που ακούμε και στη δίκη Λιγνάδη- παρ’ όλα αυτά η ουσία των κατηγοριών παραμένει, όπως και η σπουδαιότητα του γεγονότος ότι τα θύματα αυτά βρήκαν το ψυχικό σθένος να αρθρώσουν τον λόγο τους μπροστά σε μιας παλαιάς κοπής αυθεντία, η οποία συνεχίζει να μιλά σαν να βρισκόμαστε στο χρονοντούλαπο, σε ένα καφενείο και να κάνουμε κουτσομπολιό. Αυτό δεν νομίζω ότι μπορεί πια να πείσει πολύ κόσμο, όχι για την αθωότητα του κατηγορούμενου, αλλά ούτε ως προς τη δύναμή του. Το ένα είναι αυτό.

Από κει και πέρα, δεν θα ήθελα να πω περισσότερα, επειδή με έχει εμπλέξει και μένα αυτή η υπερασπιστική γραμμή και φυσικά έχω απαντήσει με εξώδικο. Είναι, ωστόσο, σαφές ότι η πρόθεση αυτής της υπερασπιστικής γραμμής είναι ο αποπροσανατολισμός! Και θέλω να θυμίσω πως αυτή η δίκη δεν είναι ούτε εναντίον των θυμάτων, ούτε όσων κατηγορεί ως σκευωρούς, μεταξύ των οποίων και η συνάδελφός σας Ναταλί Χατζηαντωνίου, αλλά είναι μια δίκη που αφορά τον συγκεκριμένο άνθρωπο και όχι όλους τους υπόλοιπους!».

Πράγματι, είναι άλλη μία απίστευτη «σύμπτωση» το πώς η συγκεκριμένη τραγωδία συνδέεται με τη συγκεκριμένη δίκη: και εδώ έχουμε να κάνουμε με έναν εξουσιαστικό λόγο, στον οποίο ο κάθε αντίλογος και ο φορέας αυτού γίνεται προσπάθεια να αφανιστεί, υποβιβαστεί, ακόμα και κατηγορηθεί: «Αυτοί είναι η “γη των αρνιών” που προανέφερα» εξηγεί ο Δ. Καραντζάς. «Οι οποίοι μπορούν να θυσιαστούν ανάλογα με τις βουλές τού οποιουδήποτε κατέχει την όποια εξουσία. Και σε αυτό δεν υπάρχει δικαίωμα αντιλόγου, αντίδρασης, δικαίωμα στη υπεράσπιση των δικαιωμάτων σου. Αυτό είναι το πλέον ανατριχιαστικό σήμερα μαζί με το ότι είμαστε αποπροσανατολισμένοι από οτιδήποτε ανθρωπιστικό».

Τον ρωτάμε αν και ο ίδιος, ως πολύ νέος σκηνοθέτης τότε, έπρεπε ν’ αναμετρηθεί με παρόμοια κυριαρχικά συστήματα «αυθεντίας»: «Οταν ξεκινούσα, τα πράγματα στο θέατρο ήταν λιγότερο συντηρητικά απ’ ό,τι σήμερα, μόλις περίπου 10 χρόνια μετά. Τότε υπήρχε μια κατεύθυνση, τόσο από τη διοίκηση του Εθνικού, όπως και με το άνοιγμα της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, μέχρι το Φεστιβάλ Αθηνών επί διοίκησης Λούκου, όπου έρχονταν θεάματα τα οποία δεν είχαμε ξαναδεί και διαμόρφωσαν με ένα τελείως διαφορετικό τρόπο τις αντιλήψεις ενός κοινού που μέχρι τότε είχε συνηθίσει σε έργα πρωταγωνιστών και μόνο.

Υπήρχαν βέβαια εξαιρέσεις, όπως ο θέατρο του Βογιατζή ή του Μαρμαρινού, αλλά η κύρια τάση ήταν το “θέατρο πρωταγωνιστών”. Μέσα από αυτή τη νέα τότε συνθήκη βγήκαν πάρα πολλοί σκηνοθέτες που είχαν ευκαιρίες να υπάρξουν. Ωστόσο, τα πράγματα έχουν αλλάξει. Η συνθήκη αυτή δεν υπάρχει πλέον.

Ξαναγυρίσαμε ουσιαστικά στα ίδια και μάλιστα πολύ γρήγορα! Δεν έχω τίποτα εναντίον των ηθοποιών που κάνουν τηλεοπτικές σειρές κ.λπ., ωστόσο η εκμετάλλευση της αγωνίας για εισιτήρια οδηγεί στη συγκρότηση θιάσων που έχουν μόνο αυτό ως στόχο: το πώς θα βγουν τα λεφτά. Αυτό δημιουργεί ένα κακό προηγούμενο καθώς και μία αγωνία στον ηθοποιό ότι μπορεί να μη βρίσκει δουλειά, γιατί ενδεχομένως δεν θέλει να μπει σε μια διαδικασία να κάνει πρόχειρα τη δουλειά του, χωρίς πρόβες, χωρίς γυρίσματα, μόνο και μόνο για να επιβιώνει. Αυτό είναι μια πολύ δύσκολη ιστορία.

Ταυτόχρονα είχαμε και έχουμε και τη διαχείριση του πολιτισμού από το υπουργείο κατά τη διάρκεια της πανδημίας και μετά: κάποιοι ηθοποιοί πήραν ένα επίδομα, άλλοι όχι, τα κριτήρια διαρκώς άλλαζαν, στήθηκαν συσσίτια... Αρχισαν να γίνονται τηλεοπτικές σειρές παλιακές. Την ίδια ώρα που γίνονται τηλεοπτικές παραγωγές στο εξωτερικό με έντονο κοινωνικό προβληματισμό, εμείς ασχολούμαστε ακόμα με το “τι καλά που ήταν στο αθώο χωριό”» ή πώς ήταν οι κρητικές βεντέτες κάποτε. Δεν μιλάω για τους ηθοποιούς που συμμετέχουν, μιλάω για τη θεματολογία. Γιατί, ενώ υπάρχει έντονος κοινωνικός αναβρασμός, εμείς ησυχάζουμε στο παρελθόν; Για να θυμόμαστε τι γλυκά που ήμασταν κάποτε; “Κοίτα τι τηλεθέαση υπάρχει, αυτά θέλει ο κόσμος!” σου λένε. Αυτό αρχίζει και καθρεφτίζεται και στις θεατρικές επιλογές. Μην πας ακραία, μην πας κάπου και ενοχλήσεις, μην πας κάπου και κάνεις κάτι μη αποδεκτό από όλους! Πήγαινε με τη συνταγή που λέει ότι και σε όλους να μην αρέσει, θα θυμίσει τις ιστορίες που μου έλεγε η θεία μου από το χωριό».

Και κάπου εδώ έρχονται οι «Πέρσες» και ανατρέπουν τα πάντα: «Σε αυτή την τραγωδία ο Αισχύλος, μέσα από μία τρομερή ωμότητα με την οποία περιγράφει ο αγγελιαφόρος για το πώς πέθαναν οι ηττημένοι στην Σαλαμίνα Πέρσες, βάζει τα λόγια: “λίγο ακόμα και οι Πέρσες δεν θα τιμούν τους νόμους, φόρους πια δεν θα πληρώνουν, ούτε θα πέφτουν στα γόνατα τον βασιλιά να προσκυνάνε”. Βάζει το τρομερό ζήτημα ότι “των θνητών τη γλώσσα, χαλινάρια πια δεν την κρατάνε”! Ο λαός, έχοντας απελευθερωθεί από τα δεσμά του, θα μιλά ελευθέρα στο εξής! Δεν θα υποτάσσεται στον κάθε αυθέντη! Είναι η στιγμή που ο Αισχύλος βάζει στο στόμα ενός λαού υπάκουου στη μοναρχία και βάρβαρου τη φαντασίωση της ελευθερίας. Αυτό είναι πολύ σπουδαίο. Ωστόσο ποτέ η εξουσία δεν αφήνει εύκολα τους “θρόνους” της. Για όλα τα παραπάνω, η παράσταση είναι βαθιά πολιτική. Επειδή θέτει ερωτήματα, ανοίγει έναν διάλογο - αυτό είναι και απολύτως το ζητούμενό του... Είναι καιρός να ξαναγυρίσουμε στην πιθανότητα ν’ αντιληφθούμε τον κόσμο στο σύνολό του, όχι ατομικιστικά. Να συνομιλήσουμε με όρους μη ατομικά, ωφελιμιστικά και μόνο».

Για την ηγεσία του ΥΠΠΟΑ

Του αναφέρουμε πως ο υφυπουργός Πολιτισμού «κούνησε» το δάχτυλο στην πρώτη συνέντευξη Τύπου του Εθνικού και του νέου του καλλιτεχνικού διευθυντή Γιάννη Μόσχου, λέγοντας πως σε κάθε σχόλιο θα απαντάει με στοιχεία. «Καταρχάς, το παρήγορο είναι πως δεν έγιναν απ’ ευθείας αναθέσεις» λέει ο Δ. Καραντζάς. «Ημασταν η τελευταία χώρα πανευρωπαϊκά που συνέχιζε με την τακτική αυτή. Οι θέσεις των καλλιτεχνικών διευθυντών σε Εθνικό και ΚΘΒΕ κ.λπ. είναι και λαιμητόμοι και εύχομαι οι νέοι διευθυντές να μπορέσουν να κάνουν μια επανεκκίνηση, πράγμα διόλου εύκολο. Από κει και πέρα, το υπουργείο Πολιτισμού δεν είναι λίστα λογοκρισίας, είναι υπουργείο Πολιτισμού! Εχει τοποθετήσει ανθρώπους σε συγκεκριμένα πόστα για να κάνουν ελεύθερα τις επιλογές τους.

Αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν να λογοδοτήσουν με βάση αν κάποιος είναι ή δεν είναι συμπαθής στο ΥΠΠΟΑ. Ετσι κι αλλιώς αυτά είναι γνωστά: έχουμε παρακολουθήσει και ξέρουμε ποιοι από το ΥΠΠΟΑ πηγαίνουν σε κάποια γκαλά και μόνο και ποτέ, μα ποτέ σε παραστάσεις πολιτισμού! Αν ο κ. Γιατρομανωλάκης θέλει ν’ απαντήσει σε σχόλια που έχουν γίνει, αυτό μού κάνει ιδιαίτερη εντύπωση, καθώς όλα αυτά τα χρόνια έχουν γίνει πάρα πολλά σχόλια και δεν έχει απαντήσει σε κανένα. Οπότε, μου φαίνεται πολύ ενδιαφέρουσα τοποθέτηση, αλλά δεν με πείθει».

📌 ΙNFΟ: Οι «Πέρσες» θα παρουσιαστούν στην Επίδαυρο, 15 και 16 Ιουλίου (εισιτήρια: aefestival.gr, viva.gr και public.gr, 15-70€). Η παράσταση είναι μια συμπαραγωγή των Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου – Εταιρεία «Το Θέατρο» – 2023 EΛEVΣIS Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης.

Παίζουν: Ρ. Πιττακή, Χρ. Λούλης, Γ. Γάλλος, Μ. Οικονόμου, Γ. Κλίνης, Α. Καλτσίκη, Θ. Τζήμου, Αι. Τσαμάτης, Η. Μουλάς, Μ. Πετράκης, Τ. Καραχάλιος, Β. Παναγιωτόπουλος, Γ. Πούλιος.

Συμμετέχουν 40 εθελοντές από την περιοχή της Επιδαύρου, όλων των ηλικιών. Επίσης, θα ακουστούν στίχοι της φεμινίστριας Ιρανής ποιήτριας Φορούχ Φαροχζάντ και Ελλήνων ποιητών, ενταγμένα οργανικά στο έργο