Η παρακαταθήκη ενός αιρετικού

Κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά το τελευταίο μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ «Εκμηδένιση» (Βιβλιοπωλείον της Εστίας). Είναι το ένατο μυθιστόρημα του Ουελμπέκ και όπως ο ίδιος δήλωσε θα είναι και το τελευταίο. Πρόκειται για μυθιστόρημα ενός συγγραφέα που δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει τους κώδικες, τις συμπεριφορές και τους μετασχηματισμούς της κοινωνίας προκειμένου να διεισδύσει στον φανταστικό κόσμο της μυθοπλασίας.

Η «Εκμηδένιση» είναι μια ιστορία πολιτική, προσωπική και οικογενειακή που αναφέρεται στην κοινωνική κατάσταση και την εξέλιξη των ηθών και ταυτόχρονα στην ενδοσκόπηση της ανθρώπινης υπόστασης. Η ιστορία του βιβλίου εξελίσσεται τέλη 2026 αρχές 2027, όπου στη Γαλλία πρόκειται να διεξαχθούν οι προεδρικές εκλογές. Κεντρικός ήρωας είναι ο Πολ Ρεζόν, σύμβουλος του υπουργού Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών της Γαλλίας.

Η υπόθεση ξεκινά με τρία απειλητικά βίντεο, στο ένα από τα οποία εμφανίζεται η άγρια εικονική εκτέλεση του υπουργού Οικονομικών. Αργότερα στο βιβλίο θα υπάρξουν και άλλες τρομοκρατικές επιθέσεις στο εξωτερικό, σε ένα κινεζικό πλοίο, σε μια δανέζικη τράπεζα σπέρματος και σε ένα σκάφος με μετανάστες. Oι μυστηριώδεις αυτές και άλυτες τρομοκρατικές επιθέσεις -αναφορά σε μια κοινωνία που βρίσκεται σε παρακμή- αποτελούν το φόντο στο οποίο θα ξετυλιχτεί η προσωπική ιστορία του κεντρικού ήρωα Πολ με τη γυναίκα του Πριντάνς και την οικογένειά του (πατέρας, αδελφή και αδελφός και οι σύζυγοί τους) καθώς και με το εργασιακό του περιβάλλον.

Στις 654 σελίδες του βιβλίου υπάρχουν εντυπωσιακές και πυκνές αναφορές στην Ιστορία, τη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία, τη μουσική, σε μνημεία, σε χειρωνακτικά επαγγέλματα, σε πόλεις και τοπία, σε κινηματογραφικές ταινίες, σε υπαρκτά πρόσωπα της γαλλικής πολιτικής σκηνής και της τηλεόρασης. Πολλαπλά τα θέματα που θίγονται: νέες τεχνολογίες, οικολογία, ευθανασία, η αγάπη της φύσης, σεξουαλικότητα, θρησκεία, κινήματα εσωτερισμού, αρρώστια και γεράματα… Πρόκειται για μια ανατομία της κοινωνίας με τον τρόπο που το έκαναν οι πεζογράφοι του 19ου αιώνα. Ο Ουελμπέκ άλλωστε στο μυθιστόρημά του αναφέρεται αρκετές φορές στον αγαπημένο του συγγραφέα Μπαλζάκ και συγκεκριμένα στο βιβλίο του «Ανθρώπινη Κωμωδία».

Η ελαφριά ειρωνεία, το χιούμορ, το εύθραυστο των ηρώων και η ανθρωπιά τους, η προσαρμοστικότητά τους σε απρόβλεπτες καταστάσεις, αναδεικνύουν στην «Εκμηδένιση» έναν άλλο Ουελμπέκ, λιγότερο απαισιόδοξο, πιο ρομαντικό και πιο ανθρώπινο. Ο συγγραφέας αναφέρεται στο θέμα του εξανθρωπισμού που χάνεται και στις αξίες της τιμής και της αλληλοβοήθειας.

Κύριο θέμα του βιβλίου είναι η ανθρώπινη μοίρα σε μια κοινωνία όπου βασιλεύει η πολιτιστική και πνευματική μετριότητα. Υπάρχει εκ μέρους του Ουελμπέκ μια συμφιλίωση με την ανθρώπινη ύπαρξη και για πρώτη φορά ένα πρόσωπο που πιστεύει στη θρησκεία (η αδελφή τού Πολ) δεν περιφρονείται αλλά θαυμάζεται για την αφοσίωσή του. Εύρημα στο βιβλίο αποτελούν τα σύνθετα όνειρα που πολύ συχνά βλέπει ο Πολ και τα οποία είναι δύσκολο να αποκρυπτογραφήσει ο αναγνώστης. Ισως ο Ουελμπέκ τα επινοεί για να τονίσει τη σημασία της φαντασίας ως υπεκφυγής από τη ζοφερή πραγματικότητα. Υπάρχουν, επίσης, στο βιβλίο και ορισμένα θέματα που τονίζουν τον προφητικό χαρακτήρα του Ουελμπέκ, όπως για παράδειγμα ο μηδενισμός που υπάρχει στην Ευρώπη, σύμπτωμα πιο ανησυχητικό «από εκείνα που εντόπισε ο Νίτσε», οι κοινωνικές εξεγέρσεις λόγω χάσματος ανάμεσα στην ελίτ και τον λαό καθώς και το φυλετικό μίσος που έχει φτάσει «σε πρωτόγνωρα επίπεδα».

Ο Ουελμπέκ, αιρετική φωνή στη σύγχρονη γαλλική λογοτεχνία που θέλγει ή απωθεί με τα γραφόμενά του κριτικούς ή αναγνώστες και θεωρείται από πολλούς κριτικούς ο συγγραφέας που έχει σημαδέψει περισσότερο την εποχή του, με βασικό αφήγημα τη ζωή, τις σκέψεις και τα αισθήματα του Πολ σε μια κοινωνία που πάσχει, σκιαγραφεί στην «Εκμηδένιση» χαρακτήρες γεμάτους αξιοπρέπεια. Μεγάλη συγκίνηση προσφέρει το βιβλίο προς το τέλος καθώς εξελίσσονται τα γεγονότα, όταν πλέον αντιμετωπίζονται κυρίως από την οικογένεια αλλά και τον ίδιο τον Πολ η ασθένεια και ο επικείμενος θάνατός του.

Στο μυθιστόρημα «Εκμηδένιση», παρακαταθήκη του Ουελμπέκ, ο συγγραφέας δίνει τη δική του απάντηση στο θέμα της οριστικής εκμηδένισης του ανθρώπου. Αναφερόμενος στη ρήση του Πασκάλ «Η τελευταία πράξη είναι αιματηρή, όσο ωραία κι αν ήταν κατά τα λοιπά η κωμωδία: στο τέλος σού ρίχνουν χώμα στο κεφάλι και αυτό ήταν για πάντα», ο Ουελμπέκ προβάλλει ως αντιστάθμισμα την αγάπη, τη συμπόνια, την περισυλλογή και την πνευματικότητα. Τελειώνοντας την τελευταία σελίδα και κλείνοντας το βιβλίο, μου ήρθε στον νου ο πίνακας του Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ «Οδοιπόρος επάνω από τη θάλασσα της ομίχλης», ο οποίος αναρωτιέται για το μέλλον και το μονοπάτι της ζωής.

*Πρώην ανώτερο στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ζωγράφος, βιβλιόφιλη