«Είναι κοινωνικά σημαντικό να μοιραζόμαστε τον πολιτισμό»

Αποτελεί κρίκο αυτό το Φεστιβάλ στην αλυσίδα της παραγωγής των παραστατικών Τεχνών τού σήμερα, με έμφαση στις πλέον πρωτοποριακές και ρηξικέλευθες τάσεις. Ως εκ τούτου, δεν φοβάται το ενδεχόμενο της αποτυχίας. «Μια απόπειρα που δεν ευοδώθηκε είναι κομμάτι του παιχνιδιού», όπως μας εμπιστεύεται ο Ντανιέλ Μπλανγκά Γκαμπέ, ο ένας από τους δύο καλλιτεχνικούς διευθυντές του Kunstenfestivaldesarts στην πρώτη του μεγάλη συνέντευξη σε ελληνικό μέσο.

● Υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος θεματικός άξονας στην έκδοση του Kunstenfestivaldesarts για το 2022;

Συγκεκριμένο θέμα δεν υπάρχει. Το Φεστιβάλ δεν είναι θεματικό, αλλά κυρίως δημιουργικό. Δεν παρουσιάζουμε πολλές δουλειές που να τις έχουμε δει εκ των προτέρων: προσπαθούμε να βρισκόμαστε σε διάλογο με τους καλλιτέχνες από την αρχή. Τους υποστηρίζουμε κατά τη δημιουργική διαδικασία ακούγοντάς τους γι’ αυτό που δημιουργείται στο μυαλό τους στις πόλεις όπου ζουν, σε διαφορετικές περιοχές του κόσμου.

Ταυτόχρονα, προσπαθούμε να δούμε αν τα διαφορετικά πρότζεκτ έχουν σχέση μεταξύ τους, αν υπάρχει κοινός άξονας. Φέτος ίσως υπάρχουν δύο τέτοιοι άξονες: ο ένας έχει να κάνει με το πώς η μουσική μπορεί να θεωρηθεί μεταφορικά ως χώρος που κατοικείται από διαφορετικές φωνές και όργανα. Δεν επικρατεί πάντα η αρμονία, είναι και χώρος δυσαρμονίας, αντίστιξης.

Εχουμε πρότζεκτ που εντοπίζονται στην πολυφωνική μουσική, όπως το «Tumulus» των François Chaignaud και Geoffroy Jourdain, μια απίστευτα όμορφη σύνθεση για 13 χορευτές και τραγουδιστές που κινούνται από τις πολυφωνίες της Αναγέννησης ώς τη σύγχρονη μουσική.

Εχουμε ένα μουσικό πορτρέτο της πόλης των Βρυξελλών από τον Chassol, είναι Γάλλος συνθέτης που ξεκινά τη συνθετική διαδικασία ηχογραφώντας φωνές ανθρώπων και βρίσκοντας την κρυμμένη αρμονία στις γλώσσες και στους τρόπους ομιλίας. Αυτό είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέρον για μια πόλη σαν τις Βρυξέλλες, όπου μιλιούνται πολλές γλώσσες, διχασμένη μεταξύ γαλλόφωνων και φλαμανδόφωνων, αλλά και πολλών ξένων που μιλούν αγγλικά και μειονοτήτων που μιλούν γλώσσες από άλλες περιοχές του κόσμου.

Ο άξονας «Οι πολιτικές της μουσικής» εντοπίζεται στο πώς η μουσική λειτουργεί ως χώρος του κυρίαρχου αφηγήματος. Η χρήση της μουσικής μπορεί να είναι εθνικιστική, αλλά και χώρος αντίστασης.

Ο άλλος άξονας συνδέεται με το ερώτημα της αφήγησης. Πώς αφηγούμαστε ιστορίες σήμερα; Ποια είναι η ευθύνη του καθενός μας στον τρόπο με τον οποίο αφηγούμαστε; Αυτό το ερώτημα προέκυψε πολύ έντονα σε αυτή την έκδοση.

Στο «Πολεμικοί ανταποκριτές» του Sebastien Foucault, αυτό βρίσκεται στον πυρήνα της παράστασης. Πώς μπορείς να αφηγηθείς κάτι στο οποίο είσαι μάρτυρας αλλά όχι άμεσα εμπλεκόμενος; Η δημοσιογραφία γίνεται μεταφορά για ένα ευρύτερο ερώτημα πάνω στο θέατρο: πώς αφηγούμαστε τις ιστορίες των άλλων, που δεν μας αφορούν πάντα; Ταυτόχρονα, ποια είναι η σημασία της ακρίβειας, της συνειδητοποίησης και της ενσυναίσθησης στην αφήγηση;

Αυτό παρουσιάζεται στο πρότζεκτ του Maxime Jean-Baptiste, ενός καλλιτέχνη με βάση τις Βρυξέλλες, και της Castelie Yalombo, χορογράφου που επίσης έχει βάση τις Βρυξέλλες και χρησιμοποιεί τη χορογραφία ως τρόπο να αφηγηθεί τη δική της ταυτότητα. Επίσης, στο πρότζεκτ της Samira Elagoz, μιας καλλιτέχνιδας που κάνει σινεμά και χρησιμοποιεί την περφόρμανς ως έναν πολύ προσωπικό τρόπο να αφηγηθεί την ιστορία του δικού της επαναπροσδιορισμού φύλου.

● Θα έλεγα πως οι επιλογές σας κινούνται προς τις σημερινές φόρμες στην Τέχνη, αυτό που κάποτε ονομάζαμε αβάν γκαρντ.

Ναι, σαφέστατα. Αν και ο όρος δεν είναι πλέον σε χρήση, γιατί φέρει την εικόνα μιας ελιτίστικης αντίληψης για τη φόρμα. Αλλά είναι αλήθεια ότι υπάρχει η πρόθεση να υποστηρίξουμε πρότζεκτ που αμφισβητούν τις παραδοσιακές μορφές αναπαράστασης, κι όπου οι καλλιτέχνες παίρνουν μεγάλα ρίσκα και πειραματίζονται με τον τρόπο που η καλλιτεχνική γλώσσα υπάρχει σήμερα επί σκηνής, αναζητώντας νέες φόρμες.

Αναρωτιόμαστε τι είναι επείγον να δείξουμε σήμερα και ποια ερωτήματα ανακύπτουν σε διάφορες περιοχές του κόσμου και είναι σημαντικό να τα δείξουμε στις Βρυξέλλες. Κι έχουμε πάντα την πρόθεση να υποστηρίξουμε τους καλλιτέχνες, τόσο τους ανερχομένους όσο και τους καταξιωμένους, οι οποίοι δεν αναπαράγουν αυτά που είναι ήδη μέρος των καλλιτεχνικών πρακτικών, αλλά παίρνουν ρίσκα και πειραματίζονται με φόρμες και γλώσσες που ακόμα δεν έχουν πλήρως εξελιχθεί. Υποστηρίζουμε το να ρισκάρουν, πράγμα που βρίσκεται τον πυρήνα του Φεστιβάλ.

Προσπαθούμε να εκτιμήσουμε όχι τόσο τη βεβαιότητα της επιτυχίας όσο την αβεβαιότητα που πιστεύουμε πως ένα φεστιβάλ πρέπει να ενθαρρύνει. Να δώσουμε χώρο στους καλλιτέχνες να πειραματιστούν με την αβεβαιότητα που εμπεριέχει η καλλιτεχνική διαδικασία, γνωρίζοντας πως αυτό το μονοπάτι συχνά οδηγεί σε υπέροχες δημιουργίες.

● Βγαίνουμε από μια διετία που οι παραστατικές τέχνες βρέθηκαν σε υποχρεωτική παύση. Πώς βγαίνει από αυτό το διάστημα ένα μεγάλο φεστιβάλ;

Η πανδημία επηρέασε πολύ όλο τον καλλιτεχνικό τομέα, όπως και τόσους άλλους. Είναι αλήθεια πως για τις παραστατικές τέχνες που βρίσκονται στην καρδιά του Kunstenfestivaldesarts τα πράγματα ήταν πολύ περίπλοκα, για δύο βασικούς λόγους. Είναι μια μορφή Τέχνης που συγκεντρώνει ανθρώπους στον χώρο και τον χρόνο, δημιουργώντας ένα είδος εφήμερης κοινότητας: βλέπουμε κάτι όλοι μαζί.

Στα εικαστικά τα πράγματα ήταν πιο εύκολα, γιατί η επίσκεψη σε μια έκθεση είναι συνήθως πιο μοναχική εμπειρία. Ταυτόχρονα, βασιζόμαστε στη σπουδαιότητα του να δείχνουμε στις Βρυξέλλες καλλιτέχνες και τάσεις από πολύ διαφορετικά μέρη του κόσμου –αυτός υπήρξε εξ αρχής ο πυρήνας του σχεδιασμού του Kunstenfestivaldesarts. Εχουμε τις ρίζες μας στις Βρυξέλλες, δουλεύουμε με τους καλλιτέχνες της πόλης, αλλά είμαστε ένα διεθνές φεστιβάλ. Βρίσκονται εδώ καλλιτέχνες που ήρθαν από τις Φιλιππίνες, τη Μαλαισία, το Περού. Κι αυτό ήταν απίστευτα περίπλοκο να οργανωθεί κατά τη διάρκεια της πανδημίας, γιατί οι ταξιδιωτικοί κανόνες ανά τον κόσμο άλλαζαν διαρκώς. Γι’ αυτό και η φετινή έκδοση του Φεστιβάλ είναι εξαιρετικά όμορφη, γιατί έχουμε την αίσθηση μιας επανόδου.

Αλλά βλέπουμε τα ίχνη της πανδημίας σε πολλές από τις παραστάσεις, αλλού στο περιεχόμενο και αλλού με ερωτήματα που προέκυψαν κατά την πανδημία, όπως αυτά της περίθαλψης, της μεταδοτικότητας, του τι σημαίνει να βρίσκεσαι μαζί με άλλους: ποια είναι η σημασία τού να μοιράζεστε έναν χώρο; Αλλά το διακρίνουμε και στη φόρμα: πολλοί καλλιτέχνες βγαίνοντας από την πανδημία έκαναν σόλο, λόγω του πόσο δύσκολο ήταν να δουλέψεις συλλογικά. Αυτό είναι ξεκάθαρα επακόλουθο των συνθηκών της πανδημίας. Από την άλλη, είναι όμορφο να βλέπεις πώς οι καλλιτέχνες προσαρμόζονται στις συνθήκες έτσι ώστε να συνεχίσουν να δημιουργούν.

● Ενας θεσμός όπως αυτό το Φεστιβάλ εξαρτάται κατά πολύ από την οικονομική υποστήριξη του κράτους. Βλέπουμε διεθνώς τις κρατικές επιχορηγήσεις για τις Τέχνες να μειώνονται. Το Φεστιβάλ αντιμετωπίζει παρόμοια προβλήματα;

Πρέπει να δίνουμε μεγάλες μάχες για να υπερασπιστούμε τη θέση του Φεστιβάλ, το οποίο χρηματοδοτείται και από τις δύο κοινότητες, τη γαλλόφωνη και τη φλαμανδική. Είναι κάτι που απαιτεί μεγάλη προσοχή. Πολιτικά είναι πολύ ενδιαφέρον, οι ισορροπίες που πρέπει πάντα να τηρούμε. Συνηγορούμε έντονα υπέρ της σπουδαιότητας της στήριξης του Δημοσίου στην καλλιτεχνική δημιουργία. Πιστεύουμε πως αυτός είναι ο ρόλος όσων μοιραζόμαστε ως κοινωνία. Η κατάσταση εδώ είναι παρόμοια με αυτή σε άλλες χώρες, υπάρχει αυτή τη στιγμή πίεση για περικοπές.

Ταυτόχρονα, δεν είναι συγκρίσιμη με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, κι ιδιαίτερα της νότιας Ευρώπης: στην Ιταλία, για παράδειγμα, η κρατική υποστήριξη είναι αληθινά πολύ μικρή. Εδώ στο Βέλγιο, ακόμα υπάρχει ισχυρή κρατική συμμετοχή. Αυτό είναι ζωτικό για μας. Εκτός από τον προϋπολογισμό, συνεχώς υπερασπιζόμαστε τη σπουδαιότητα των κρατικών επιχορηγήσεων για τις Τέχνες. Το Φεστιβάλ βασίζεται πολύ και στα έσοδα από τα εισιτήρια. Ομως για μας, η ισορροπία με την κρατική επιδότηση είναι που μας επιτρέπει να παίρνουμε ρίσκα, να μη στρεφόμαστε προς τις εμπορικές παραστάσεις αλλά προς την καλλιτεχνική δημιουργία.

● Πόσο διαρκεί η θητεία του καλλιτεχνικού διευθυντή στο Φεστιβάλ;

Εχουμε μια εξαετή θητεία, η οποία μπορεί να ανανεωθεί μία φορά. Διοριστήκαμε το 2018, οπότε αυτή είναι η τέταρτη χρονιά μας.

● Τι σχέδια έχετε για τα επόμενα δύο χρόνια της θητείας σας;

Το Φεστιβάλ είναι πασίγνωστό ως πολύ πρωτοποριακό και προχωρημένο, και ταυτόχρονα θέλουμε να το μοιραστούμε με ένα πολύ ευρύ κοινό. Πάντοτε σκεφτόμαστε όχι μόνο πόσοι άνθρωποι ήταν εδώ, αλλά και ποιοι ήρθαν στο Φεστιβάλ και ποιοι όχι και, επίσης, γιατί το Φεστιβάλ δεν είναι προσβάσιμο για όλους. Υπάρχει ακόμα πολλή δουλειά να γίνει. Από πέρυσι αρχίσαμε να μεταφράζουμε κάποιες παραστάσεις στη νοηματική. Θεωρούμε το ζήτημα της προσβασιμότητας κρίσιμο και ονειρευόμαστε να το λύσουμε, κάνοντας κάθε χρόνο σχετικές ενέργειες. Ταυτόχρονα, ποτέ δεν είναι αρκετές.

● Μου θυμίζετε αυτό που έχει πει ο Αντουάν Βιτέζ: «Είμαστε υπέρ του λαϊκού θεάτρου, δηλαδή του ελίτ θεάτρου για όλους!»

Ηταν η εποχή μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο που ο Βιτέζ εξερευνούσε αυτή τη σκέψη. Αυτό έλεγα πριν. Είναι κοινωνικά σημαντικό να μοιραζόμαστε τον πολιτισμό και να βιώνουμε πράγματα που είναι ταυτόχρονα πειραματικά, αλλά και προσβάσιμα, και να δούμε πώς θα υπερβούμε αυτό τον διαχωρισμό: να ξεπεράσουμε τη λαϊκίστικη ρητορική ότι το πειραματικό είναι ελιτίστικο, και να μπορέσουμε να το μοιραστούμε με τους πολλούς.

Αυτή ήταν η σκέψη του Βιτέζ, αλλά και του Στρέλερ: ένα είδος θεάτρου Τέχνης για όλους. Τότε είχε να κάνει με την αναδόμηση της κοινωνίας μετά από έναν πόλεμο, όμως πάντοτε είμαστε στη διαδικασία να αναδομήσουμε την κοινωνία. Πάντοτε διατηρούμε αυτή την όμορφη ιδέα τού να συνενώσουμε διαφορετικές οπτικές γωνίες στην πόλη, και ότι δεν είμαστε κομμάτι μιας κοινωνίας παγιωμένης, αλλά διαρκώς μετασχηματιζόμενης.

*Δημοσιογράφος, σκηνοθέτης και μεταφραστής