Το «ξεχασμένο» κολαστήριο της ΕΣΑ

Πρόκειται για το «ξεχασμένο» κολαστήριο του 952ου Λόχου της ΕΣΑ, στο παλαιό στρατόπεδο «Παπαδογιώργου Μ» ή «Παπαδογιωργή», όπως επικράτησε να το λένε οι Πειραιώτες.

Σήμερα, όλη η έκταση των περίπου 12 στρεμμάτων μαζί με τα κτίρια έχει περιέλθει στην κυριότητα του Δήμου Πειραιά. Ωστόσο, η εγκατάλειψη είναι φανερή, ιδιαίτερα στο εσωτερικό των κτιρίων, σε κάποια από τα οποία βρίσκονταν τα κελιά των μαρτυρίων.

Μάλιστα, προ διετίας η δημοτική παράταξη «Πειραιάς για Ολους» είχε προτείνει να περιληφθεί στο Τεχνικό Πρόγραμμα του δήμου για το 2021 η διαμόρφωση ενός χώρου μνήμης, αλλά «παρότι η πρόταση είχε θετική ανταπόκριση, η δημοτική αρχή δεν απάντησε επί της ουσίας και δεν προχώρησε τίποτα», λέει ο δημοτικός σύμβουλος Δημήτρης Γκερλές.

Δυστυχώς, το βιβλίο κρατουμένων του 952ου Λόχου της ΕΣΑ δεν είναι διαθέσιμο για να γνωρίζουμε τα ονόματα όλων των αγωνιστών που μαρτύρησαν εκεί.

Ωστόσο, από τα άτυπα πρακτικά της δεύτερης μεγάλης δίκης των βασανιστών της ΕΣΑ, που ξεκίνησε στις 13 Οκτωβρίου και τελείωσε στις 9 Δεκεμβρίου 1975, στο Διαρκές Στρατοδικείο Αθηνών (η πρώτη δίκη είχε γίνει νωρίτερα στο ίδιο δικαστήριο και αφορούσε κυρίως βασανιστήρια στο ΕΑΤ-ΕΣΑ), όπως αποτυπώνονται σε εφημερίδες της εποχής, πληροφορούμαστε ορισμένους κρατούμενους αυτού του χώρου και τις μεθόδους βασανισμού.

Να σημειωθεί ότι οι κρατούμενοι που πέρασαν από τα κολαστήρια της ΕΣΑ ανήκαν σε ένα ευρύτατο πολιτικό φάσμα, από τη φιλοβασιλική Δεξιά (μετά το αποτυχημένο κίνημα του πρώην βασιλιά τον Δεκέμβρη του 1967) μέχρι την κομμουνιστική Αριστερά, με κοινό στοιχείο την αντιδικτατορική δράση τους.

Ανάμεσα στους κρατούμενους του 952ου Λόχου της ΕΣΑ ήταν ο Παναγιώτης Μηλιώτης, «καπετάν Σπάρτακος» του ΕΛΑΣ, με συμμετοχή στη μεγάλη επιχείρηση, κατά την Κατοχή (7 Απριλίου 1943), για την απελευθέρωση 56 κρατουμένων από το Νοσοκομείο «Σωτηρία», ο Αλέκος Ζωγράφος, «καπετάν Λαοκράτης» του ΕΛΑΣ, ο Ξενοφών Παπανικολάου, που κατηγορούνταν μαζί με τους προηγούμενους για συμμετοχή στην αντιδικτατορική οργάνωση «Εθνικός Απελευθερωτικός Στρατός» (ΕΑΣ), ο τότε φοιτητής της Ιατρικής Σοφοκλής Πεντάρης, για τη συμμετοχή του στο φοιτητικό κίνημα κ.ά.

Μικρότερης διάρκειας παραμονή είχαν εκεί οι μετέπειτα βουλευτές της Ν.Δ. Ιπποκράτης Σαβούρας, του ΠΑΣΟΚ Ν. Βγενόπουλος, ως μέλος του αντιδικτατορικού ΠΑΚ, όπως και οι Ζαχαρίας Καραγιώτας και Ξενοφών Πελοποννήσιος, της Ενωσης Κέντρου, Κ. Αλαβάνος, τα αδέλφια Αρ. και Διονύσης Μπουλούκος (αρχικά βουλευτές του ΠΑΣΟΚ και μετέπειτα της Ν.Δ.) και οι φοιτητές Μιχάλης Σαμπατακάκης, τότε στέλεχος της οργάνωσης «Ρήγας Φεραίος», Ιωάννης Κοροβέσης, μέλος της συντονιστικής επιτροπής του Πολυτεχνείου, Χρήστος Λάζος και Γεράσιμος Παρασκευόπουλος, αντιπρόεδρος στη συντονιστική επιτροπή των φοιτητών της Νομικής κ.ά.

Σε αυτόν τον χώρο εκτός από τους εκεί αξιωματικούς είχαν εμφανιστεί αναλαμβάνοντας προσωπικά την ανάκριση κρατουμένων οι «πρωταγωνιστές» της χουντικής ΕΣΑ Θεοφιλογιαννάκος, Σπανός κ.ά.

Σχεδόν όλοι οι κρατούμενοι, πριν ή μετά την παραμονή τους στον Πειραιά, περνούσαν και από τα άλλα κολαστήρια, στο ΕΑΤ-ΕΣΑ στην Αθήνα, στο Μπογιάτι ή στην Ασφάλεια, στην οδό Μπουμπουλίνας.

Πάντως, και για τον 952ο Λόχο ΕΣΑ οι μαρτυρίες ήταν συγκλονιστικές.

«(…) με έγδυσαν και με κλείδωσαν στο κελί νούμερο 1. Με διέταξαν να μείνω όρθιος. Εξαντλήθηκα όμως και έπεσα στο έδαφος. Τότε με σήκωσαν και με πήγαν στο πειθαρχείο, που ήταν πίσω από την κουζίνα του 952 Λόχου. Μου έβαλαν χειροπέδες στα χέρια και τις αλυσίδες από τις χειροπέδες τις πέρασαν στα κιγκλιδώματα του μοναδικού παραθύρου. Ετσι έμεινα κυριολεκτικά κρεμασμένος 15 πόντους πάνω από το έδαφος (… εκεί) δεχόμουν βουρδουλιές σ’ όλο μου το σώμα», κατέθεσε ο Ζωγράφος, που συνελήφθη στις 21 Ιουλίου 1969 και μετά από παραμονή στην Ασφάλεια και στο ΕΑΤ-ΕΣΑ με άλλα βασανιστήρια, οδηγήθηκε στον Πειραιά.

Ο Παν. Μηλιώτης αναφέρθηκε στο μαρτύριο της πείνας και της δίψας.

«Με άφησαν σε ορθοστασία και με κρέμασαν από το παράθυρο με χειροπέδες που είχαν περάσει στο χέρι μου. Επί μία εβδομάδα μου έδιναν ελάχιστο φαγητό και νερό. Αυτό όμως που δεν θα ξεχάσω ποτέ είναι ότι στις σπάνιες φορές που μου έδιναν να φάω παραμόνευαν και όταν έβλεπαν ότι επρόκειτο να βάλω στο στόμα μου την τελευταία μπουκιά έτρεχαν και μου την άρπαζαν από το στόμα», είχε καταθέσει.

Μια άλλη μέθοδος ψυχολογικής βίας ήταν η απειλή των λυκόσκυλων.

«Στην αυλή του στρατοπέδου υπήρχαν και δυο λυκόσκυλα. Δεν επετέθησαν ποτέ σε κρατούμενο αλλά τα παρότρυναν να μας επιτεθούν, για να μας τρομοκρατήσουν», είχε καταθέσει ο Γεράσιμος Παρασκευόπουλος, προσθέτοντας ότι «θυμάμαι, μάλιστα, έναν στρατιώτη που πετούσε ξυραφάκια για να φοβερίζει τους κρατούμενους».

Ο επιχειρηματίας Γιώργος Ελευθεριάδης, που είχε συλληφθεί στις 19 Αυγούστου 1968 για συμμετοχή στην ομάδα του Αλέκου Παναγούλη, που είχε οργανώσει την απόπειρα δολοφονίας κατά του δικτάτορα Γιώργου Παπαδόπουλου, έλεγε για το κρέμασμα πάνω από υποτυπώδη φωταγωγό:

«Οταν φθάσαμε στον 952 Λόχο στο Ρέντη, (…) με έδεσαν πισθάγκωνα και με κρέμασαν σε έναν υποτυπώδη φωταγωγό (…) μου έριξαν από πάνω μια κουβέρτα και άρχισαν να με κτυπούν αδιακρίτως. Αυτό το μαρτύριο κράτησε ατελείωτες ώρες. Οταν συνήλθα βρέθηκα κάτω, με έναν κουβά νερό χυμένο επάνω μου».

Τέλος, ο φοιτητής Σοφοκλής Πεντάρης, που συνελήφθη στις 30 Μαρτίου 1973, μίλησε για τον… γιαπωνέζικο φούρνο του 952ου Λόχου.

«(…) Εκεί μ’ έβαλαν στον γιαπωνέζικο φούρνο. Ηταν ένα κελί σκεπασμένο με λαμαρίνα, αεροστεγώς σχεδόν κλεισμένο. Μ’ άφησαν δυο μέρες κάτω από συνθήκες αφόρητης ζέστης. Εσκυβα το κεφάλι μου κάτω από το κρεβάτι για ν’ αναπνεύσω».

Οπως μας περιγράφει ο Καμινιώτης δημοτικός σύμβουλος Δημήτρης Γκερλές, «από τους παλιούς Καμινιώτες ξέρουμε ότι όταν βασάνιζαν ανθρώπους έβαζαν στα μεγάφωνα τραγούδια, δημοτικά ή άλλα εθνικοπατριωτικά, για να σκεπάζουν τις φωνές».

«Οι περίοικοι αρχικά δεν καταλάβαιναν γιατί έβαζαν τόσο συχνά αυτά τα τραγούδια στα μεγάφωνα. Πολύ αργότερα μαθεύτηκε ότι εκεί βασανίζονταν άνθρωποι», συμπλήρωσε ο ίδιος.

Για την ιστορία να πούμε ότι με την απόφαση του Στρατοδικείου καταδικάστηκαν για βασανιστήρια σε διάφορα κολαστήρια της ΕΣΑ 23 κατηγορούμενοι, ενώ αθωώθηκαν 13.

Ο 952ος Λόχος με διαταγή του Γενικού Επιτελείου Στρατού (ΓΕΣ), την 1η Νοεμβρίου 1979, συγχωνεύτηκε με τον 951ο Λόχο και δημιουργήθηκε το 951ο Τάγμα Στρατονομίας, που από τα τέλη του 1990 με αρχές του 2000 μεταστάθμευσε στην περιοχή του Παπάγου, στο στρατόπεδο «Φακίνου».

Πηγές

Δημοσιεύματα για τη δεύτερη δίκη των βασανιστών από τις εφημερίδες «Ριζοσπάστης» και «Μακεδονία».