Αχιλλέας, ο Αρχοντας του Εύξεινου Πόντου…

Είναι γνωστό ότι ο Αχιλλέας, ο γιος του Πηλέα και της θαλασσινής θεάς Θέτιδας, το αρχοντόπουλο της Φθίας, ο επικεφαλής των Μυρμιδόνων στρατιωτών, ο άριστος των Αχαιών στην Τροία, έπεσε στο πεδίο της μάχης τοξευμένος από τον Απόλλωνα και τον Πάρη.

Επί δεκαεφτά μερόνυχτα οι ουράνιες Μούσες και οι 50 Νηρηίδες (μεταξύ των οποίων η μητέρα του Θέτις) θρηνούσαν τον μεγαλύτερο Ελληνα ήρωα του Τρωικού Πολέμου, ώστε κανένας θνητός δεν μπορούσε να συγκρατήσει τα δάκρυά του.

Τη δέκατη όγδοη ημέρα οι συμπολεμιστές του Αχιλλέα ανέβασαν το πτώμα του στην πυρά· πεζοί και έφιπποι τον αποχαιρέτησαν για πάντα με βοή, κρούοντας τα όπλα τους τόσο δυνατά, ώστε ο πάταγος να φτάσει μέχρι τον ουρανό. Με φροντίδα μάζεψαν τη σποδό του και την απόθεσαν μαζί με τα οστά του νεκρού Πατρόκλου σ’ έναν ωραίο, χρυσό αμφορέα, έργο του Ηφαίστου και δώρο του Διονύσου.

Στη συνέχεια του ύψωσαν έναν μεγάλο, περίβλεπτο τύμβο σε μια ακτή του Ελλησπόντου, το Σίγειο, ώστε ο τύμβος του ένδοξου ήρωα να είναι ορατός μακριά από το πέλαγος στους ταξιδιώτες όλων των εποχών (Οδύσ. ω 35 κ.ε., Αιθιοπ. υπόθ. 3-4).

Λέγεται ότι την ώρα της πυράς, με άδεια του Δία, η Θέτις άρπαξε τον νεκρό γιο της και τον μετέφερε στο ακατοίκητο νησί Λευκή του Εύξεινου Πόντου (αλλιώς Οφιούσσα, σημ. Φιδονήσι ή Ostriv Zmiyinyy)· πρόκειται για ένα μικρό νησί που βρίσκεται στις εκβολές του Δούναβη, ανήκει στην Ουκρανία και σήμερα τελεί υπό ρωσική κατοχή. Ονομάστηκε Λευκή λόγω της χροιάς του εδάφους της.

Το νησί κατέστη ιερό, καθώς αποτέλεσε την κατοικία του ήρωα μετά θάνατον. Υπήρχε ναός με αρχαϊκό άγαλμα του Αχιλλέα, ο οποίος καθ’ όλη τη διάρκεια των ιστορικών χρόνων (πιθανόν από τα μέσα του 7ου αι. π.Χ. και μέχρι τη ρωμαϊκή εποχή) λατρευόταν ως θεός προστάτης των ναυτικών που με τα πλοία τους ταξίδευαν στον επικίνδυνο Εύξεινο Πόντο. Ποντάρχης, δηλαδή «ο Αρχοντας του Πόντου», ήταν ο επίσημος τίτλος του· ο Αλκαίος τον προσφωνεί «Αρχοντα της Σκυθίας» (απ. 354 V.), ενώ ο Πίνδαρος διαλαλεί ότι «ο Αχιλλέας διαφεντεύει το φωτεινό νησί του Εύξεινου Πόντου» (Νεμ. 4.49-50).

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Παυσανία (3.19.11) και του Φιλόστρατου (Ηρωικ. 745 κ.ε.), η Λευκή ήταν καλυμμένη με πυκνό δάσος από λεύκες και φτελιές. Δεν επιτρεπόταν σε κανέναν να κατοικήσει στο νησί.

Τα διερχόμενα πλοία μπορούσαν να αγκυροβολήσουν μέχρι τη δύση του ηλίου, ώστε προσκυνητές και ναυτικοί να προσφέρουν στον ναό θυσία ή να λάβουν χρησμό. Σε περίπτωση που ο καιρός δεν επέτρεπε τον απόπλου, οι ταξιδιώτες όφειλαν να περάσουν τη νύχτα κλεισμένοι στο αμπάρι του πλοίου.

Τούτο επειδή τις νύχτες ο Αχιλλέας και η μεταθανάτια σύντροφός του Ελένη γλεντούσαν, πίνοντας και τραγουδώντας τον έρωτά τους ή απαγγέλλοντας στίχους του μεγάλου ποιητή Ομήρου. Το τραγούδι τους ακουγόταν σε όλο τον Πόντο, γεμίζοντας με δέος τους ναυτικούς.

Τον γιο της Θέτιδας συντρόφευαν στο νησί του και άλλοι ήρωες του Τρωικού Πολέμου όπως ο Αίας ο Τελαμώνιος, ο Αίας ο Λοκρός, ο Αντίλοχος και φυσικά ο πιο αγαπημένος φίλος του εν ζωή, ο Πάτροκλος.

Πλήθος από θαλασσοπούλια είχαν τις φωλιές τους στο νησί του Αχιλλέα (γλάροι, αρτέμηδες, μάχοι, θυελλοδύτες). Τα πουλιά φρόντιζαν το ιερό ως εξής: με τα βρεγμένα τους φτερά το ράντιζαν και πάλι με τα φτερά τους σκούπιζαν τον αύλειο χώρο (Αρριαν. Εύξ. 21). Το ιερό ήταν γεμάτο από ακριβά αφιερώματα, σφραγίδες και πολύτιμους λίθους. Ελληνικά και ρωμαϊκά επιγράμματα εγκωμίαζαν αυτόν και τον Πάτροκλο.

Ο Γιάννης Ρίτσος, στο ποίημά του «Ο Αχιλλέας μετά θάνατον» (Λέρος, 19 Σεπτ. 1968), εντυπωσιάζει επειδή γνωρίζει μύθους ελάχιστα γνωστούς σαν κι αυτούς που παραδίδουν ο Αρριανός, ο Παυσανίας και ο Φιλόστρατος γύρω από τη λατρεία του ήρωα στον Εύξεινο Πόντο (βλ. παραπάνω).

Απογοητευμένος ο ποιητής με τη διάσπαση του ΚΚΕ που είχε συμβεί τον Φεβρουάριο του ίδιου χρόνου και με την εισβολή των δυνάμεων του Συμφώνου της Βαρσοβίας στην Τσεχοσλοβακία τον Αύγουστο του 1968, δίνει στον μύθο μιαν άλλη, βαθύτερη εσωτερική διάσταση. Αξίζει να θυμηθεί κανείς τους πρώτους στίχους του ωραίου ποιήματος:

«Πολύ κουράστηκε· –τι να τις κάνει πια τις δόξες;– φτάνει. Καλά τους γνώρισε τους εχτρούς και τους φίλους –φίλοι τάχα·– πίσω απ’ το θαυμασμό και την αγάπη, δικά τους συμφέροντα κρύβαν, δικά τους ύποπτα όνειρα οι παμπόνηροι, οι αθώοι…»

*Διευθύντρια Ερευνών στην Ακαδημία Αθηνών