«Οι σημερινοί εικοσιπεντάρηδες θα αλλάξουν το θέατρο»

Ο Γιώργος Βαλαής ανήκει στα πλέον ρηξικέλευθα και έντιμα πνεύματα του ελληνικού θεάτρου αυτή τη στιγμή: προσεγγίζει μόνο ζητήματα για τα οποία έχει αληθινά κάτι να πει και ο τρόπος του διαφέρει πάντα από το αναμενόμενο. Εχοντας επιτύχει ως μέλος του πυρήνα των «Blitz» σχεδόν όσα θα ήθελε οποιαδήποτε ελληνική θεατρική ομάδα, συνεχίζει μια πορεία μοναχική, αγγίζοντας ζητήματα δύσκολα και επώδυνα.

Αυτή τη φορά, στο «Δράκος, performance για μία νοοτροπία», με εκκίνηση τον εμβληματικό «Δράκο» των Νίκου Κούνδουρου και Ιάκωβου Καμπανέλλη, καταπιάνεται με το ζήτημα της έμφυλης βίας, την επονείδιστη κληρονομιά κάθε άνδρα, ακόμα κι αν δεν αποδέχεται τα στερεότυπα που μια κοινωνία πατριαρχική από τη ρίζα της του επιβάλλει ήδη από τη γέννησή του.

● Είναι καιρός που σκεφτόσουν μια παράσταση πάνω στο «Δράκο». Πώς ξεκίνησε;

Τη σκεφτόμουνα από το 2018. Κοιτούσα το ξέσπασμα το #metoo με τον Γουάινστιν. Τότε δεν είχαν γίνει ακόμα όλες οι αποκαλύψεις που ζήσαμε μέσα στην περίοδο της πανδημίας για τους βιασμούς και τις επιθέσεις κατά των γυναικών. Από την αρχή μού φαινόταν ότι είναι ένα ανθρώπινο ζήτημα που δεν αφορά αποκλειστικά και μόνο τη γυναικεία κοινότητα.

Παρόλο που οι θύτες είναι άνδρες. Πιστεύω –και να το πούμε από την αρχή– ότι πρέπει να προσπεράσουμε το γεγονός ότι δύο cis άνδρες μιλάνε για αυτό το ζήτημα. Πρέπει να μπουν και οι άντρες μέσα σε αυτή τη συζήτηση. Στο εξωτερικό αυτό συμβαίνει. Η συζήτηση αφορά πόση βία κρύβει η κοινωνία μέσα στην οποία ζούμε και γιατί οι επιθέσεις εναντίον των γυναικών γίνονται κατά 99% από άντρες. Γιατί οι άνδρες είναι υπεύθυνοι για βιασμούς σε γυναίκες, σε μικρά παιδιά και σε άλλους άνδρες; Δεν μπορώ να το εξηγήσω διαφορετικά.

● Σίγουρα. Κι αν είχαμε οποιαδήποτε αμφιβολία δεν έχουμε παρά να ρωτήσουμε μία γυναίκα που είναι κοντά μας τι έχει βιώσει.

Ναι. Φίλες μου μού έλεγαν διάφορα περιστατικά για το πώς γυρνάνε σπίτι, τον φόβο μέσα στον οποίο ζουν. Είναι σκάνδαλο. Οφείλει κανείς να μιλήσει για αυτό.

● Επειδή η εξουσία έχει αντρικά χαρακτηριστικά, αναρωτιέμαι πόσο μεγάλο μέρος του γενικότερου προβλήματος που βιώνουμε έχει να κάνει με την πατριαρχία.

Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε μια συζήτηση –τη συζήτηση για το έμφυλο– η οποία δείχνει ότι προκύπτουν και θα προκύψουν περισσότερα κοινωνικά φύλα από δύο. Αυτό φυσικά έχει να κάνει και με την αμφισβήτηση της εξουσίας του άνδρα. Με την παράσταση ουσιαστικά θα ήθελα να πω «αντίο» σε έναν κόσμο στον οποίο δεν συμμετείχα ποτέ.

Εννοώ ότι, αν η πατριαρχία έχει εξοντώσει τις γυναίκες, τις έχει καταδυναστεύσει για αιώνες, ταυτόχρονα έχει επιτεθεί και σε πολλούς άνδρες. Τους έχει κάνει να έχουν πρόσβαση μόνο σε πολύ αρνητικά συναισθήματα. Τους έχει δώσει συγκεκριμένους ρόλους επιτελεστικότητας. Πρέπει να είναι δυνατοί, ανθεκτικοί, να έχουν πρόσβαση μόνο σε συναισθήματα όπως η οργή και το μίσος – όχι σε πιο τρυφερά συναισθήματα… Αυτό πρέπει να αλλάξει.

● Θεατρικά πώς το διαχειρίζεσαι αυτό;

Μια παράσταση μιλάει τελείως διαφορετικά για αυτά τα θέματα από ό,τι ένα academic paper, μια διαδήλωση ή μια δημόσια συζήτηση. Προσπαθώ να το διαχειριστώ με καλλιτεχνικούς όρους. Να κάνω ένα έργο τέχνης που να μιλάει για αυτό τον κόσμο.

● Ποια φόρμα έχεις επιλέξει;

Είναι μια σκηνική σύνθεση, μια μεταδραματική παράσταση. Υπάρχουν κάποια αποσπάσματα από το σενάριο του Ιάκωβου Καμπανέλλη για τον «Δράκο», καθώς και άλλα κείμενα. Προσπαθώ να συνθέσω έναν συνειρμό πραγμάτων που μιλάει για αυτό το θέμα.

● Ο «Δράκος» του Κούνδουρου, πέρα από μεγαλειώδης ταινία, ήταν μια πολαρόιντ της Ελλάδας κοινωνικά και οικονομικά, η οποία έχει χαρακτηριστικά ανατριχιαστικά. Εχουμε αναλογίες με αυτήν την περίοδο;

Εχω πάρει πολύ λίγες σκηνές από τον «Δράκο», που εξυπηρετούν αυτό που ήθελα να αφηγηθώ επί σκηνής. Η όλη ιδέα βασίστηκε στο «Μανιφέστο της Γάνδης» του Μίλο Ράου, που λέει μεταξύ άλλων ότι, όταν βασίζεις μια θεατρική παράσταση πάνω σε μια κινηματογραφική ταινία, πρέπει να πάρεις ένα 10% μόνο από την ταινία. Σκεφτόμουν ότι έχει ενδιαφέρον να το κάνεις, γιατί το σινεμά είναι η σύγχρονη μυθολογία μέσα στην οποία ζούμε.

Να πάρεις 10% από έναν παλαιότερο μύθο από το σινεμά και να κάνεις ένα καινούργιο έργο τέχνης. Αυτό ήταν ο σκοπός μου. «Ο Δράκος» είναι εμβληματική, αριστουργηματική ταινία. Αυτό που με ενδιέφερε είναι ότι υπάρχει ένας αθώος τον οποίο τον σκοτώνουμε γιατί δεν είναι αυτός που πιστεύουμε. Μου άρεσε αυτή η παρεξήγηση: πιστεύουν ότι είναι ο Δράκος που θα τους βοηθήσει, αλλά αυτός είναι ένας αθώος. Ο οποίος όμως ενδύεται το ρούχο του Δράκου. Βρίσκει σε αυτό ένα νόημα. Μου άρεσε αυτό το επίπεδο. Αυτό χρησιμοποιώ στην παράσταση. Οχι το συνολικό σενάριο.

● Θυμάμαι από την ταινία μια στιγμή διονυσιασμού, τη σκηνή του χορού.

Αυτή τη σκηνή δυστυχώς δεν μπορώ να τη χρησιμοποιήσω. Είναι αριστουργηματική. Ο,τι πιο κοντά σε χώρο αρχαίας τραγωδίας έχω δει σε ταινία. Η μουσική του Χατζιδάκι είναι καταπληκτική, ο Τσιτσάνης παίζει ένα τελείως ψυχεδελικό μπουζούκι. Και τα λόγια των ανθρώπων που χορεύουν… Είναι από τις πιο ωραίες σκηνές που έχουν γυριστεί στο ελληνικό σινεμά.

● Ποιος δρόμος σε έφερε στο θέατρο; Λέμε πολλές ιστορίες. Ας πούμε και τη δική μας μια φορά. Εχεις γεννηθεί στους Γόνους της Λάρισας.

Ειλικρινά δεν ξέρω πώς. Πριν κατέβω στην Αθήνα ζούσα στη Θεσσαλονίκη. Αποφάσισα ότι θα ήταν ωραία για μένα να ασχοληθώ με το θέατρο. Γι’ αυτό κατέβηκα.

● Πώς σου ήρθε; Είδες κάτι; Η συνάντηση πώς έγινε;

Είχα κάποια όνειρα για τον εαυτό μου. Αποφάσισα να τα κυνηγήσω. Δεν είναι απόφαση που παίρνεις με ψυχραιμία. Δεν περνούσα και τόσο καλά τότε στη Θεσσαλονίκη. Οπότε αποφάσισα ότι έπρεπε να χαλάσω λίγο τη ζωή μου για να την ξαναφτιάξω.

● Πήγες σε δραματική σχολή;

Ναι. Τελείωσα τη σχολή της Νέλλης Καρρά.

● Τότε, όχι ότι ήταν εύκολα τα πράγματα –ποτέ δεν ήταν στο ελληνικό θέατρο– αλλά, δεν ήταν και η σημερινή κατάσταση.

Οχι, δεν ήταν. Το τοπίο είχε αλλάξει τελείως. Εχουν κλείσει θέατρα, έχουν φύγει από τη ζωή κάποιοι άνθρωποι που έκαναν θέατρο τότε... Είναι τελείως διαφορετικό από ό,τι πριν από είκοσι χρόνια. Η πρώτη παράσταση που έπαιξα μετά τη σχολή ήταν μια αντικατάσταση στον «Αγαμέμνονα» του Μαρμαρινού. Και μετά «Ο Εθνικός Υμνος».

● Το θέατρο το έζησες μέσα από μια ομάδα, ένα από τα αρχέτυπα του θεάτρου – όπως το καταλαβαίνουμε εμείς τουλάχιστον. Από την εμπειρία σου, τι σημαίνει αυτό; Μπορεί να λειτουργήσει; Είτε για λίγο, είτε γενικά; Ή είναι μια ουτοπία από την οποία περνάμε και πάμε παρακάτω;

Μιλώντας για τους «Blitz», για πολύ καιρό λειτουργούσαμε σαν ομάδα και κάναμε παραστάσεις που μας ενδιέφεραν, μας αφορούσαν. Νομίζω πως αφορούσαν και τον κόσμο. Ταξιδεύαμε στην Ευρώπη. Αλλά τα πράγματα δεν λειτουργούν για πάντα. Οπότε σταματήσαμε να συνεργαζόμαστε.

● Λόγω του ανοίγματος στο εξωτερικό, το όνειρο μιας θεατρικής ομάδας στην Ελλάδα εσείς τρόπον τινά το ζήσατε.

Ναι. Νομίζω ότι το ζήσαμε. (Γέλια) Δεν καταλαβαίνω ποια είναι η ερώτηση.

● Η αυθόρμητη ερώτηση οποιασδήποτε ομάδας θα ήθελε να γίνει σαν τους «Blitz»: Πώς συνέβη;

Δεν ξέρω πώς να απαντήσω. Τότε υπήρξε ένα timing το οποίο μας βοήθησε πάρα πολύ. Ηδη είχαμε κάνει αρκετές παραστάσεις που είχαν κάποιο ενδιαφέρον, νομίζω. Και μετά υπήρχε διεθνές ενδιαφέρον λόγω της κρίσης που συνέβαινε εδώ στην Ελλάδα, για το τι ακριβώς παράγει η εδώ καλλιτεχνική σκηνή. Ηρθαν διάφορα πράγματα και χωρίς να τα κυνηγήσουμε.

● Η κρίση –γελάω πριν καν το πω– τελείωσε. Ακολούθησε η πανδημία όπου το θέατρο ήταν υπό απαγόρευση. Τώρα βρισκόμαστε μεταξύ πανδημίας και πολέμου. Και σε μια κοινωνική συνθήκη ιδιαίτερη. Τι θέατρο κάνουμε έπειτα από ένα τέτοιο βίωμα; Τα ίδια; Η αναζητούμε κάτι άλλο;

Νομίζω ότι αυτοί που θα αλλάξουν το θέατρο είναι οι σημερινοί εικοσιπεντάρηδες. Αυτά τα παιδιά έχουν μεγαλώσει μέσα σε μια περίοδο κρίσης, μια πανδημία και τώρα μέσα σε έναν πόλεμο. Και νομίζω ότι θα εφεύρουν πιο σκληρές ιστορίες. Θα πάνε το πράγμα παραπέρα. Υπάρχει πολύ νοσηρότητα μέσα σε αυτό που ονομάζουμε κανονικό εδώ και 15 χρόνια.

Η περίοδος του 2006-2007 είναι πολύ μακρινή. Ο κόσμος αυτός δεν υπάρχει πια. Ζούμε σε έναν τελείως διαφορετικό κόσμο. Δεν ξέρω πού θα πάει η όλη κατάσταση, αλλά οφείλω να είμαι αισιόδοξος παρ’ όλα όσα υπάρχουν γύρω μας. Εννοώ: είμαστε ακόμα ζωντανοί.

● Θα αποτολμήσω να πω: βεβαίως είναι μεγάλη ελπίδα οι εικοσιπεντάρηδες, οι οποίοι δεν θυμούνται κάτι άλλο εκτός από κρίση. Αλλά σε ό,τι αφορά τις προηγούμενες γενιές, έχω σοκαριστεί από τον συντηρητισμό που επικρατεί στην τέχνη μας μετά την πανδημία.

Ούτε εμένα μου αρέσει αυτός ο συντηρητισμός που υπάρχει αυτή τη στιγμή στην ελληνική σκηνή.

● Τι πιστεύεις ότι τον προκαλεί; Εχουμε έναν εκφασισμό των κοινωνιών – όχι μόνο της ελληνικής.

Νομίζω ότι πρέπει να αλλάξουμε τις παραστάσεις μας για τον κόσμο. Μου αρέσει όταν οι άνθρωποι αυτοπροσδιορίζονται, αυτοκαθορίζονται, όταν είναι αυτόνομοι. Δεν πιστεύω ότι πρέπει να υπάρχει ετεροκαθορισμός του ανθρώπου, είτε σε σχέση με μια θρησκεία είτε με μια ιδεολογία ή δοξασία. Πρέπει να εφεύρουμε καινούργιες ιστορίες για το πώς να εξηγήσουμε τον κόσμο. Γιατί ο κόσμος έχει γίνει εξαιρετικά πολύπλοκος και οι παλαιότερες ιστορίες που έχουμε δεν τον εξηγούν. Οφείλουμε να είμαστε εφευρετικοί.

● Πάντως, η δουλειά που κάνει το θέατρο παραμένει το να λέμε ιστορίες.

Ναι, πάντα λες μια ιστορία. Το θέμα είναι τι καταλαβαίνεις εσύ από τον κόσμο.

● Και τι καταλαβαίνουμε αυτή τη στιγμή από τον κόσμο; Την αισιοδοξία που οφείλουμε να έχουμε, τι μας δίνει ο κόσμος για να την αντλήσουμε;

Κάθε μέρα συμβαίνουν πράγματα. Τίποτα δεν έχει τελειώσει.

*Δημοσιογράφος, σκηνοθέτης και μεταφραστής

📌 Το «Δράκος, performance για μία νοοτροπία» παίζεται στο Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν (Φρυνίχου 14, Πλάκα).
Ιδέα, σκηνοθεσία: Γιώργος Βαλαής.
Δραματουργία: Γιώργος Βαλαής, Γεωργία Κανελλοπούλου.
Κείμενα: Ιάκωβος Καμπανέλλης, Αντρέι Ταρκόφσκι, Ιρένα Μπρέζνα, Βιρτζίνια Γουλφ, στοιχεία από το internet.
Ηθοποιοί: Γιώργος Βαλαής, Κατερίνα Ζησούδη, Μάγδα Καυκούλα, Θοδωρής Πεντίδης.
Πληροφορίες και εισιτήρια: Viva.gr