Το «Μανιφέστο» της Μπερναρντίν Εβαρίστο

Η Μπερναρντίν Εβαρίστο, η πρώτη μαύρη συγγραφέας που κέρδισε το Βραβείο Μπούκερ, χαμογελά αγκαλιά με τη Μάργκαρετ Ατγουντ, σε μια φωτογραφία του 2019, χρονιά που μοιράστηκαν τη σπουδαία λογοτεχνική διάκριση. Η πρώτη για το βιβλίο «Κορίτσι, Γυναίκα, Αλλο», μια εκρηκτική αφήγηση για τη ζωή των μαύρων στη Βρετανία, που έγινε μπεστ σέλερ και εκτόξευσε τη φήμη της, και η δεύτερη για τις «Διαθήκες».

Ψηλή, με ατίθασα σγουρά μαλλιά και σπινθηροβόλο βλέμμα, η 62χρονη Μπερναρντίν Εβαρίστο ποζάρει τώρα στο νέο της βιβλίο «Μανιφέστο. Πώς να μην τα παρατάς ποτέ» (εκδόσεις Gutenberg, μετάφραση Ρένα Χατχούτ, επιμέλεια Ζωή Μπέλλα-Αρμάου), ένα μανιφέστο «που αναδύεται κατά τη διάρκεια της ζωής μας, αλλάζει και αναδιαρθρώνεται μέσω των εμπειριών μας», μια προσωπική εξομολόγηση για το θάρρος που επέδειξε και τις δυσκολίες που ξεπέρασε για να κατακτήσει την επιτυχία.

Μεγαλώνοντας μαζί με άλλα επτά αδέλφια σε μια οικογένεια με μητέρα Βρετανίδα και πατέρα Νιγηριανό, ως παιδί βίωσε τον ρατσισμό από γείτονες, ιερείς και από λευκά μέλη του οικογενειακού περιβάλλοντος. Δυναμική, αντισυμβατική, φεμινίστρια και ακτιβίστρια, αποφάσισε να ζήσει «μια εναλλακτική ζωή»· σπούδασε θέατρο, δημιούργησε το Θέατρο Μαύρων Γυναικών, ενώ ως αναγνωρισμένη συγγραφέας και καθηγήτρια δημιουργικής γραφής στο Πανεπιστήμιο Μπρουνέλ μάχεται ενάντια στις διακρίσεις λόγω χρώματος, φύλου, σεξουαλικής ταυτότητας και προωθεί τη «μαύρη» λογοτεχνία με πρωτοβουλίες, όπως το Βραβείο Διεθνούς Αφρικανικής Ποίησης του Πανεπιστημίου Μπρουνέλ, το The Complete Works που εκπαιδεύει ποιητές ή την επιμέλεια της σειράς Βlack Britain: Writing Back του εκδοτικού οίκου Hamish Hamilton.

«Γεννήθηκα το 1959 στο Ελθαμ και μεγάλωσα στο Γούλιτς, και τα δύο στο νότιο Λονδίνο», γράφει στο «Μανιφέστο» της. «Για άτομο γένους θηλυκού, εργατικής τάξης και έγχρωμο, τα όριά μου είχαν προσδιοριστεί πριν καν ανοίξω το στόμα μου για να κλάψω από το σοκ που ένιωσα όταν με πέταξαν έξω από την αμνιωτική μήτρα της μητέρας μου. (...) Το μέλλον μου δεν ήταν ευοίωνο - ήμουν προορισμένη να με θεωρούν υπο-άτομο: υποτακτική, κατώτερη, περιθωριακή, αμελητέα - ένα αληθινά υποδεέστερο άτομο».

Η Εβαρίστο ανατρέχει στην παιδική της ηλικία: «Η οικογένειά μου υποχρεωνόταν να υποστεί τις βρισιές παιδιών που παπαγάλιζαν τον ρατσισμό των γονιών τους, μαζί με βίαιες επιθέσεις στο οικογενειακό μας σπίτι από αλήτες που πετούσαν τούβλα στα παράθυρά μας τόσο συχνά ώστε μόλις τα αντικαθιστούσαμε ξέραμε ότι θα τα έσπαγαν πάλι». Περιγράφει πως μεγάλωσε σε πολιτικοποιημένο σπιτικό, με τον αυστηρό πατέρα της πάντα να τους προστατεύει και να προσπαθεί να ενταχθούν στη βρετανική κοινωνία, και τη μητέρα της να την ενθαρρύνει να εκφράζεται ελεύθερα.

Στέκεται στην εξερεύνηση της νιγηριανής της ταυτότητας, στο πώς χειραφετήθηκε όταν στα 18 της έφυγε από το σπίτι, στην απόφασή της να γίνει ηθοποιός και σκηνοθέτρια, στο πρωτοποριακό Θέατρο Μαύρων Γυναικών, στη νομαδική ζωή σε διάφορες γειτονιές του Λονδίνου με τη γραφή να αποτελεί «το μόνιμο σπίτι μου». Περιγράφει ακόμα τις λεσβιακές σχέσεις της με γυναίκες ευαίσθητες και δοτικές, όπως η Χ από την Ολλανδία, αλλά και χειριστικές και καταπιεστικές, όπως η Τρελή Ντομινατρίξ, και φτάνει στη γνωριμία της το 2005, σε έναν ιστότοπο για ραντεβού, με τον Ντέιβιντ, τον λευκό άντρα που έγινε σύζυγός της.

«Ρομαντικός έρωτας. Περιστασιακό σεξ. Απελπιστικές καψούρες. Σύντομα ειδύλλια. Κανονικές σχέσεις. Ολες αυτές οι εμπειρίες συνέβαλαν στο να με κάνουν το άτομο και τη συγγραφέα που έγινα, μια συγγραφέα για την οποία η επιδίωξη της ελευθερίας ήταν κυρίαρχη: ελευθερία να αλλάζω σπίτια, ελευθερία από μια συμβατική δουλειά, ελευθερία να ακολουθώ τα καπρίτσια της σεξουαλικότητάς μου, ελευθερία να περνάω από τη μια σχέση στην άλλη, ελευθερία να γράφω πειραματικά μυθιστορήματα», εξομολογείται. Για την ίδια καταλυτικό είναι το δεύτερο μυθιστόρημά της «Lara» (1997), που χρειάστηκε τρία χρόνια έρευνας μέχρι να το ολοκληρώσει. «Η Lara είναι η εκδοχή μου για την ιστορία των καταβολών της οικογένειάς μου: μια ιστορία μετανάστευσης και μετακινήσεων, επιθυμίας και ένταξης, οικογένειας και αγάπης μακριά από διαχωρισμούς, αλλά και ιστορία αγώνων, φιλοδοξίας και ανθεκτικότητας μπροστά στη μισαλλοδοξία, τη φτώχεια και τις αντιξοότητες». Εξίσου σημαντικό θεωρεί το «Κορίτσι, Γυναίκα, Αλλο»: «Είναι ένας πολυφωνικός παιάνας στις μαύρες Βρετανίδες και στα μη δυαδικά άτομα, σε όλη την προβληματική πολυπλοκότητά μας. Αν έπρεπε να διαλέξω μόνο ένα από τα βιβλία μου για να το χαρίσω στον νεότερο εαυτό μου για να το διαβάσει, θα ήταν αυτό», τονίζει.

Τέχνη και ακτιβισμός

«Η τέχνη μου περιλαμβάνει τον ακτιβισμό μου», δηλώνει. Από επαναστάτρια του δρόμου θεωρεί πως πλέον είναι «διαπραγματεύτρια» και εντείνει τις προσπάθειες για μια κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς και ανισότητες. «Η προσωπική επιτυχία έχει μεγαλύτερο νόημα όταν χρησιμοποιείται για να υποστηρίξει κοινότητες που αλλιώς έχουν μείνει πίσω. Είμαστε όλοι αλληλένδετοι και πρέπει να φροντίζει ο ένας τον άλλον». Ενώ συμβουλεύει: «Η δημιουργικότητα κυκλοφορεί ελεύθερα στη φαντασία μας περιμένοντάς μας να αντλήσουμε απ’ αυτήν. Δεν πρέπει να περιορίζεται από κανόνες ή λογοκρισία, ωστόσο δεν πρέπει να αγνοούμε το κοινωνικο-πολιτικό της πλαίσιο. Να είστε ασυγκράτητοι, ανυπάκουοι και τολμηροί με τη δημιουργικότητά σας».