Οι διαστημάνθρωποι του Λουκιανού

Στις 18 Φεβρουαρίου 2021 το διαστημικό ρομπότ της Nasa «Perseverance» (στα ελληνικά σημαίνει «επιμονή») προσεδαφίστηκε επιτυχώς στον πλανήτη Αρη. Εφοδιασμένο με 25 κάμερες έχει προγραμματιστεί να διανύσει 15 χλμ. σε δύο γήινα έτη, ανιχνεύοντας τυχόν ίχνη ζωής και συλλέγοντας πληροφορίες που θα καταστήσουν εφικτή μια ανθρώπινη εγκατάσταση.

Ο Αρης γοήτευε τους γήινους ήδη από την αρχαιότητα, όταν παρατήρησαν πρώτη φορά την ερυθρόμορφη ύπαρξή του, χάρη στην οποία έλαβε τ’ όνομα του θεού του πολέμου.

Ισως πριν από 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια να υπήρχαν ευνοϊκότερες συνθήκες για δημιουργία ζωής στον κόκκινο πλανήτη, όταν το μαγνητικό πεδίο δεν είχε ακόμη εξαφανιστεί, η ατμόσφαιρα ήταν πιο πυκνή και η επιφάνειά του μπορούσε να κρατήσει το τρεχούμενο νερό. Σήμερα όμως η σκόνη, η αραιή και δηλητηριώδης ατμόσφαιρα, η χαμηλή ποσότητα οξυγόνου (Αρης: 0,16%, ενώ Γη: 21%), η μέση θερμοκρασία στους -63 βαθμούς Κελσίου (ενώ στη Γη είναι 14 βαθμοί) και η επικίνδυνη ακτινοβολία καθιστούν αδύνατη την ανθρώπινη ζωή. Αν ποτέ υπάρξουν μελλοντικοί κάτοικοι, θα πρέπει να κατοικήσουν υπόγεια για να αποφύγουν όσο το δυνατόν προβλήματα όρασης, παθήσεις νευρικού συστήματος ή δημιουργία κακοήθων όγκων.

Τίποτα όμως δεν αποθαρρύνει το Εργαστήριο Αεριώθησης (= Jet Propulsion Laboratory ή εν συντομία JPL) από το να σχεδιάζει, να εκτελεί και να παρακολουθεί πανάκριβα εγχειρήματα καθώς εμπνέεται από τη φράση του Θεόδωρου Ρούσβελτ «Dare mighty things» (δηλαδή «Τολμήστε δυνατά πράγματα»· πρόκειται για μια παρότρυνση που ο Ρούσβελτ έδωσε σε λόγο του το 1899).

Κι ας ελλοχεύει διαρκώς ο κίνδυνος να καταλήξουν τολμηρά εγχειρήματα με μια λάθος κίνηση ή με έναν λάθος υπολογισμό σε φιάσκο δισεκατομμυρίων δολαρίων (η αποστολή του Perseverance κόστισε 2,7 δισ. δολάρια). Δικαιολογημένα, λοιπόν, τα αρχικά του ανωτέρω εργαστηρίου (JPL) έχουν παραφραστεί και σε Just Plenty of Luck, δηλαδή «Απλώς Αφθονη Τύχη»!

Εκτός από τις ενέργειες της NASA, ιδιωτικές εταιρείες (όπως η SpaceX του Ελον Μασκ) εργάζονται πυρετωδώς για να μεταφέρουν αποίκους πρώτα στο φεγγάρι και εν συνεχεία στον Αρη. «Θα απογοητευθώ πολύ, εάν οι άνθρωποι δεν καταφέρουν να κατοικήσουν στον Αρη, ενόσω ζω» δηλώνει ο Μασκ, ο οποίος υποστηρίζει ότι η ανθρωπότητα θα πρέπει να γίνει πολυπλανητικό είδος προκειμένου να επιβιώσει. Από την άλλη, όμως, ξεκαθαρίζει ότι όσοι πρωτοπόροι πάνε στον Αρη, πρέπει να είναι προετοιμασμένοι ότι θα αντιμετωπίσουν τον θάνατο.

Η περιέργεια και η επιθυμία του ανθρώπου να γνωρίσει τον σύμπαντα κόσμο ή εάν υπάρχει άλλη μορφή ζωής εκτός από τη γήινη, είναι παλαιά. Ο πνευματώδης και σατιρικός Λουκιανός τον 2ο αι. μ.Χ. φαντάζεται τη ζωή στο Διάστημα ως εξής (Αληθ. Διηγ. Α´ 10 κ.ε.): λαμπερή και στρογγυλή, η Σελήνη μοιάζει με νησί κατοικημένο και καλλιεργημένο· τη διαφεντεύει ο αιώνια νέος και ωραίος Ενδυμίων, ενώ τη φυλάνε οι ακούραστοι Αλογόγυπες (= άνδρες καβάλα σε τεράστιους τρικέφαλους γύπες).

Οι Σεληνίτες δεν γεννιούνται από γυναίκες αλλά από άνδρες, οι οποίοι κυοφορούν όχι στην κοιλιά αλλά στις γάμπες των ποδιών τους. Τα παιδιά γεννιούνται νεκρά, αλλά τα στρέφουν προς τον άνεμο με το στόμα ανοιχτό κι αμέσως ζωντανεύουν. Για φαγητό ρουφάνε τον καπνό που βγαίνει από το ψήσιμο βατράχων, και για ποτό πίνουν συμπιεσμένο αέρα που έχει μετατραπεί σε δροσιά. Οι φαλακροί και οι άτριχοι θεωρούνται ωραίοι ανάμεσά τους. Οι πλούσιοι φοράνε ρούχα από μαλακό γυαλί, ενώ ο φτωχοί από χαλκό ο οποίος αφθονεί στη Σελήνη. Τα μάτια τους δεν είναι στερεωμένα· όποτε θέλουν, τα βγάζουν και τα φυλάνε.

Οι Σεληνίτες βρίσκονται σε μακροχρόνιο πόλεμο με τους Ηλιώτες, δηλαδή τους κατοίκους του Ηλιου όπου βασιλεύει ο Φαέθων. Η έχθρα άρχισε όταν ο Ενδυμίων θέλησε να στείλει τους φτωχότερους Σεληνίτες να αποικήσουν την ακατοίκητη Αφροδίτη. Ο Φαέθων αντέδρασε δυναμικά και επιτέθηκε στην αποστολή των Σεληνιτών με τον στρατό του.

Ο στρατός του Ενδυμίωνα αριθμεί 100.000 ιππείς και 600.000 πεζούς· τα κράνη όλων είναι από τσόφλια κουκιών, ενώ οι φολιδωτοί θώρακές τους από σκληρά φλούδια λούπινων. Ο στρατός αποτελείται από ντόπιους Αλογόγυπες, καβαλάρηδες Λαχανόφτερων, Σκορδομάχους και Κεγχροβόλους που εκσφενδονίζουν σκόρδα και κεχρί. Μαζί τους έχουν συμμαχήσει από την Αρκτο οι Ψυλλοτοξότες (καβαλάρηδες γιγαντιαίων ψύλλων) και οι πεζοί Ανεμοδρόμοι· οι τελευταίοι φορούν μακριούς χιτώνες, τους οποίους φουσκώνει ο άνεμος όταν ταξιδεύουν.

Κατά πολύ μικρότερη, η δύναμη του Φαέθοντα αποτελείται από τους Αλογομύρμηγκες, τους τοξότες Ανεμοκούνουπες, τους Αεροκόρδακες που εκσφενδονίζουν θεόρατα ραπανάκια, τους Μανιτάρηδες που έχουν για ασπίδα μανιτάρια και για λόγχη σπαράγγια. Από τον Σείριο έχουν φτάσει ως σύμμαχοι οι Σκυλοβάλανοι (καβαλάρηδες φτερωτών βαλανιδιών) και από τον Γαλαξία οι Συννεφοκένταυροι (μισοί άνθρωποι και μισοί φτερωτά άλογα).

Σε μια αποφασιστική μάχη με πολλούς νεκρούς που βάφει τα σύννεφα κόκκινα (όπως όταν δύει ο ήλιος), νικούν αρχικά οι Σεληνίτες· όταν όμως καταφθάνουν οι καθυστερημένοι Συννεφοκένταροι, η μάχη κρίνεται υπέρ των Ηλιωτών. Οι τελευταίοι υψώνουν τείχος από δυο σειρές σύννεφα, με αποτέλεσμα το φως του Ηλιου να μη φτάνει πλέον στη Σελήνη. Εξαναγκασμένος ο Ενδυμίων παρακαλεί τους Ηλιώτες να γκρεμίσουν το τείχος και υπόσχεται να γίνει σύμμαχός τους, να τους πληρώνει φόρους και μαζί ν’ αποικίσουν την Αφροδίτη. Ο φόρος ανέρχεται σε 10.000 αμφορείς γεμάτους με δροσοσταλίδες τον χρόνο.

Μια άλλη διαστημική πόλη που περιγράφει ο Λουκιανός είναι η Λυχνόπολις· δεν κατοικείται από ανθρώπους αλλά από λύχνους. Οι περισσότεροι με λίγο φως, σαν να ’ναι φτωχοί, και λίγοι με δυνατή λάμψη. Οι λύχνοι έχουν σπίτια, ονόματα· διαθέτουν και ομιλία. Στο κέντρο της πόλης κάθεται ο αρχηγός τους, φωνάζοντας όλη τη νύχτα τον καθένα με το όνομά του. Οποιος δεν εμφανιστεί, καταδικάζεται να πεθάνει ως λιποτάκτης· ο θάνατος επέρχεται με το σβήσιμό του.

Τέλος, κοντά στα σύννεφα απλώνεται η Νεφελοκοκκυγία, η πόλη των Πουλιών, για την οποία πρώτος μίλησε ο Αριστοφάνης· ένας ποιητής σοφός και όχι ψεύτης, που άδικα οι άνθρωποι δεν τον πιστεύουν.

Για να εντυπωσιάσει ο Λουκιανός θέλησε να πλάσει μια ψεύτικη ιστορία, που όμως την ονομάζει αληθινή. Ισως επειδή κατά βάθος υπάρχει ένας αληθινός άξονας γύρω από τον οποίο ο συγγραφέας στρέφει τα μυθεύματά του. Οσο η φύση του ανθρώπου δεν αλλάζει (δηλαδή ούτε αλλοιώνεται αλλά ούτε και βελτιώνεται προς το καλύτερο) θα επιδεικνύει τις ίδιες συμπεριφορές είτε στη Γη είτε στον Αρη ή στο φεγγάρι.

*Διευθύντρια Ερευνών στην Ακαδημία Αθηνών