Θέλουμε σήμερα, σε αυτές τις χειρότερες μέρες της επιδημίας, να ανασάνουμε κάπως μνημονεύοντας έναν φίλο μας, δάσκαλό μας και συμπατριώτη μας. Τον σπουδαίο συγγραφέα που μας έφυγε τόσο νωρίς, τον Σωτήρη Πατατζή.
Ενας σπουδαίος συγγραφέας που μας έφυγε πριν από 30 χρόνια και άφησε ένα έργο που διδάσκεται σε πολλά ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια αλλά δεν βρίσκουμε ούτε το όνομά του στις περισσότερες ελληνικές ανθολογίες.
Ο Σωτήρης Πατατζής γεννήθηκε στη Μεσσήνη το 1917 και μεγάλωσε, σπούδασε, αγωνίστηκε και έγραψε στα σημαδεμένα χρόνια του 1940-1980. Εφυγε από κοντά μας τον Ιούνιο του 1991, μέσα στη σιωπή, όπως και έζησε.
To 2012 στο θέατρο «Αλφα», οι συμπατριώτες του, οι φίλοι του, οι συναγωνιστές του και μερικοί ομότεχνοί του τον ξαναθυμηθήκαμε.
Μιλήσαμε για τη «Μεθυσμένη Πολιτεία» του, ένα κοινωνικό και βαθύτατα ποιητικό μυθιστόρημα που μεταφράστηκε σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες και διδάσκεται στα ξένα Πανεπιστήμια ως υπόδειγμα ελληνικού λόγου και ήθους.
Για τη «Νεράιδα του Βυθού», ένα εξαίσιο διήγημα που βραβεύτηκε ως πρώτο στην Ελλάδα και τρίτο στον παγκόσμιο διαγωνισμό, αλλά οι τότε συνθήκες του εμφυλίου πολέμου... επέβαλαν την εξαφάνισή του.
Για τον προφητικό του λόγο στο ιστορικό έργο του «Πένθιμο εμβατήριο», ένα πικρό έπος της αδελφοκτόνου, μετακατοχικής εποχής. Και το αφιερώνει:
«Σε όλους τους νεκρούς του πολέμου, φίλους και εχθρούς...».
Για τα θεατρικά του έργα, «Σβέικ», «Δον Καμίλο», «Επιστροφή από το Μπούχεβαλντ», που γνώρισαν μεγάλη επιτυχία, και για τον «Φάουστ», τον «Διάκο» και τη «Νατάσα» που κανένα Εθνικό Θέατρο δεν του έκανε την τιμή να τα παρουσιάσει.
Ακούσαμε και ένα μικρό απόσπασμα από τον πρόλογο του Δανού καθηγητή-νεοελληνιστή Ολε Ολσεν στη συλλογή διηγημάτων του Πατατζή «Χαμένος Παράδεισος»:
«Ο Πατατζής για μας, στις σκανδιναβικές χώρες, είναι ένας μεγάλος συγγραφέας. Στη μεγάλη λογοτεχνική ανθολογία μας, τον Πατατζή τον έχουμε δίπλα στους γίγαντες της παγκόσμιας λογοτεχνίας, όπως τον Γκέτε, τον Ντίκενς, τον Τσέχοφ, τον Γκόρκι και τον Ουίλιαμ Σάρογιαν. Και όμως στην Ελλάδα δεν μπόρεσα να τον βρω εύκολα σε πολλές ελληνικές ανθολογίες. Οταν τον γνώρισα, κατάλαβα το γιατί: Ο ίδιος δεν έκανε ποτέ την παραμικρή προσπάθεια. Είχε την άποψη ότι ο ρόλος του συγγραφέα τελειώνει όταν τυπωθεί το βιβλίο του. Ολα τα άλλα, λέει, είναι υπόθεση του κοινωνικού περιβάλλοντος και όχι του ίδιου του συγγραφέα που είναι αδιανόητο να αυτοδιαφημίζεται για να φέρει το έργο του στην επιφάνεια...».
Αυτός ήταν ο Σωτήρης Πατατζής. Ξεχασμένος σήμερα από αυτούς που χρόνια τώρα αγνοούν ή εξαφανίζουν οποιονδήποτε θέλει να είναι ελεύθερος. Που αρνήθηκαν την τιμή του Νόμπελ και της Ακαδημίας στον Σικελιανό και τον Καζαντζάκη που τους έλεγε... «παπαδομελάδες».
Αυτός που αρνήθηκε τα «δώρα» της FORD με μια σαρκαστική δήλωση: «Είναι σαν να δίνεις φαγητό σε έναν κρατούμενο με χειροπέδες και να του λες “φά’ το για να τις αντέχεις! Κάποιος ξένος Μεγάλος τα είπε “σφαίρες με ζάχαρη”».
Εμείς, οι φίλοι του και μαθητές του δεν θα τον ξεχάσουμε ποτέ. Ολοι έχουμε να θυμηθούμε σημαντικές στιγμές που ζήσαμε μαζί του.
Θα θυμάμαι πάντα δυο μεγάλες τέτοιες στιγμές που σημάδεψαν τη δική μου ζωή.
Οταν μου χάρισε μια παμπάλαιη γραφομηχανή. Σ’ αυτήν έμαθα να γράφω τα κείμενα που μας έστελνε το 1943 για τη δισέλιδη εφημερίδα μας στη ναζιστική κατοχή, τα «Εαμικά Νέα». Τα τυπώναμε στον ξύλινο πολύγραφο. Σε ένα καλυβάκι, κοντά στο ποτάμι μας, τον Πάμισο.
Και τα μοιράζαμε, 15χρονα Αετόπουλα, τις Κυριακές έξω από τις εκκλησίες. Αυτή η γραφομηχανή με «έζησε» αργότερα, στα πρώτα δύσκολα χρόνια μας στην Αθήνα. Εκανα αντίγραφα έξω από τα τότε Δικαστήρια, στην Πανεπιστημίου...
Και ένα μικρό απόσπασμα από τα «Ματωμένα Χρόνια» του:
«Δεν είμαστε “γεννημένοι” ήρωες... Οι συνθήκες ήταν εκείνες που μας έσπρωχναν στον ηρωισμό και την αυτοθυσία. Αναμετριόμαστε κάθε μέρα και κάθε νύχτα με τον θάνατο. Πώς μπορούσε μια τέτοια εποχή να μην έχει τους ήρωές της, τις τραγικές της διαστάσεις της και τους ωραίους της ανθρώπους...»
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας