Προκλήσεις και απαντήσεις για τη δημοκρατία στην Ευρώπη

Προκλήσεις και απαντήσεις για τη δημοκρατία στην Ευρώπη

Δεν υπάρχουν απλές λύσεις σε καμία από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή η ευρωπαϊκή δημοκρατία. Ωστόσο η Ε.Ε. μπορεί και θα αναλάβει το καθήκον να υπερασπιστεί και να εμπλουτίσει τις θεμελιώδεις αξίες και τα δημοκρατικά της συστήματα

Του Δημήτρη Σ. Φαναριώτη

«Η πανδημία είχε βαθύ αντίκτυπο στις δημοκρατικές κοινωνίες μας θέτοντας πρωτοφανείς προκλήσεις στην παγκοσμιοποίηση, τις προσωπικές ελευθερίες, την αξιοπιστία των πληροφοριών και τελικά την ικανότητα των δημοκρατικών θεσμών να αντιμετωπίσουν τις ραγδαία μεταβαλλόμενες κοινωνικές απαιτήσεις. Πρόκειται για μια ταραχώδη δεκαετία για την ευρωπαϊκή δημοκρατία, που είδε την άνοδο των λαϊκιστικών κινημάτων με τα αντιευρωπαϊκά αισθήματα να τροφοδοτούν τάσεις αποσύνθεσης και τις αυξανόμενες διαμαρτυρίες των πολιτών για μια σειρά ζητημάτων, από τον ρατσισμό έως την οικονομική ανισότητα» σχολιάζει άρθρο του περιοδικού τεχνολογίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Cordis».

Το δημοσίευμα παρουσιάζει εννέα εντελώς νέα έργα και ορισμένες από τις καινοτόμες έρευνες που χρηματοδοτούνται από την Ε.Ε., που με τη βοήθεια της τεχνολογίας συντελούν στο να κατανοήσουμε καλύτερα τα κύρια πολιτικά ζητήματα της εποχής και να δώσουμε το έναυσμα στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, τους πολίτες και άλλους οργανισμούς για καλύτερη ανταπόκριση απέναντι στις απειλές τις οποίες αντιμετωπίζει η ευρωπαϊκή δημοκρατία. Και όπως υπογραμμίζει ο κατάλογος είναι μακρύς.

Ο παρατεινόμενος αντίκτυπος της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, με την εκτεταμένη οικονομική στενότητα και τη λιτότητα, οδήγησε τους πολίτες σε ολοένα αυξανόμενη δυσαρέσκεια για την ανισότητα, το στάσιμο βιοτικό επίπεδο και την κοινωνική αδικία.

Επιπροσθέτως η μεταναστευτική κρίση του 2015 μετά τον συριακό εμφύλιο πόλεμο, ο οποίος οδήγησε στα υψηλότερα επίπεδα εκτοπισμού πληθυσμών που έχουν καταγραφεί ποτέ, ενέτεινε τη δυσαρέσκεια μεταξύ των Eυρωπαίων πολιτών για ζητήματα δικαιοσύνης και πολιτιστικής ολοκλήρωσης.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι οικονομικές ανησυχίες να τροφοδοτήσουν τόσο τα αριστερά όσο και τα δεξιά λαϊκιστικά κινήματα. Παράλληλα η ταχεία τεχνολογική αλλαγή, ιδιαίτερα η ανάπτυξη των κοινωνικών μέσων ενημέρωσης, έχει αλλάξει ριζικά τη δημοκρατική συμμετοχή τα τελευταία χρόνια.

Οι πολίτες είναι πλέον εξίσου πιθανό να λαμβάνουν τα νέα τους από το Facebook ή το Twitter όσο και από τα παραδοσιακά έντυπα και ραδιοτηλεοπτικά μέσα. Το γεγονός αυτό ενίσχυσε τις ευκαιρίες για συμμετοχή των πολιτών στις ψηφιακές πλατφόρμες αλλά και τη διαφάνεια. Ωστόσο συνέβαλε στη διάδοση παραπληροφόρησης και «ψευδών ειδήσεων», που υπονομεύουν την τεκμηριωμένη συζήτηση και επομένως και τα ίδια τα θεμέλια της φιλελεύθερης δημοκρατίας.

Το άρθρο του «Cordis» υπογραμμίζει ακόμη ότι η πανδημία του Covid-19 στην Ευρώπη προκάλεσε πρωτόγνωρες δυσκολίες στους πολίτες με περιορισμούς στην ελεύθερη κυκλοφορία και το δικαίωμα συγκέντρωσης και διαδηλώσεων, καθώς και αναβολή των εκλογικών διαδικασιών. Αυτές οι βαθιές αλλαγές στον τρόπο που ζούμε, εργαζόμαστε, σπουδάζουμε, κοινωνικοποιούμαστε και ταξιδεύουμε θα έχουν μόνιμες επιπτώσεις στην κοινωνία μας. Ωστόσο με τα προγράμματα εμβολιασμού να βρίσκονται σε εξέλιξη η επιστροφή στην κανονικότητα είναι ορατή.

Το πακέτο ανάκαμψης της Ε.Ε. που προωθεί την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση ενθαρρύνει καινοτόμες εξελίξεις που θα τονώσουν εκ νέου την ευρωπαϊκή δημοκρατία. Το πώς θα αντιδράσουν οι ηγέτες της Ε.Ε., των εθνικών και των τοπικών αρχών στην οικονομική και κοινωνική δυσαρέσκεια που μένει από τον αντίκτυπο της πανδημίας είναι αυτό που θα καθορίσει τελικά την πορεία της ευρωπαϊκής φιλελεύθερης δημοκρατίας στον 21ο αιώνα.

Αυτές οι προκλήσεις αντιμετωπίστηκαν με καινοτόμες απαντήσεις για την ενίσχυση της δημοκρατίας σε όλη την Ευρώπη. Οπως για παράδειγμα τη Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης. Με την πολύγλωσση ψηφιακή πλατφόρμα της (που κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 2021) τα πάνελ πολιτών και οι συνεδριάσεις ολομέλειας, που πραγματοποιούνται εδώ και αρκετούς μήνες, δίνουν στους Ευρωπαίους πολίτες μεγαλύτερη δυνατότητα λόγου και συμμετοχής για το τι κάνει η Ε.Ε. και πώς λειτουργεί υπέρ τους.

Είναι μια μοναδική ευκαιρία για την Ε.Ε. να δείξει πώς μπορεί να εξελιχθεί περαιτέρω μέσω εποικοδομητικής δέσμευσης με τους πολίτες της, κάνοντας την ευρωπαϊκή δημοκρατία πιο ζωντανή και διαδραστική. Παράλληλα η καινοτόμος, βασισμένη σε στοιχεία έρευνα, είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η ευρωπαϊκή δημοκρατία. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής δεν ενεργούν στο κενό, αλλά βασίζονται σε ισχυρά δεδομένα για να λάβουν τεκμηριωμένες αποφάσεις.

Το πρόγραμμα Horizon 2020 της Ε.Ε. (και το διάδοχό του Horizon Europe) υποστηρίζουν ενεργά ερευνητές κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών που είναι παθιασμένοι με την κατανόηση των αιτιών και την εξεύρεση λύσεων στις προαναφερθείσες προκλήσεις. Η έρευνα καλύπτει πολλά διαφορετικά ζητήματα, όπως οικονομική ανασφάλεια, πολιτιστική και κοινωνική ολοκλήρωση, ευρωπαϊκή ταυτότητα, ζητήματα νεολαίας, ριζοσπαστικοποίηση, τεχνολογία, παραπληροφόρηση και «ψεύτικες ειδήσεις», ακόμη και το πώς η Ε.Ε. υπερασπίζεται και προωθεί τις αξίες της στη διεθνή διπλωματική σκακιέρα.

Συμπερασματικά το δημοσίευμα επισημαίνει ότι δεν υπάρχουν απλές λύσεις σε καμία από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή η ευρωπαϊκή δημοκρατία. Ωστόσο η Ε.Ε. μπορεί και θα αναλάβει το καθήκον να υπερασπιστεί και να εμπλουτίσει τις θεμελιώδεις αξίες και τα δημοκρατικά της συστήματα. Ο δρόμος μπροστά σε έναν κόσμο μετά την πανδημία δεν θα είναι εύκολος, αλλά η όλη ερευνητική προσπάθεια με την αρωγή της σύγχρονης τεχνολογίας υπόσχεται ένα καλύτερο μέλλον για όλους τους Ευρωπαίους πολίτες.