Πορνογραφικοποίηση και κοινωνική πραγματικότητα

Πώς επιδρά η πορνογραφικοποίηση στο πεδίο της σεξουαλικότητας και της κατασκευής της κοινωνικής πραγματικότητας; Τι είναι τελικά πορνογραφία και τι υπηρετεί η πορνογραφικά προσανατολισμένη σεξουαλικοποίηση της κουλτούρας;

Κάποτε ο Μισέλ Φουκό ερμήνευσε το έργο του Ντε Σαντ ως ορόσημο μεταξύ συντηρητικής και προοδευτικής σκέψης, αναγνωρίζοντας μέσα στις ιστορίες σεξουαλικής βίας ένα αίτημα ορατότητας της σεξουαλικότητας, άμεσα συνδεδεμένο με τις ιδέες του Διαφωτισμού και του πολιτικού φιλελευθερισμού καθώς οι ηδονιστικές θεωρήσεις συνομιλούσαν με το τέλος του παλαιού καθεστώτος στη Γαλλία.

Εκτοτε χύθηκε πολύ μελάνι σε βιβλία και καμβάδες μέχρι που «η πορνογραφία ορίστηκε από την κυρίαρχη ιδεολογία των καιρών μας ως μΙα «ποταπή» ανθρώπινη έκφραση που της αρμόζει η ηθική καταδίκη και η αισθητική απαξία», όπως επισημαίνει ο Θανάσης Τριαρίδης στο σημείωμα παρουσίασης του κύκλου σεμιναρίων του «Πορνογραφία, η ριξιά της ελευθερίας. Η ερωτογραφική αφήγηση στη λογοτεχνία της Δύσης».

Ο συγγραφέας με τη νεωτερική υβριδική γραφή που κινείται στο μεταίχμιο διάφορων λογοτεχνικών ρευμάτων, έχοντας υπογράψει μεταξύ άλλων και αρκετά σημαντικά πορνογραφικά κείμενα πολιτικής προθετικότητας, επιχειρεί -μέσα από μια περιπλάνηση στους αιώνες της ερωτογραφικής αφήγησης της Δύσης- να υποστηριχτεί η ακριβώς αντίθετη άποψη: πως η πορνογραφία είναι υψηλότατη μορφή τέχνης.

Τελικά με ποιες ιδέες έχουν συνομιλήσει τα πορνογραφικά έργα μέσα στον χώρο και στον χρόνο και με ποιες ιδέες συνομιλούν σήμερα; Με ποιο τρόπο άραγε μπορεί να απαντήσει κανείς στη φεμινιστική κριτική της δεκαετίας του εβδομήντα, σύμφωνα με την οποία απορρίπτεται ο απελευθερωτικός χαρακτήρας των πορνογραφικών κειμένων ενώ ταυτοχρόνως το πορνογραφικό περιεχόμενο αναγνωρίζεται ως ιδεολογικός μηχανισμός νομιμοποίησης του συστήματος της πατριαρχίας και της γυναικείας υποτέλειας;

Για τον Θανάση Τριαρίδη η πορνογραφία «ίσως να είναι η μόνη αυτή έλλογη ανθρώπινη δημιουργία που δεν αποσκοπεί να εδραιώσει μια εξ ορισμού απάνθρωπη ηθική τάξη, αλλά να κατακρημνίσει την υπάρχουσα και κάθε προηγούμενη οδηγώντας τους ανθρώπους στη μόνη πραγματική αλήθεια της ζωής τους: στο ίδιο τους το σώμα και όσα (υπέροχα ή και τρομερά) αυτό προοικονομεί».

Ο πολυσχιδής συγγραφέας επιδιώκει να μας κάνει να κατανοήσουμε πως «πορνογραφία είναι οτιδήποτε φτιάχτηκε με την προθετικότητα να διεγείρει τη σεξουαλική διάθεση και πως η βιομηχανοποίηση και η χειραγώγηση της επιθυμίας έχουν πολιτική κατεύθυνση. Αποσαφηνίζει όμως πως την πολιτική κατεύθυνση τη δίνει πάντα η κυρίαρχη ιδεολογία και πως σήμερα η πατριαρχική πολιτισμική δομή υπηρετείται και στην πορνογραφία». Συμπέρασμα; «Δεν είναι κακό πράγμα η πορνογραφία, αλλά η πατριαρχία. Συνεπώς δεν πρέπει να εξαφανίσουμε την πορνογραφία -όπως ήθελε το δεύτερο φεμινιστικό κύμα- αλλά να αλλάξουμε την πατριαρχία» καταλήγει.

Δεν αρνείται φυσικά πως γεννιέται ένα ερώτημα αποδοχής της βιομηχανίας της πορνογραφίας που έχει εκρηκτική διάσταση πατριαρχίας. Η δική του απάντηση συνοψίζεται στη φράση πως όσο υπάρχει άνθρωπος θα υπάρχει πορνογραφία και «πως οι άνθρωποι που ερεθίζονται και έρχονται σε οργασμό είναι μια απίστευτη φυσική ροπή που εντάσσεται στο σχέδιο της φύσης. Χωρίς στύση και υγρά δεν μπορεί να υπάρξει το ανθρώπινο είδος. Συνεπώς η ανθρώπινή επιθυμία είναι ιερή».

Ο Τριαρίδης, ο οποίος εισήγαγε στο θέατρο και στη λογοτεχνία μια πρωτότυπη γραφή που εναντιώνεται σε κάθε τύπου ολοκληρωτισμό, διαφωνεί με όσους αντιλαμβάνονται την πορνογραφία του Ντε Σαντ ως επαναστατικό γεγονός και τον Μαρκήσιο ως πολιτικό φιλόσοφο. Μας εξηγεί πως ο Ντε Σαντ διδάσκει απλά πως εάν δεν κανιβαλιστεί η γυναίκα δεν υπάρχει ηδονή για τον άνδρα και πως τα κείμενά του δεν είναι παρά μια μεταγραφή των βασανιστηρίων της Ιεράς Εξέτασης σε ερωτική φαντασίωση. Εν συνεχεία μας θέτει το εξαιρετικά ενδιαφέρον ερώτημα εάν τελικά η πορνογραφία είναι οτιδήποτε έχει φτιαχτεί για να μας διεγείρει ή ό,τι τελικά ακόμα μπορεί να μας διεγείρει, επικαλούμενος την αναδυομένη Αφροδίτη του Μποτιτσέλι, η οποία ζωγραφίστηκε για μια αίθουσα οργίων αλλά σήμερα πλέον δεν μπορεί να μας ερεθίσει.

Συμπέρασμα; Αυτό που μας διεγείρει τροποποιείται μέσα στον χρόνο και στον χώρο. Οπως τροποποιείται και η επίδρασή της στο πεδίο της σεξουαλικότητας και της κατασκευής της κοινωνικής πραγματικότητας. Ενδεικτικά… σήμερα κυριαρχεί σε παγκόσμιο επίπεδο η πορνογραφία του διαδικτύου και η πορνογραφία του θεάματος, η οποία προβάλλει έμμεσες πορνογραφικές εικόνες πλασάροντας ηλεκτρονικά κατασκευασμένες εκδοχές του έρωτα. Και αυτό δεν αφορά μόνο τους φεμινιστές και τις φεμινίστριες.

Η Αντρεα Ντβόρκιν πριν από σαράντα χρόνια είχε υπογράψει το περίφημο «Why pornography matters to feminists» ως απάντησή της στην κριτική μιας φεμινίστριας στους «New York Times», η οποία κατήγγειλε ότι η κριτική της Ντβόρκιν για την πορνογραφία στο κείμενό της «Pornography: Men Possessing Women» ενδυνάμωνε τους συντηρητικούς και συνηγορούσε υπέρ της λογοκρισίας. Τότε η Ντβόρκιν είχε παραθέσει όλους τους λόγους και τους τρόπους με τους οποίους «η πορνογραφία διαιώνιζε τον εξευτελισμό και την υποβάθμιση της θηλυκής ευφυΐας και δημιουργικότητας με το να διαιωνίζει το μοντέλο της γυναίκας-αντικειμένου».

Στην πραγματικότητα όμως η Αμερικανίδα ριζοσπαστική φεμινίστρια και συγγραφέας περιέγραφε πώς η πατριαρχία- μέσα από την πορνογραφικοποίηση- «προωθεί τη βία εναντίον των γυναικών ως τάξη˙ η πορνογραφία απο-ανθρωποποιεί τις γυναίκες που χρησιμοποιούνται στην πορνογραφία και συμβάλλει στην προώθηση της απο-ανθρωποποίησης όλων των γυναικών».

Γι’ αυτό και αν υπάρχει κάτι που πρέπει να αντιπαλέψουμε, εκείνο είναι πάντα η πατριαρχία. Και αν πρέπει να ομολογήσουμε ένα «δεινό» της πορνογραφίας -ως μαζικής κατανάλωσης σεξουαλικών αναπαραστάσεων- εκείνο είναι πως αποστερεί τη μοναδικότητα των σχέσεων και μετατρέπει τον έρωτα σε μια φόρμουλα κατανάλωσης, ιδίως την εποχή της «ρευστής αγάπης» -φράση δανεική από τον Ζίγκμουντ Μπάουμαν. Αυτό ωστόσο δεν αναιρεί το γεγονός πως η πορνογραφία παραμένει η κρυφή ιστορία του πολιτισμού μας, δηλαδή η ιστορία τής πιο «βαθιάς ριξιάς ελευθερίας στους αιώνες της Δύσης» -φράση δανεική από τον Θανάση Τριαρίδη.