Η περιπέτεια της προσφυγιάς και η ποιητική έκφρασή της

Οι μνήμες είναι ακόμη νωπές από τότε που ξεκίνησε το κακό. Οσοι κατοικούμε σ’ αυτόν τον τόπο ζήσαμε και εξακολουθούμε να ζούμε την τραγωδία των Σύρων και άλλων προσφύγων, όταν άρχισαν να καταφεύγουν από τα μικρασιατικά παράλια στα πλησιέστερα ευρωπαϊκά εδάφη, στην προκειμένη περίπτωση στα ελληνικά νησιά, αναζητώντας ασφάλεια και πρόοδο.

Τα γεγονότα είναι ευρύτερα γνωστά. Κανείς δεν έμεινε ανεπηρέαστος από τις τηλεοπτικές και φωτογραφικές εικόνες και περιγραφές των αλαφιασμένων ανθρώπων που, κατέφθαναν στις ακρογιαλιές των νησιών, επιδιώκοντας να προωθηθούν στις οικονομικά πιο εύρωστες χώρες της Ευρώπης. Οπως και το σύνολο της κοινωνικής και πολιτικο-οικονομικής ζωής του τόπου μας, η πρόσφατη προσφυγική κρίση δεν άφησε βέβαια αδιάφορη τη σύγχρονη ελληνική ποίηση, η οποία, με άξονα τη σχετική θεματογραφία, εκφράστηκε και εξακολουθεί να εκφράζεται από το μεγαλύτερο μέρος των Ελλήνων ποιητών.

Ποια ήταν όμως η πρόσληψη των γεγονότων που έζησαν στο πετσί τους οι άνθρωποι της άλλης πλευράς; Ποιες ήταν οι παραστάσεις που ενεγράφησαν στις συνειδήσεις τους και μπόρεσαν να εκφραστούν ποιητικά, από την ώρα που εγκατέλειψαν τα σπίτια τους μέχρι τότε που, όσοι επέζησαν από τις κακουχίες και τις τρικυμίες του Αιγαίου, βρέθηκαν εγκλωβισμένοι σε ένα νησί σαν τη Λέσβο, με βαθιά μεν ιστορία και ισχυρές, δοκιμασμένες στον χρόνο παραδόσεις φιλοξενίας και συμπαράστασης στους ξένους, αλλά πρακτικά αδύναμο, μες στην καρδιά της οικονομικής κρίσης, να προσφέρει σε όλους ανεξαιρέτως ακόμη κι αυτά τα στοιχειώδη για την ανεκτή διαβίωσή τους;

Ο Σύρος ποιητής Nouriel Jarrah ήταν ένας από αυτούς που πέρασαν από τη Λέσβο. Με το αρχικό, πολύστιχο συνθετικό του ποίημα αλλά και τα άλλα ποιήματα που περιέχονται στην παρούσα συλλογή, ο ποιητής καταθέτει, με δυνατό ποιητικό λόγο, ένα οδοιπορικό συμβάντων από τη φρίκη του καθημερινού ολέθρου εν καιρώ πολέμου μέχρι τον αφανισμό της φυγής. Στην ουσία, δηλαδή, πρόκειται για ένα ποιητικό χρονικό, εικόνες με λέξεις που προσπαθούν να περιγράψουν το ανείπωτο, έτσι όπως αποτυπώθηκε στη συλλογική μνήμη μέσα από φωτογραφίες και περιγραφές αυτοπτών μαρτύρων. Από την άποψη αυτή και μόνο, θα χαρακτήριζα αυτό το συνθετικό ποίημα συγκλονιστικό!

Καρδιά της βασικής ποιητικής σύνθεσης, θεωρώ ότι είναι ένας ιδιότυπος «διάλογος» ή, καλύτερα, η «αντίστιξη» μεταξύ αραβικής και ελληνικής κουλτούρας, που αποδίδεται με τα επτά συν ένα αριθμητικά μέρη, έκαστο τιτλοφορούμενο ως «πλάκα». Υπενθυμίζω ότι ο αριθμός «επτά» θεωρείται φιλοσοφικός αριθμός, κατ’ άλλους «ιερός». Κάθε «πλάκα» περιέχει «φωνές» που, κατά τη γνώμη μου, επέχουν τη θέση των στάσιμων στις αρχαίες τραγωδίες. Αν είναι έτσι, οι επτά «πλάκες» θα μπορούσαν να παρομοιαστούν με τα εγχάρακτα, με ελληνικούς χαρακτήρες, μάρμαρα της αρχαιότητας, διάσπαρτα σε όλα τα εδάφη από όπου, στο διάβα της ιστορίας, πέρασε ο Ελληνισμός, αφήνοντας πίσω του παρόμοιες «σφραγίδες» του πολιτισμού του.

Επιπλέον, ο ίδιος ο ποιητής επικαλείται τη Σαπφώ για να συνδέσει τη Λέσβο με την ποιητική έκφραση, ενώ πιο κάτω αναφέρεται σαφώς στη «θάλασσα των Ελλήνων». Παρόμοιες «αντιστίξεις» εμφανίζονται, λίγο ώς πολύ, και στα υπόλοιπα ποιήματα της συλλογής που θα μπορούσαν να εκληφθούν και ως φόρος τιμής στα νησιά του Αιγαίου.

Παρ’ όλα αυτά, φαίνεται ότι ο ποιητής, για κάποιο λόγο, επιθυμεί να συνδέσει αυτές τις συνδηλώσεις και με την Παλαιά Διαθήκη, αφού εννοεί τις επτά «Πλάκες» παρόμοιες με τα δυο μαρμάρινα κομμάτια των 10 εντολών που κατέβασε ο Μωυσής από το βουνό, σύμφωνα με την ιουδαϊκή θρησκεία. Αυτές τις «αποκαλυπτικές», ούτως ειπείν, επτά πλάκες ακολουθεί μία, καθαρά ονοματισμένη ως «ελληνική» πλάκα, κι αυτό αποτελεί, κατά τη γνώμη μου, ακόμη μία «αντίστιξη» στο εμβληματικό αυτό ποίημα.

Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για μια ποιητική σύνθεση που, με το πλήθος των συνδηλώσεων που περιέχει, επιδέχεται πολλαπλών αναγνώσεων και ερμηνειών.

Κατά τα άλλα, τρυφερότητα, νοσταλγία και μελαγχολία, στοιχεία που χαρακτηρίζουν την αραβική ποίηση, διαπνέουν τους στίχους όλων των ποιημάτων της συλλογής. Με συνεχείς επικλήσεις στη Δαμασκό, με την επίμονη αναζήτηση μιας δροσερής γωνιάς ή του κελαηδήματος των πουλιών, ο ποιητής, με μιαν άφατη ευαισθησία, επιστρατεύει συνεχώς τη μνήμη για να κρατήσει ζωντανό τον ομφάλιο λώρο σύνδεσης των προσφύγων με την πατρίδα τους.

Η συγγραφέας Πέρσα Κουμούτση έχει ήδη καταγραφεί ως η πιο σημαντική μεταφράστρια των ημερών μας, μεταφέροντας στη γλώσσα μας, απευθείας από τα αραβικά, σπουδαία έργα της αραβικής, κυρίως αιγυπτιακής, γραμματείας και λογοτεχνίας, μέσα από τα οποία γνωρίσαμε λογοτεχνικά μεγέθη όπως αυτό του νομπελίστα Ναγκίμπ Μαχφούζ. Με τη μεταφραστική δεινότητα που τη χαρακτηρίζει, μας γνωρίζει τώρα, σε μια ρέουσα γλώσσα, ακόμη έναν σπουδαίο Αραβα ποιητή εκ Συρίας, που έχω την αίσθηση ότι η παρούσα έκδοση, που αναμφίβολα θα εγγραφεί ως ακόμη μια επιτυχή επιλογή των προσεκτικών εκδόσεων ΑΩ, θα τον συνδέσει άρρηκτα με τον τόπο μας. Αλλωστε, η ίδια η περιπέτεια της προσφυγιάς, ως θεματολογία της συλλογής, παραμένει επίκαιρη σφραγίζοντας ανεξίτηλα τη μοίρα των απλών ανθρώπων όπου γης, μέσα στον ρου της αδυσώπητης ιστορίας.

* Ποιητής - συγγραφέας

? Τη σελίδα αυτήν δεν τη φτιάχνουν επαγγελματίες κριτικοί βιβλίου. Οι παρουσιάσεις είναι των ίδιων των αναγνωστών, εκείνων ακριβώς για τους οποίους γράφτηκε το βιβλίο. Είναι γραμμένες από αναγνώστες και απευθύνονται σε αναγνώστες. Και αυτό τις κάνει πιο προσωπικές, πιο προσιτές και πιο ανθρώπινες. Αν θέλετε να μοιραστείτε όσα νιώσατε διαβάζοντας ένα βιβλίο, στείλτε το κείμενό σας στο [email protected].