Το βράδυ που ανακοινώθηκε η πρώτη κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου, ο Δημήτρης Χορν τηλεφώνησε σε έναν πολύ γνωστό σήμερα θεατράνθρωπο τον οποίο τότε στήριζε και τον ρώτησε: «Ποιοι είναι αυτοί που ήρθαν;» και η απάντηση ήρθε λίγα χρόνια αργότερα από στενό συνεργάτη του τότε πρωθυπουργού πως «ούτε ο θυρωρός της πολυκατοικίας τους» δεν τους γνώριζε.
Επειτα από τριάντα χρόνια λουστραρισμένου εγχώριου lifestyle και δέκα χρόνια οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, ένα ερώτημα της ίδιας λογικής αναδύεται μέσα από τις πολλές και γνωστές καταγγελίες σχετικά με τις στιλιστικές, γλωσσικές, σωματικές, γνωστικές και αισθητικές διαθέσεις με τις οποίες επενδύουν οι σημερινοί κυβερνώντες τις θέσεις εξουσίας που κατέχουν.
«Μα δεν ξέρει να μιλήσει/να σταθεί», «μα τι αγγλικά μιλάει…», «δες μαλλί…», «δεν έχει βγει από το αυγό του», «δες πώς κάθεται…», «ούτε να περπατήσει δεν ξέρει…», «χωρίς γραβάτα!...», «καλά, από πού ήρθαν, από τα βουνά;» «τι τα θέλουν τα μεταξωτά βρακιά!...», «τα νιάνιαρα…» και πολλές ακόμα τέτοιου τύπου, υπερσυντηρητικού ήθους αγανακτισμένες καταγγελίες, οι οποίες δεν είναι τίποτε άλλο παρά προσπάθειες στιγματισμού ενός συγκεκριμένου βιοτικού ύφους και της αισθητικής που απορρέει από αυτό· προσπάθειες υπενθύμισης και επαναφοράς στην τάξη, τελικά, όσων τείνουν να ξεχάσουν πως η λαϊκή «κουλτούρα» είναι μια κυριαρχημένη «κουλτούρα», πως οφείλει να προσδιορίζεται σε σχέση με την κυρίαρχη κουλτούρα και μορφή «σύνεσης», δηλαδή της μετατροπής της ανάγκης σε φιλοτιμία.
Οι καταγγελίες αυτές αποτελούν μέρος των αγώνων για την εξουσία πάνω στα ταξινομικά σχήματα και στα συστήματα ταξινόμησης, στα οποία βασίζονται οι ατομικές και συλλογικές παραστάσεις, και επομένως η κινητοποίηση και η αδράνεια των ομάδων.
Ο,τι καταγγέλλεται ως «βάρβαρο γούστο» στις συμπεριφορές και στο ύφος στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ, ακόμα και του ίδιου του πρωθυπουργού, ως γούστο της «κακομοιριάς» και της αχαροσύνης, είναι το γούστο που προέρχεται από ένα περιβάλλον όπου κάποτε κυριαρχούσε η ανάγκη, αυτή η ανάγκη που ωθεί τις τάξεις που τη βίωναν, τις λαϊκές, σε μια πραγματιστική, λειτουργιστική και εκπληκτικού ρεαλισμού «αισθητική» που απορρίπτει το «άσκοπο» του κάθε είδους φτιασιδώματος, που ορίζει τη λαϊκή σχέση με την ομιλία, την προφορά, το λεξιλόγιο και τη σωματική πόζα από την έξαψη και την ένταση, προϊόν της έντασης των καθημερινών επιβιοτικών αγώνων.
Και, βέβαια, αυτές οι επιχειρήσεις στιγματισμού στις οποίες επιδίδονται οι κυρίαρχες τάξεις και οι εκπρόσωποί τους «χωρίς ιδιότητες», αυτοί που αποτελούν προϊόν συνθηκών ύπαρξης τελείως απαλλαγμένες από τις επείγουσες ανάγκες «του εδώ και τώρα», βρίσκουν, όπως πάντα, συμπαραστάτη τον μικροαστικό ρατσισμό όλων αυτών των οποίων ο ευλαβικός, επιπόλαιος, απερίσκεπτος, κορδωμένος και αγχωμένος σεβασμός σε κάθε συνήθεια του grand monde, βρίσκει την εκδοχή του στην «ιερή» ψευδο-αγανάκτηση «για τη συμπεριφορά και τις παρέες των απίθανων που μας κυβερνούν».
Η απληστία, ο φόβος και το δέος με τα οποία επενδύουν οι μικροαστοί αυτή την αγανάκτηση οφείλει πολλά στο αίσθημα της διάκρισης που επιζητούν.
Να το πούμε πιο καθαρά. Εδώ και καιρό είμαστε μάρτυρες μιας μορφής φυλετισμού που είναι χωρίς αμφιβολία από τις πιο λεπτές, τις πιο παραγνωρίσιμες. Οι συνήθεις επαγγελματίες κατήγοροι του φυλετισμού που πλανιούνται «σαν τα ρινίσματα σιδήρου, όπου τους οδηγούν οι δυνάμεις του πεδίου», την παραγνωρίζουν συστηματικά. Ισως γιατί ως διανοούμενοι κατέχουν ορισμένες από τις ιδιότητες που κλίνουν προς αυτή τη μορφή φυλετισμού.
Πρόκειται για μια εκδοχή ταξικού φυλετισμού, αυτή του φυλετισμού της ευφυΐας και της καλαισθησίας της κυρίαρχης τάξης της οποίας η αναπαραγωγή εξαρτάται, όπως έδειξε ο Μπουρντιέ, κατά ένα μέρος, από τη μετάδοση του πολιτισμικού κεφαλαίου, κεφαλαίου κληρονομημένου, που έχει ιδιότητα να είναι ένα κεφάλαιο ενσωματωμένο, επομένως φαινομενικά φυσικό, έμφυτο. Ο φυλετισμός αυτός, ως τυπική μορφή ουσιοκρατισμού, σκοπεύει να παράγει μια «θεοδικία του προνομίου» της οικονομικά και πολιτισμικά κυρίαρχης τάξης, όπως θα έλεγε ο Weber, δηλαδή μια δικαίωση της καθεστηκυίας τάξης την οποία εξουσιάζουν, «μια νομιμοποίηση του δικαιώματος να αισθάνονται δικαιωμένοι που υπάρχουν ως κυρίαρχοι, να αισθάνονται σαν μια φύση ανώτερη». Και η δύναμη με την οποία ασκείται αυτός ο φυλετισμός αποτελεί τον δείκτη της ακύρωσης του πολιτικού numerous clausus που επέφερε η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, ακύρωσης αυτού του είδους προστατευτικού μέτρου που ρύθμιζε τον κυρίαρχο τρόπο εισόδου και χρήσης των θέσεων του πολιτικού πεδίου.
Οι επιπτώσεις του κινδύνου να αντιμετωπιστεί ό,τι προηγείται, και ό,τι πιθανόν να το υποστηρίξει, ως θυσία σε μια χιλιαστική εξύμνηση της λαϊκής κουλτούρας ή, ακόμα χειρότερα, ως αυλοκολακεία, είναι αμελητέες μπροστά στο συλλογικό όφελος που απορρέει από τη συνειδητοποίηση της απόκρουσης της αλαζονείας που χαρακτηρίζει σήμερα τις κυρίαρχες τάξεις και τις επιχειρήσεις συμβολικής απαξίωσης του κοινωνικού «είναι» στελεχών της παρούσας κυβέρνησης, υποτίμησης όλων όσα ορίζουν την ιδέα που διαμορφώνουν τα στελέχη αυτά για τον εαυτό τους, στιγματισμού του πρωταρχικού και σιωπηρού συμβολαίου μέσω του οποίου ορίζονται ως «εμείς» σε σχέση με τους «άλλους», και από το οποίο εκπηγάζουν οι αποκλεισμοί («δεν είναι για μας αυτά και αυτοί»).
Αυτό που διακυβεύεται μέσα σε αυτόν τον συμβολικό πόλεμο είναι κάτι απολύτως κρίσιμο κοινωνικά και το οποίο μόνο ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί αντικειμενικά και πρακτικά να το υπερασπίσει. Εφοδιασμένες μ’ ένα πολύ ισχυρό πολιτισμικό κεφάλαιο εκπαιδευτικής και οικογενειακής προέλευσης, μ’ ένα ισχυρότατο εργαλείο κοινωνιοδικίας και αφορισμού, αποκήρυξης, αναθεματισμού του ακαλλιέργητου και ευτελούς βίου που παίρνει τη μορφή ενός ρατσισμού της ευφυΐας και της χάρης, με την έννοια της καλαισθησίας και της γοητείας, του χαρίσματος, οι κυρίαρχες τάξεις εμφανίζονται ως οι απολύτως νόμιμοι διατάκτες, διαθέτες του σημερινού κόσμου.
Οι ενσαρκωτές της «νέας παγκοσμιοποιημένης οικονομίας» διαθέτουν και όλες τις απαραίτητες ιδιότητες για να εμφανίζονται ως οι καλύτεροι δυνατοί ευπρεπιστές γι’ αυτόν τον κόσμο όπου κυριαρχούν: είναι διεθνικοί, πολύγλωσσοι και πολυπολιτισμικοί, ευφυείς, μοδάτοι και φιλότεχνοι, σε αντίθεση με τους αυτόχθονες, τους «ντόπιους», τους «επαρχιώτες», τους «απαρχαιωμένους», «μωρούς», «άχαρους» και «άκομψους». Γι’ αυτούς που έχουν ανακαλύψει τον τρόπο «να τα έχεις όλα χωρίς να πληρώνεις τίποτα», οι φτωχοί έχουν «αυτό που τους αξίζει» γιατί είναι ανόητοι, ανίκανοι, πνευματικά ηλίθιοι.
Σε αυτό το νεοδαρβινικό βασίλειο «των καλύτερων και των εξυπνότερων», οι ενδεείς θίγονται, πολύ βαθιά, στην ίδια την εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους: πρέπει να τους δοθούν μέσα άμυνας στον σκληρό τους αγώνα για τη βελτίωση της θέση τους στην κοινωνική τάξη και για να ξεφύγουν οριστικά κάποιοι από αυτούς από τη νόθο ύπαρξη.
Ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί και οφείλει να τους τα προσφέρει. Το αίτημα αυτό αποτελεί ένα από τα σημαντικά διακυβεύματα των επόμενων εκλογών.
*Καθ. Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας