Η κόκκινη Ρόζα στην ελληνική βιβλιογραφία

Η παρουσία της Λούξεμπουργκ και του έργου της στον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό ακολουθεί την ίδια αντιφατική και αποσπασματική πορεία και χρήση που είχε, λίγο πολύ, η τύχη της ίδιας και των γραπτών της, στην όλη ιστορία του ευρωπαϊκού εργατικού κινήματος. Την ανθολογούμε με βάση και τις πολύτιμες πληροφορίες του Π. Νούτσου όπως τις καταγράφει στη μοναδική από ό,τι γνωρίζουμε πανεπιστημιακή εκδήλωση του Τομέα Φιλοσοφίας της Φιλοσοφικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων στα 70 χρόνια από τη δολοφονία της (Δωδώνη, τόμ. ΙΗ΄, μέρος τρίτο, Ιωάννινα 1989 όπου και όλη η υπάρχουσα βιβλιογραφία μέχρι τη δεκαετία του 1940, σ. 118-119), την οποία εμπλουτίζουμε με όσα νεότερα στοιχεία συλλέξαμε.

Πρώτη φορά συναντάμε αναφορά στην «άξια γερμανική σοσιαλιστική μειοψηφία» που αντιτάχθηκε στη γραμμή της Β΄ Διεθνούς για τον χαρακτήρα του επερχόμενου πολέμου ως εθνικού, στις θέσεις της Φεντερασιόν του 1915 που είχε την ίδια τοποθέτηση ενάντια στον πόλεμο. Αλλά συγκεκριμένη αναφορά στο όνομα και τη δράση της πρωτοβρίσκουμε στο περιοδικό «Σοσιαλιστής» του Νίκου Γιαννιού στα 1918 σε πρωτοσέλιδο άρθρο «Η επανάστασις εν Γερμανία» (φ. της 2.12.1918) και πάλι πρωτοσέλιδα στο ίδιο περιοδικό γίνεται αναφορά στη δολοφονία της Ρόζας Λούξεμπουργκ (φ. 2.2.1919), ακολουθεί στον «Ριζοσπάστη» άρθρο του Ηομο (;) «Ο Σπάρτακος. Αι Αρχαί του» (φ. 12.1.1919 και 17.4.1919). Τον επόμενο χρόνο άρθρο «Ο Σπάρτακος και οι σκοποί του» («Ριζοσπάστης», φ. 945-946) και στη συνέχεια επετειακό άρθρο για τα δύο χρόνια από τη δολοφονία της στο «Εργατικός Αγών» με την υπογραφή «Ταϋγέτης» (ψευδώνυμο του Γ. Γεωργιάδη ηγετικού τότε στελέχους του ΣΕΚΕ).

Είναι η εποχή που με απόφαση της Γ΄ Διεθνούς με προτροπή του Λένιν, ο Πάουλ Φρέλιχ μαζί με την Κλάρα Τσέκιν και τον Α. Βόρσκι αναλαμβάνουν να συγκεντρώσουν και να εκδώσουν τα «Απαντά» της. Απόφαση, όμως, που γρήγορα λησμονήθηκε και ας ήταν έτοιμοι στο τυπογραφείο οι πρώτοι 5 τόμοι, με την αλλαγή της καθοδήγησης του ΚΚΣΕ μετά τον θάνατο του Λένιν.

Με βάση ό,τι υλικό σώθηκε και μπόρεσε να συγκεντρώσει, καθώς και την κοινή διαδρομή τους, ο Φρέλιχ, διαγραμμένος πια από το Κ.Κ. Γερμανίας και αφού από λάθος αφέθηκε ελεύθερος από στρατόπεδο συγκέντρωσης, όπου τον είχαν κλείσει οι ναζί, και τη φυγή του στο Παρίσι, στα 1939 και πριν ξανακλειστεί σε στρατόπεδο, εκδίδει την πληρέστερη βιογραφία της, η οποία στα ελληνικά θα εκδοθεί πρώτη φορά στη διάρκεια της δικτατορίας, στα 1972.

Σε αυτή την πρώτη περίοδο της Διεθνούς, πάντως, εντάσσεται και η προκήρυξη στα 1924 της «Κομμουνιστικής Διεθνούς των Νέων» και της ΟΚΝΕ στα πεντάχρονα από τη δολοφονία της και κάποιες με βάση αυτή εκδηλώσεις σε διάφορες πόλεις.

Ο Π. Νούτσος καταγράφει παραπέμποντας στον «Ριζοσπάστη» την αντίστοιχη στο Εργατικό Κέντρο Ιωαννίνων, με την «παρουσία πλήθους εργατών και διανοουμένων» (φ. 24.1.1924).

Τα τρία «Λ»

Από εδώ και πέρα αποσπάσματα του έργου της ή αναφορές στην ίδια –εκτός από την επίσημη γιορτή μνήμης των τριών «Λ» (Λένιν, Λούξεμπουργκ, Λίμπκνεχτ) κάθε Γενάρη της Γ΄ Διεθνούς (ΚΚΕ, Επίσημα Κείμενα (Ιαν. 1929, τόμ. Γ΄, 1975)– συναντάμε σε περιόδους έντονων καπιταλιστικών κρίσεων και κυρίως από τους διαφωνούντες με την επίσημη γραμμή του ΚΚΕ και της Γ΄ Διεθνούς. Γραμμή, η οποία, ενώ δεν μπορεί να μη σεβαστεί τη θυσία της, δεν αντέχει να αντιπαρατεθεί με τις κριτικές θέσεις της, για την πορεία της Μπολσεβίκικης Επανάστασης, την αντίθεσή της στον υπερσυγκεντρωτισμό της αντίληψης του Λένιν για το κόμμα «Νέου Τύπου», τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό που τον διαπνέει, καθώς και τον ιδιότυπο «μπλανκισμό» του, όπως και τη βαθιά αίσθηση της δημοκρατίας, και της αξίας του «αυθόρμητου» των εξεγερσιακών διαδικασιών. Θέσεις που καταγγέλλονται μάλιστα ως «λουξεμβουργισμός» και οι υπερασπιστές τους διώκονται και εξορίζονται στην ΕΣΣΔ, την ίδια ώρα που οι ναζί καίνε δημόσια τα βιβλία της.

Στο πλαίσιο αυτής της γραμμής, η αναφορά σε αυτήν γίνεται απλά ως «θύμα της σοσιαλδημοκρατίας», επιμένοντας στη λογοτεχνική αξία και μόνο του έργου της. Γραμμή που ακολουθείται με συνέπεια μέχρι και σήμερα από το ΚΚΕ...

Χαρακτηριστικό αυτής της συνέπειας είναι… η μόνη έκδοση κειμένου της, όλη τη Μεταπολίτευση, να είναι εκείνη του «Οδηγητή» στα 1987 (βλ. και «Ριζοσπάστης», φ. 27.9.1987) με τα «Γράμματά της απ’ τη φυλακή» στη Σόνια Λίμπκνεχτ, με ένα τριών και κάτι σελίδων ουδετεροποιημένο πρόλογο, στη γραμμή που προαναφέραμε και μια χωρίς εξηγήσεις αναφορά… «στα λάθη της» καθώς και την επισήμανση ότι «μόνο η ιδιοφυΐα του Λένιν έλυσε θεωρητικά και πρακτικά […] τα προβλήματα»!

Αγνοώντας ηθελημένα την άποψη του ίδιου του Λένιν, ο οποίος με βάση μια ρωσική παροιμία έγραφε: «[…] συμβαίνει μερικές φορές οι αετοί να κατεβαίνουν ακόμα πιο χαμηλά κι από κότες, αλλά ποτέ οι κότες δεν φτάνουν στο επίπεδο των αετών. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ έκανε λάθη […] Αλλά παρ’ όλα τα λάθη της, ήταν και παραμένει αετός» (Απαντα, τόμ. 33).

Μοναδικές εξαιρέσεις ένα διστακτικό άρθρο στην «Κομμουνιστική Επιθεώρηση» (νέα περίοδος) του Πετράνου (Οικονομίδης) «Περισσότερη προσοχή στο ιδεολογικό μας μέτωπο» (Σεπτ. 1932) και δύο κριτικά άρθρα του Μ. Πορφυρογένη «Ρόζα Λούξεμπουργκ» στο πρώτο τεύχος των «Νέων Πρωτοπόρων» και την ίδια χρονιά στην «Κομμουνιστική Επιθεώρηση» (νέα περίοδος), αρ. 12 «Πάνω σε μια κριτική», όπου ρητά αναφέρεται ότι πρόλαβε η Ρ. Λ. να διακρίνει τους «κινδύνους» της Ρωσικής Επανάστασης. Βέβαια και ο Γ. Κορδάτος και ο Π. Πουλιόπουλος όντας ακόμη εντός του κόμματος έχουν με άρθρα τους, αναφερθεί στη Ρ. Λ. κατά τη διάρκεια της εσωκομματικής πάλης του 1925-1928.

Την ίδια περίοδο έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η αναλυτική αναφορά στο έργο της «Λούξεμβουργ», όπως και σε εκείνο των Λένιν, Κάουτσκι, Μπερνστάιν και Λίμπνεχτ σε πανεπιστημιακό πεδίο από τον οπαδό τού «από καθ’ έδρας σοσιαλισμού» και εκδότη του «Αρχείου Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών», καθηγητή στην ΑΣΟΕΕ, αργότερα και της Παντείου, Δημητρίου Καλιτσουνάκη, στο πρώτο απ’ ό,τι γνωρίζουμε σύγγραμμα Πολιτικής Επιστήμης στην ελληνική βιβλιογραφία (εκδ. Ελευθερουδάκης & Μπάρτ, εν Αθήναις 1925, σσ. 101 επ.).

Αξίζει να καταγράψουμε τη γνώμη του:

«[…] δεν ήτο αύτη η λογία του γραφείου μόνον. Ως αληθινή μαρξιανή εζήτει να εισδύση εις τα μυστήρια της πραγματικότητος, να την αντιληφθή διά να την μεταβάλη. Ητο πολυγνώστις, είχε δε και το συγγραφικόν όσον και το ρητορικόν τάλαντον πολύ ανεπτυγμένα. Ιστατο εις την πρώτην γραμμήν των σοσιαλιστικών συγγραφέων και διδασκάλων. Εις τας σοσιαλιστικάς σχολάς κανείς διδάσκαλος δεν εξετιμάτο τόσον, όσον αυτή. […] Ποσοτικώς και ποιοτικώς είναι σπουδαία η συμβολής της εις την θεωρητικήν επαναστατικήν φιλολογίαν του Μαρξισμού» (σ. 105). Για να κλείσει με αναφορά στην «[…] μυσαράν δολοφονία των [εννοεί και εκείνη του Λίμπνεχτ] ως υπέρμαχους του μεγάλου προλεταριακού απελευθερωτικού αγώνος […] ως ιδεομάρτυρες του τίμιου σοσιαλιστικού αγώνος. Δεν εδολοφονήθησαν όμως ούτοι ως πρόμαχοι της μικράς σπαρτακιστικής αιρέσεως, αλλ’ ως υπέρμαχοι του μεγάλου προλεταριακού απελευθερωτικού αγώνος […] ως ιδιεομάρτυρες του τιμίου παγκoσμίου σοσιαλιστικού αγώνος» (σ. 108)!

Ο Μπρεχτ για τη Ρ. Λ.

«Η κόκκινη Ρόζα χάθηκε κι αυτή κανείς δεν ξέρει πού το κορμί της παράχωσαν. Ελεγε την αλήθεια στους φτωχούς. Γι’ αυτό κι οι πλούσιοι την σκότωσαν» μελοποιήθηκε από τον Κουρτ Βάιλ

Ο Γιάννης Ρίτσος για τη Ρ. Λ.

«Ω Γερμανία, Γερμανία διαμάντι αστραφτερό σου χάραξαν Ρόζα Λούξεμπουργκ και Καρλ Λίμπκνεχτ την πλατιά στράτα με το εύφορο αίμα τους για μια επική πορεία»

Ο Καζαντζάκης

Την ίδια εποχή δημοσιεύεται στο περ. «Ηλύσια» (τεύχ. Α΄, Αθήνα 1927) κείμενο του Ν. Καζαντζάκη «Η κραυγή της Ρόζας Λούξεμπουργκ», αναδεικνύοντας την ευρύτερη απήχηση που είχε το έργο και η πολύμορφη προσωπικότητα και πράξη τούτης της ασυμβίβαστης γυναίκας στους πιο ευαίσθητους δέκτες των εξελίξεων του Μεσοπολέμου. Στις «Επιστολές στη Γαλάτεια», μάλιστα, ο Καζαντζάκης αναφέρει ότι από το 1922 αγοράζει όλα της τα βιβλία συλλέγει κάρτες της αλληλογραφίας της, στοχεύοντας στη μετάφρασή τους στα ελληνικά (Επιστολή 33, σσ. 83-84, εκδ. Δίφρος, Αθήνα 1958). Πρόθεση που, όπως και τόσες άλλες του μεγάλου Κρητικού, έμεινε χωρίς συνέχεια.

Πάντως, στις αρχές της δεκαετίας του 1930, λόγω και της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης αλλά και των διασπάσεων του Κομμουνιστικού Κινήματος, αναζωπυρώνεται το ενδιαφέρον και πάλι για την κριτική σκέψη της Ρ. Λ. με άρθρα κυρίως του Π. Πουλιόπουλου στο ομώνυμο με την οργάνωσή του περ. «Σπάρτακος» και πρώτη φορά έκδοση από τον Κ. Σκλάβο ολόκληρου του έργου της «Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση» στα 1934.

Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσονται και οι αναφορές στο έργο της και από την άλλη ομάδα της «Αριστερής Αντιπολίτευσης» τους «Αρχειομαρξιστές» («Πάλη των Τάξεων», Ιανουάριος 1931) και η ανάδειξη της κριτικής της για το σοβιετικό καθεστώς. Με αυτές τις κριτικές απόψεις συμφωνούν και ανένταχτοι κομμουνιστές –πάντα υπήρχε αυτό το είδος στις γραμμές του κινήματος– όπως ο Κορδάτος πια, αλλά και μια μερίδα αριστερών σοσιαλιστών, κυρίως με άρθρα στη «Σοσιαλιστική Επιθεώρηση».

Ενδεικτική η βιβλιοκριτική του Στ. Σωμερίτη για το περιεχόμενο του έργου που είχε μεταφράσει ο Κ. Σκλάβος. Κοινή συνισταμένη, σύμφωνα με τον Π. Νούτσο, σε αυτές τις αναφορές η κατάταξη της Ρ. Λ. «[…] στους αγνούς διανοούμενους της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας».

Θα περάσουν χρόνια παντελούς αγνόησης και της ίδιας και του έργου της, με μοναδικές σποραδικές εξαιρέσεις στη διάρκεια του εμφυλίου από τη «Σοσιαλιστική Επιθεώρηση» για να φτάσουμε στο χάραμα της άνοιξης της Αριστεράς του 1958 που ο παλιός αρχειομαρξιστής Αγις Στίνας θα εκδώσει σε μικρό αριθμό αντιτύπων τη «Ρώσικη Επανάσταση», ενώ στο περ. «Καινούργια Εποχή», την ίδια περίοδο, θα δημοσιευτούν τα «Γράμματα απ’ τη φυλακή».

Θα ακολουθήσει και πάλι μια μεγάλη περίοδος σιωπής, με φωτεινή εξαίρεση τον αείμνηστο Αριστόβουλο Μάνεση που από το… 1962 ανέλυε στους φοιτητές του, με το πάθος και την οξυδέρκεια που τον διέκρινε, τις αντιλήψεις της Λούξεμπουργκ για τη δημοκρατία και την ελευθερία.

Για να έρθει η μεγάλη εκείνη εξέγερση του 1968 όπου το όνομα και τα γραπτά της θα ξεπηδήσουν και από τις δυό πλευρές των δύο κόσμων της χωρισμένης Ευρώπης, τόσο στις διεργασίες και αναζητήσεις της «Ανοιξης της Πράγας» όσο και τις αντίστοιχες του βερολινέζικου φοιτητικού κινήματος και του παρισινού Μάη, ξαναφέρνοντας στην επικαιρότητα της πολιτικής το ξεχασμένο επαναστατικό ρεύμα-όραμα ενός δημοκρατικού επαναστατικού προτάγματος, που από τους «Ουτοπικούς», τον νεαρό Μαρξ, τη Ρόζα, τον Πάνεκουκ, έρχεται να δέσει με τις αναζητήσεις της εξεγερμένης νεότητας.

Διεργασίες και αναζητήσεις ενός ελευθεριακού κομμουνισμού, μιας «Νέας Αριστεράς», που περνάνε με ένταση και στο δικό μας αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα, με τις πρώτες εκδόσεις της εντυπωσιακής βιογραφίας-ανάλυσης της ζωής και του έργου της από τον σύντροφο των αγώνων της Πάουλ Φρέλιχ, «Νέοι Στόχοι», το «Τι ζητάει ο Σπάρτακος» από τις εκδ. Υδροχόος και το συλλογικό «Απεργία, αυθορμητισμός των μαζών» από τη «Διεθνή Βιβλιοθήκη», όλα μέσα στην πρωτόγνωρη εκδοτική παραγωγή του 1972, η οποία ακολούθησε την άρση της προληπτικής λογοκρισίας που είχε μέχρι τότε επιβάλει η χούντα, και από τον ίδιο εκδοτικό οίκο, ο πρώτος τόμος της «Συσσώρευσης του Κεφαλαίου» το 1973.

Από αυτή την «άνοιξη» κριτικής και αμφισβήτηση και των δύο μοντέλων οικονομικής και πολιτικής ανάπτυξης της περιόδου, θα ξεπηδήσουν δυό άλλα ρεύματα μαρξιστικής σκέψης που θα γονιμοποιήσουν και θα γονιμοποιηθούν με τις (και από τις) αναλύσεις της Ρ. Λ. εκείνο της «αυτοδιαχείρισης» και εκείνο του αποκαλούμενου «αριστερού ευρωκομμουνισμού». Δύο ρεύματα που συναντώνται και αλληλοεμπλέκονται στο βασικό πρόταγμα εκείνης του Σοσιαλισμού με Δημοκρατία και κατοχυρωμένες όλες τις ελευθερίες χωρίς εξαιρέσεις και... ιεραρχήσεις μεταξύ τους. Σμίξιμο που ανάγλυφα μας δίνει από τη μεριά του αριστερού ευρωκομμουνισμού ο Νίκος Πουλαντζάς στο τελευταίο κεφάλαιο του τελευταίου του βιβλίου «Το Κράτος, η Εξουσία και ο Σοσιαλισμός» (Θεμέλιο, Αθήνα 1982). Και από την πλευρά της αυτοδιαχείρισης οι Υ. Μπουρντέ - Α. Γκιγιέρμ «Αγώνες για την αυτοδιαχείριση» (εκδ. Ανδρομέδα, Αθήνα 1981).

Την ίδια περίοδο και από τις ίδιες αναζητήσεις πολλοί προσεγγίζουν και τον αυτοδιαχειριστικό δρόμο που από τα χρόνια της σύγκρουσης με τον σταλινισμό έχει χαράξει η Γιουγκοσλαβίας. Είναι χαρακτηριστικά και τα σεμινάρια που διοργανώνονται στο Ντουμπρόβνικ από τους θεωρητικούς μαρξιστές της ομάδας «Praxis» και η μόνη έκδοση σε χώρα με κομμουνιστικό καθεστώς, που εμπεριέχει ανάλυση του έργου της στο Π. Βρανίκσκι «Ιστορία του Μαρξισμού», τόμ. 1 (Οδυσσέας, Αθήνα 1976), σ. 330 επ.

Στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης και εναγώνιες αναζητήσεις των αριστερών της εποχής, αρχίζει και στα ελληνικά μια έντονη εκδοτική παραγωγή των έργων της Ρ. Λ., άλλοτε επιμελημένη και με καλές μεταφράσεις, άλλοτε όχι και τόσο. Οι εκδοτικοί οίκοι «Ανδρομέδα», «Υψιλον/βιβλία», «Κομμούνα» και κυρίως «Κοροντζής» εκδίδουν σχεδόν όλο το έργο της, με αναλυτικές εισαγωγές και σχόλια και αρκετές επανεκδόσεις. Επίσης άρθρα γι’ αυτήν δημοσιεύονται στην «Αυγή» όπως του Τάσου Βουρνά (φ. 17.1.1979), του Δ. Ραυτόπουλου (φ. 21.9.1980) και δικό μου (φ. 10.1.1982) αλλά και στο «Βήμα» κυρίως μεταφράσεις όπως του Ν. Cherosn (φ. 23.3.1980) και του γνωστού οικονομολόγου P. Samuelson, αλλά και στην εφημ. «Δημοκρατική Λευκάδα» (Σεπτέμβριος 1979) με επιμέλεια Θ. Καλαφάτη.

Την ίδια χρονιά ο ακούραστος Πειραιώτης τυπογράφος Ν. Γιαννουλέας εκδίδει και μοιράζει σε φίλους μια μικρή διεισδυτική κριτική ανάλυση του έργου και της ζωής της. Επίσης την ίδια περίοδο το έργο της, και στην Ευρώπη και εδώ, μπαίνει στην πανεπιστημιακή διδασκαλία και έρευνα στο πλαίσιο μελέτης του εργατικού κινήματος και σε αντίστοιχες εκδόσεις.

Χαρακτηριστικά, Β. Αμπεντροτ «Κοινωνική ιστορία του εργατικού κινήματος» (εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1976, σσ. 55 επ.), Χ. Γκρέμπινκ «Η ιστορία του Γερμανικού Εργατικού Κινήματος» (Παπαζήσης, Αθήνα 1982, σσ. 175 επ.), Φ. Σατελέ - Ε. Κουσνέρ-Πιζιέ «Οι πολιτικές αντιλήψεις του 20ού αιώνα» (Ράππας, Αθήνα 1982 σ. 225 επ.).

Ακολουθεί μια μικρή περίοδος και πάλι αγνόησης με εξαίρεση την έκδοση από την «Κομμούνα» του βιβλίου του Χ. Γκρούμπερ «Επανάσταση στην Ευρώπη (1917-1923)» στα 1985, με εκτενή αναφορά στη Ρ. Λ., την κριτική της στο Κόμμα «Νέου Τύπου» του Λένιν και την εξέγερση των Σπαρτακιστών, για να έρθει το κύμα του 1988-1989 της κατάρρευσης των χωρών του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» και εκείνη η τεράστια διαδήλωση ενάντια στο καθεστώς της Ανατολικής Γερμανίας από πάνω τις 100 χιλιάδες Βερολινέζους, εκεί στο Κανάλι Λάντβερ όπου τον Γενάρη του 1919 είχαν ρίξει οι δολοφόνοι το πτώμα της, με φωτογραφίες της και πανό με την ιστορική της φράση «Η ελευθερία μόνο για τους οπαδούς της κυβέρνησης και μόνο για τα μέλη του κόμματος δεν είναι ελευθερία. Η ελευθερία νοείται πάντα ελευθερία για κείνον που σκέφτεται διαφορετικά».

Παράλληλα, εντείνονται οι μελέτες και μεταφράσεις που αναφέρονται στην ίδια και την πορεία του εργατικού κινήματος όπως των Π. Πιζάνια «Ο Μαρξισμός της ιστορικής σοσιαλδημοκρατίας» (εκδ. Πολύτυπο, Αθήνα 1987, σσ. 89 επ.), D. Geary «Το Ευρωπαϊκό Εργατικό Κίνημα» (εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1988, σσ. 201 επ.). Ενώ λίγο νωρίτερα έχει περάσει σχεδόν απαρατήρητη στην Ελλάδα η πολυβραβευμένη ταινία του 1966 της φον Τρότα «Ρόζα Λ» με δύο μόνο σχόλια στην «Αυγή», του Γιώργου Μπράμου (φ. 13.3.1987) και της Λένας Δουκίδου (φ. 17.3.1987) καθώς και το αφιέρωμα της «Εργατικής Αλληλεγγύης» (φ. 15, Μάρτιος 1987) και λίγο μετά του «Ιχνευτή» (τεύχ. 27, Οκτώβριος 1988) καθώς και η μονογραφία της Σ. Αντωνοπούλου «Η πολιτική και Οικονομική Σκέψη της Ρόζα Λούξεμπουργκ» (εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1989).

Η κρίση

Αλλά και πάλι η αυταρέσκεια ενός ηγεμονεύοντος νεοφιλελεύθερου παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, η χρηματοπιστωτική άνθηση και ο συνακόλουθος καταναλωτισμός, σε συνάρτηση με την κρίση της συνολικής Αριστεράς και τη μετάλλαξη της παραδοσιακής σοσιαλδημοκρατίας, συμπαρασύρουν όχι μόνο το έργο της Λούξεμπουργκ, αλλά όλης της μαρξιστικής σκέψης.

Σκόρπια βέβαια άρθρα κόντρα στο κυρίαρχο κλίμα εμφανίζονται στην «Εποχή» του Θ. Π. (Θ. Παρασκευόπουλος) (φ. 30.1.1994), στο «Βήμα» του L. Rosenzweig (φ. 23.1.1994), στην «Κυριακάτική Ελευθεροτυπία» του Π. Γκλοτς με εισαγωγικό σημείωμα του Θ. Γιαλκέτση (φ. 13.2.1996), ενώ εισηγήσεις με τις κριτικές σκέψεις της για το κόμμα «Νέου Τύπου», τη Ρώσικη Επανάσταση και τη δημοκρατία παρουσιάζονται σε δύο συνέδρια, τα οποία, κόντρα στο κυρίαρχο ιδεολογικά ρεύμα, διοργανώνονται από το Πάντειο με συμμετοχή στην Ο.Ε. του αείμνηστου Μιχάλη Ράπτη (Πάμπλο), για τον «Λένιν στην εποχή του και σήμερα» άνοιξη του 1991 και στο Πολυτεχνείο «Για την Οκτωβριανή Επανάσταση» από τα περιοδικά «Αλφα», «Θέσεις», «Ουτοπία» και «Πολίτης»(Νοέμβριος του 1997).

Λίγο αργότερα, σε μετάφραση του Κ. Κοροντζή, δημοσιεύεται ένα όχι ιδιαίτερα γνωστό κείμενό της για τη χριστουγεννιάτικη νύχτα στις «Αναγνώσεις» της «Κυριακάτικης Αυγής» (24.12.2006).

Για να έρθει η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008, με τις βίαιες κοινωνικές ευρύτερα πολιτισμικο-πολιτικές συνέπειες και να ξαναπαρουσιαστεί η ανάγκη των αριστερών πολιτών, στροφή στις πηγές ενός δημοκρατικού δρόμου με ελευθερία και αυτοδιαχείριση, στο πλαίσιο του οποίου επανεμφανίζεται και πάλι η αναφορά στη δημιουργική κριτική κομμουνιστική σκέψη και η ασυμβίβαστη συνέπεια δράσης μα ταυτόχρονα τόσο βαθιά ανθρώπινη και ελευθεριακή σκέψη της Ρ. Λ. να φωτίσει την αναζήτηση δρόμων υπέρβασης της κρίσης.

Αλλά και πάλι οι βαθιές ρίζες ενός δογματικού λενινισμού όπως κωδικοποιήθηκαν από τη σταλινική ανάγνωση, λειτουργούν ανασταλτικά ανάμεσα σε μεγάλα τμήματα αριστερών. Οι σχέσεις Αριστεράς και δημοκρατίας δεν ήταν ποτέ άλλωστε πολύ καλές και το δημοκρατικό κομμουνιστικό ρεύμα ποτέ δεν έγινε κυρίαρχο.

Αφιερώματα

Κι όμως αυτές τις αναζητήσεις ψαύει –είτε το κατανοούσαν όλοι είτε όχι– στα καθ’ ημάς το ενωτικό ανανεωτικό ριζοσπαστικό εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ όπως αναδείχθηκε και στο 3ήμερο Συνέδριο για τα 90 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση που διοργάνωσε τον Νοέμβριο του 2007 στο Πάντειο.

Τον θεωρητικό εμπλουτισμό με το ελευθεριακό ρεύμα της σκέψης της στο εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ, επιχειρούν τα δύο μεγάλα αφιερώματα του «Εντός εποχής» της εφημ. «Εποχή» της 19ης Απριλίου και της 10ης Μάιου 2009 με κείμενα των Χ. Στέκα, Μ. Λεβί, Θ. Τσακίρη , Ν. Γκερλς, Χ. Λάσκου, Δ. Μπελαντή, S. Clarke, Τ. Μαστρογιαννόπουλου και ένα δικό μου.

Επίσης, των «Αναγνώσεων» της εφημ. «Αυγή» της 23ης Ιανουαρίου 2005 και της 19ης Ιανουαρίου 2014 με κείμενα των Ν. Καζαντζάκη, δύο δικά μου, Θ. Καλαφάτη, Χ. Λάσκου, Τ. Μαστρογιαννόπουλου, Σ. Δημητρίου, Μ. Ψύλλα, Κ. Κοροντζή, Ζ. Δεμαθά και απόσπασμα από το ποίημα «Κατά Σαδουκαίων». Οπως και άμεσα διακριτές είναι οι επιδράσεις των αντιλήψεών της στο κείμενο των αποφάσεων του 2ου Συνεδρίου του ΣΥΡΙΖΑ (Ιούλιος 2016) ιδιαίτερα στην ενότητα για «ένα κόμμα ενεργών πολιτών».

Την ίδια περίοδο δημοσιεύεται άρθρο στα 90 χρόνια από τη δολοφονία της από την Κ. Παρδάλη στην «Εργατική Αριστερά» (φ. 21.1.2009), ενώ το 2014 δημοσιεύεται από τις εκδ. Σαββάλα το έργο του D. Mclellan «Ο Μαρξισμός μετά τον Μαρξ», με εκτενή αναφορά στο έργο της. Επίσης, αναφορά στο έργο της με δική μου παρέμβαση-εισήγηση σε τετραήμερο εκδηλώσεων του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος (19-22.3.2016) στην ΑΣΟΕΕ.

Στα πλούσια αφιερώματα για τα 100χρονα της Μπολσεβίκικης Επανάστασης ελάχιστες είναι οι αναφορές στη Ρ.Λ., συναντάμε απλά το όνομά της σε ένα άρθρο του Ε. Μπιτσάκη στην «Εφημερίδα των Συντακτών» (φ. 4/5.11.2017), ενώ ουσιαστικά για την κριτική της επανάστασης υπάρχουν μόνο δύο άρθρα του Κ. Δοξιάδη στην «Εφημερίδα των Συντακτών» (φ. 14.11.2017) και δικό μου σε αφιέρωμα των «Αναγνώσεων» της «Κυριακάτικης Αυγής» (Νοέμβριος 2017) που κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς και σε τόμο από τις εκδ. Βιβλιόραμα, «Η Οκτωβριανή Επανάσταση και η ρώσικη πρωτοπορία» (σσ. 99 επ.), και στο βιβλίο του Θ. Γιαλκέτση «Η ουτοπία στην εξουσία. Η διάψευση της επαναστατικής επαγγελίας» που διανεμήθηκε με την «Εφημερίδα των Συντακτών» (φ. 25ης Νοεμβρίου) και την επόμενη χρονιά κυκλοφόρησε σε νέα έκδοση από τον εκδ. οίκο «διαλέγεσθαι» (σσ. 86 επ).

Επίσης, αναφορά στο έργο της και τη Γερμανική Επανάσταση βρίσκουμε στο V. Serge «Ετος Ενα της Ρώσικης Επανάστασης» (εκδ. Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, Αθήνα 2017, σσ. 498 επ.), όπου τη χαρακτηρίζει «[…] το μόνο μυαλό του δυτικού σοσιαλισμού που ήταν της ίδιας αξίας με αυτό των Λένιν και Τρότσκι» (σ. 515).

Μπροστά στα επικείμενα 100 χρόνα από τη δολοφονία της εντάσσεται και το πρόσφατο του Π. Νούτσου στην «Εφημερίδα των Συντακτών» (φ. 19.12.2018).

Τέλος, αξίζει να αναφέρουμε το σχετικά πρόσφατο εντυπωσιακό ιστορικό αστυνομικό μυθιστόρημα, μεταφρασμένο και στα ελληνικά, του νεαρού Αμερικανού J. Rabb «Ρόζα» (εκδ. Πόλις, 2013), το οποίο αναπλάθει εντυπωσιακά την πνιγηρή ατμόσφαιρα του Βερολίνου αμέσως μετά τη συντριβή της Εξέγερσης των Σπαρτακιστών και τις φήμες για την τύχη του πτώματος της Ρ. Λ., με σεβασμό στη μυθοπλασία του, των ιστορικών προσώπων και των διεργασιών που συντελούνται ανάμεσά τους σε συνθήκες βαθιάς παρανομίας.

Η ελληνική βιβλιογραφία

◼ «Ρώσικη Επανάσταση», μτφρ.-σχόλια Α. Στίνας, Υψιλον/βιβλία, Αθήνα 1982 (α΄ εκδ. 1958 σε μικρό κύκλο, β΄ εκδ. Ανδρομέδα 1978).

◼ «Η συσσώρευση του Κεφαλαίου. Μια συμβολή στην οικονομική εξήγηση του Ιμπεριαλισμού», μτφρ. Θ. Μιχαήλ, Διεθνής Βιβλιοθήκη, τόμ. 1. Αθήνα 2006 (α΄ εκδ. 1973) και τόμ. 2., Αθήνα 1975.

◼  «Τι είναι η Πολιτική Οικονομία», μτφρ. Κ. Μιλτιάδης, Κοροντζής, Αθήνα 1975.

◼ «Και τώρα καταδικάστε με», μτφρ.-πρόλογος Κ. Μιλτιάδης, Κοροντζής, Αθήνα 1977.

◼ «Ακμή και παρακμή της πρωτόγονης κομμουνιστικής κοινωνίας (από τα μαθήματα της Ρ.Λ. στο κομματικό Λαϊκό Πανεπιστήμιο του Βερολίνου)», μτφρ. Κ. Μιλτιάδης, Κοροντζής, Αθήνα 1978.

◼ «Μαζική απεργία, κόμμα, συνδικάτα», μτφρ. Γ. Κυριακού, Κοροντζής, Αθήνα 1979.

◼ «Η εργατική τάξη και ο Πόλεμος», μτφρ. Κ. Μιλτιάδης, Κοροντζής, Αθήνα χ.χ.

◼ «Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση», μτφρ. Κ. Βρετός, Κοροντζής, Αθήνα χ.χ. (ά έκδ., μτφρ. Κ. Σκλάβος, Αθήνα 1934).

◼ «Αλληλογραφία», τόμ. 1, μτφρ. Σ. Μαρουλάκος, Κοροντζής, Αθήνα 1979.

◼ «Τι ζητάει ο Σπάρτακος» και «Γράμματα απ’ τη φυλακή», εισαγ.-μτφρ Α. Στίνας, Υψιλον/βιβλία, Αθήνα 1982 (α΄ εκδ. Υδροχόος, Αθήνα 1972 , β΄ εκδ. Υψιλον /βιβλία, Αθήνα 1979).

◼ Μαζί με Φρανς Μέριγκ κ.ά. «Απεργία. Αυθορμητισμός των μαζών», μτφρ Α. Ζάκας, Διεθνής Βιβλιοθήκη, Αθήνα 1999 (α΄ εκδ. 1972).

◼ «Γράμματα απ’ τη φυλακή», μτφρ. Σ. Κρασαδάκης και ποιημάτων Δ. Παπακωνσταντίνου, «Οδηγητής», Αθήνα 1987.

◼ «Σοσιαλισμός και Δημοκρατία (Οργανωτικά προβλήματα της ρωσικής σοσιαλδημοκρατίας)», μτρφ. Δ. Φασέα, εισαγ. Αλ. Ρήγος και Ν. Καζαντζάκης «Η κραυγή της Ρόζας Λούξεμπουργκ», Κοροντζής, Αθήνα χ.χ.

Βιογραφία της

◼ Π. Φρέλιχ, «Ρόζα Λούξεμπουργκ», μτφρ. Α. Στίνας, Υψιλον/βιβλία, Αθήνα 1981 (α΄ εκδ. Νέοι Στόχοι, 1972)