Ενα ξεχωριστό μαθητικό περιοδικό του Αχιλλοπουλείου Παρθεναγωγείου

Το περιοδικό «Κόριννα» γεννήθηκε το 1946 και «έζησε» έως το 1949, χάρη στη δυναμική πρωτοβουλία μιας ομάδας μαθητριών του Αχιλλοπουλείου Παρθεναγωγείου Καΐρου.

Δημιουργήθηκε σε μια περίοδο έξαρσης του Εμφυλίου στην πατρίδα Ελλάδα, αλλά σε μία επίσης δύσκολη και μεταβατική περίοδο και για την Αίγυπτο, ιδιαίτερα για το μεταπολεμικό Κάιρο.

Ολα αυτά τα στοιχεία είχαν επηρεάσει φυσικά και την ελληνική κοινότητα της πόλης, μαζί με τους γονείς και τους μαθητές.

Μέσα σε αυτή την τεταμένη περίοδο, μία ομάδα μαθητριών της Ε' Τάξης του Αχιλλοπουλείου Παρθεναγωγείου Καΐρου αποφάσισε με δική της αποκλειστικά πρωτοβουλία και δράση να βγάλει ένα μαθητικό περιοδικό. Την «Κόριννα».

Βγήκαν 9 τεύχη και σταμάτησε, ίσως γιατί μια μαθήτρια έγραψε ένα ριζοσπαστικά δημοκρατικό κείμενο για την εποχή υπέρ των ντόπιων Αιγυπτίων.

«Η ιστορία της "Κόριννας" είναι μία απειροελάχιστη ψηφίδα στο ιστορικό μωσαϊκό της εκπαίδευσης των Αιγυπτιωτών Ελλήνων, που κι αυτό με τη σειρά του είναι τμήμα ενός ακόμη μεγαλύτερου μωσαϊκού που αφηγείται την πολύχρονη διαδρομή τους στην Αίγυπτο. Αν όμως κοιτάξεις αυτή την ψηφίδα με μικροσκόπιο, θα δεις ότι κρύβει μέσα της έναν ολόκληρο κόσμο» μας λέει η συγγραφέας και ιστορική ερευνήτρια, Μαρία Αδαμαντίδου, η οποία βρήκε τα διασωζόμενα τεύχη του περιοδικού, μίλησε με όσες από τις μαθήτριες είναι ακόμη εν ζωή και ολοκλήρωσε ένα συγκροτημένο έργο, με πλούσιο αρχειακό υλικό, με τίτλο «"Κόριννα" (1946-1949): Ενα ξεχωριστό μαθητικό περιοδικό του Αχιλλοπουλείου Παρθεναγωγείου της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου», που κυκλοφόρησε πριν από λίγο καιρό από τις ΑΩ εκδόσεις.

Γεμάτο ιδεαλισμό και λατρεία για την Ελλάδα, η «Κόριννα» περιείχε κείμενα γραμμένα στη δημοτική μέσα από τα οποία αποκαλύπτεται και το υψηλό μαθησιακό επίπεδο αλλά και ο εξαιρετικός τρόπος έκφρασης των μαθητριών. Μαθήτριες που είχαν μεγαλώσει με παιδεία ελληνοκεντρική και είχαν γαλουχηθεί με τον μύθο της πατρίδας Ελλάδας.

Αυτό φαίνεται και μέσα από τα κείμενα, αλλά και μέσα από στιγμές της ελληνικής κοινότητας του Καΐρου.

Για παράδειγμα, την 28η Οκτωβρίου 1944, 18 μόλις μέρες μετά την απελευθέρωση της Αθήνας από τους Γερμανούς κατακτητές, στην πρωτεύουσα της Αιγύπτου οι Ελληνες τη γιόρτασαν πανηγυρικά.

Η «Κόριννα» σίγουρα δεν ήταν ένα απλό μαθητικό περιοδικό. Η πολιτιστική της κληρονομιά είναι μεγάλη αφού μας παραδίδει έναν πλούτο πληροφοριών σχετικά με την καθημερινότητα στους κόλπους του παρθεναγωγείου αλλά και τις αξίες που διέπνεαν τις μαθήτριες, όπως ο σεβασμός στον δάσκαλο, η κοινωνική συνείδηση, η όρεξη για δουλειά, το πώς ένιωθαν για την πατρίδα Ελλάδα αλλά και για τη χώρα που ζούσαν καθημερινά.

Στοιχεία που αναδεικνύουν το στίγμα μιας γενιάς αλλά και γενικότερα το υψηλό επίπεδο παιδείας στην ακμάζουσα τότε ακόμα ελληνική παροικία.

Οπως είπε και η ίδια η συγγραφέας, Μαρία Αδαμαντίδου, στην παρουσίαση του βιβλίου στο Σύλλογο Ελλήνων Καΐρου, «οι μαθήτριες που έστελναν τα κείμενά τους στην "Κόριννα" σίγουρα δεν φανταζόντουσαν ότι 70 χρόνια μετά θα κάναμε όλη τούτη την κουβέντα. Αυτό είναι το καλό με τα γραπτά. Μένουν».

Η έρευνα για το περιοδικό

Η ίδια η κ. Αδαμαντίδου γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Κάιρο και μάλιστα μαθήτευσε στο Αχιλλοπούλειο Παρθεναγωγείο και την Αμπέτειο Σχολή, ολοκληρώνοντας τις σπουδές της στην Αγγλική Φιλολογία στο Αμερικάνικο Πανεπιστήμιο Καΐρου, πριν εγκατασταθεί στην Ελλάδα. Το 2008 συνάντησε μία από τις μαθήτριες που εξέδιδαν την «Κόριννα», την κ. Ελένη Αρμαδώρου, η οποία είχε κρατήσει οκτώ τεύχη του περιοδικού.

Αρκετά χρόνια αργότερα συνάντησε ακόμα μία. Την κ. Γεωργία Ζαφειροπούλου-Ανδριτσάκη. Και τότε συνέβη κάτι απρόσμενο. «Εξαιτίας μου σταμάτησε να βγαίνει το περιοδικό», της εξομολογήθηκε.

Το τι εννοούσε φάνηκε όταν η ερευνήτρια διάβασε την έκθεση της τότε τελειόφοιτης μαθήτριας, με τίτλο «Στη χώρα που ζούμε», που συμπεριελήφθη στο τελευταίο τεύχος της «Κόριννας» (όλο το υλικό υπάρχει στο βιβλίο).

Εκεί, με μία υπέροχη γλώσσα, η μαθήτρια αναφέρεται στην Αίγυπτο, όπως την «ξέρουν οι απόμακροι λαοί της δυτικής Ευρώπης και της Αμερικής», όσοι «δεν την είδαν από κοντά, δεν έζησαν με τους ιθαγενείς της, δεν την χάρηκαν», αλλά και όπως την έβλεπε η ίδια, μέσα από τα μάτια ενός νεαρού κοριτσιού που μπορεί να μην άνηκε σε κάποια ριζοσπαστική παράταξη ή να μην προέρχονταν από αριστερή οικογένεια, παρόλα αυτά όμως, ήξερε να βλέπει και να κρίνει.

Και έγραψε αυτό που όλοι έβλεπαν αλλά ελάχιστοι ομολογούσαν, πόσο μάλλον γραπτώς. Πως «ο αιγυπτιακός λαός δεν είναι τόσο ευτυχισμένος. Η τάξη των ευτυχισμένων τιτλούχων αποτελείται από λίγους, ενώ όλοι οι άλλοι είναι φελλάχοι, αναγκασμένοι να δουλεύουν κάτω από την αυστηρή και σκληρή διαταγή του αφεντικού τους {...} Τόσα χρόνια ο φελλάχος δεν δούλευε μόνο για τον ομοεθνή του, αλλά ήταν αναγκασμένος να δουλεύει διπλά, να δουλεύει και για τους λευκούς κατακτητάς του».

Σκληρές αλήθειες

Το παραπάνω είναι μόνο ένα απόσπασμα της έκθεσης, η οποία συνεχίζει στον ίδιο τόνο. Ισως, αν κάποιος δεν ήξερε από ποιον και γιατί γράφτηκε, να πίστευε ότι αποτελεί ένα κείμενο ακόμα και του Κομμουνιστικού Κόμματος Καΐρου.

Ωστόσο, δεν είναι έτσι. Ηταν, όμως, ένα δυνατό και δίκαιο κείμενο που έθιγε τα κακώς κείμενα του τόπου: καταδίκαζε την αλαζονική στάση τόσο των Ευρωπαίων όσο και της αιγυπτιακής άρχουσας τάξης απέναντι στον φτωχό αιγυπτιακό λαό.

Αυτό αναμφίβολα «ανησύχησε» αρκετούς από όσους διάβασαν το κείμενο. Δεν ήταν σίγουρα διόλου εύκολο να φανερώνονται τόσες (ανείπωτες ή ελάχιστα ειπωμένες δημόσια) αλήθειες, τόσο γλαφυρά και τόσο ειλικρινά, μέσα από τις λέξεις μιας ευαισθητοποιημένης μαθήτριας. Ειδικά όταν ο όρος «αραπάδες» ως χαρακτηρισμός για τους ντόπιους Αυγυπτίους ακουγόταν από όλους.

«Η μαθήτρια χρησιμοποίησε στην έκθεσή της τον χαρακτηρισμό "αραπάδες" για να στηλιτεύσει τη χρήση της λέξης που την άκουγε να χρησιμοποιείται υποτιμητικά για τους Αιγυπτίους σαν κατώτερο κοινωνικό σύνολο», εξηγεί η κ. Αδαμαντίδου. «Είναι αλήθεια όμως πως οι επόμενες γενιές, στις οποίες ανήκα κι εγώ, παπαγαλίζαμε τη λέξη χωρίς να πολυσκεπτόμαστε την έννοιά της, ώσπου συνειδητοποιήσαμε πόσο άδικο και λάθος ήταν και έτσι την αποβάλαμε από το λεξιλόγιό μας».

Η αλήθεια είναι πως η Γεωργία ως μαθήτρια στο Αχιλλοπούλειο δεν είχε καμία ανάμιξη με πολιτικές παρατάξεις. Τα αναγνώσματα και τα ενδιαφέροντά της ήταν η λογοτεχνία, η κλασική μουσική και τα μαθηματικά.

Ο πατέρας της ήταν δικαστικός και αργότερα ταξιδιωτικός πράκτορας, οπότε η νεαρή ήταν ενήμερη για την αιγυπτιακή πραγματικότητα.

«Είχαμε καλούς δασκάλους και όλα αυτά ήταν θέματα που τα συζητούσαμε και στο σπίτι μας», μας απάντησαν κάποιες από τις τότε μαθήτριες, που είδαμε από κοντά στην παρουσίαση του βιβλίου της κ. Αδαμαντίδου.

Οσο για την ίδια την κ. Ζαφειροπούλου, τη μικρή τότε Γεωργία, μάθαμε πως αφετηρία της επίμαχης έκθεσης στάθηκε η κοινωνική της ευαισθησία και όχι πολιτικές ιδεολογίες. Περιγράφει την κατάσταση της εποχής, όπως κάνουν και άλλα κείμενα που επίσης δημοσιεύονται στο βιβλίο.

Ηταν μια ωραία έκθεση, όπως όλες της οι εκθέσεις. Προφανώς λυπήθηκε που στάθηκε η αιτία για την κρίση που προκλήθηκε με τη λήξη της κυκλοφορίας του περιοδικού, ακόμα και αν δεν ήταν δικό της το φταίξιμο (υπήρχαν και άλλοι, πρακτικοί λόγοι). Γενικά, η ίδια σε όλες τις φάσεις της ενήλικης ζωής της δεν περιορίστηκε ποτέ στη λογική ενός μόνο πολιτικού κόμματος ή ιδεολογίας.

Δεν «χρωματίστηκε» πολιτικά, προτιμώντας να έχει τη δυνατότητα να επιλέγει ελεύθερα τους υποψηφίους που θεωρούσε άξιους της ψήφου της. Μετά την αποφοίτησή της, σπούδασε σε γαλλικό πανεπιστήμιο και εργάστηκε στην Αίγυπτο και την Ελλάδα, μέχρι που συνταξιοδοτήθηκε.

«Η Γεωργία πίστεψε ότι ήταν δική της η ευθύνη για το σταμάτημα της "Κόριννας", γιατί η έκτακτη απόσυρσή του από την κυκλοφορία, που έγινε λόγω της δικής της έκθεσης, ακολουθήθηκε από μία παύση προσωρινή που για διάφορους λόγους εξελίχθηκε σε μόνιμη», εξηγεί η κ. Αδαμαντίδου.

«Και είπαμε, δεν ήταν εκείνη που έφταιγε, το λάθος ήταν αλλού. Ωστόσο τα όσα περιέγραψε στην έκθεσή της ήταν όλα αλήθεια. Η ρομαντική, οριενταλιστική, υποτιμητική ματιά της Δύσης, η κακομεταχείριση και η εκμετάλλευση του φελάχου από τους μεγαλογαιοκτήμονες, όλα... Και ήταν πράγματι επικίνδυνο το να ακουστούν δημοσίως. Δεν είναι τυχαία η άμεση κίνηση του διευθυντή του Αχιλλοπουλείου να αποσυρθεί το περιοδικό προτού κυκλοφορήσει ευρύτερα».

Ωστόσο, η ελευθερία του λόγου ήταν μια πραγματικότητα τότε στο σχολείο.

«Ηταν εντυπωσιακό: οι μαθήτριες μπορούσαν να εκφράζονται όπως ήθελαν», μας λέει η συγγραφέας. «Σε περισσότερα από ένα γραπτά εκφράζονται απόψεις που παρέπεμπαν κατευθείαν στην ιδεολογία της Αριστεράς. Προφανώς δεν ενόχλησαν ούτε τις εποπτεύουσες φιλολόγους, ούτε τον διευθυντή του Αχιλλοπουλείου, ούτε τους κοινοτικούς. Είναι πιθανό, σκέπτομαι, κάπου στη "γραμμή παραγωγής" να βρισκόταν άτομο ή άτομα με προοδευτικές πεποιθήσεις που κατεύναζαν τις τυχόν αντιρρήσεις. Οπως και να έχει όμως αυτή η ελαστικότητα είναι που έφερε το τέλος του περιοδικού»

Ενας ιδιαίτερος μικρόκοσμος

Η «Κόριννα» φανερώνει 70 χρόνια μετά έναν ιδιαίτερο μικρόκοσμο μέσα σε ένα πραγματικά μεγάλο κόσμο. Αυτόν της πολυπληθέστατης Αιγύπτου, αλλά και της μακρινής (όσο και κοντινής γεωγραφικά) Ελλάδας.

Αυτόν που υπήρχε μέσα στην καρδιά και το μυαλό νεαρών μαθητριών, αλλά και τα καθημερινά τους βιώματα.

Εξάλλου, αυτή δεν είναι και η ανυπολόγιστη αξία του αρχείου, ως επιστημονικό και ιστορικό τεκμήριο;

«Οι μαθήτριες ήταν εξαιρετικά αυτάρκεις δημιουργικά: οργάνωναν μόνες τους μουσικά πρωινά και απογεύματα, όπου έπαιζαν στο πιάνο κλασικά κομμάτια Schubert και Grieg. Υπήρχε επιτροπή υπεύθυνη για τον καλλωπισμό των τάξεων με γλάστρες και πίνακες (με ελληνικά τοπία, βέβαια). Οι μεγάλες τάξεις, συνοδευόμενες από καθηγήτριες Αγγλικών παρακολούθησαν την ταινία "Αμλετ" στο σινεμά Ρίβολι. Μαθήτριες παρακολουθούσαν εθελοντικά ανάγνωση μεταφράσεων αρχαίων κειμένων, προσφορά του φιλολόγου τους τα Σάββατα. Ο θίασος Μανωλίδου-Παππά έπαιξε στο θέατρο της παρακείμενης Ξενακείου Σχολής το 1949 δύο έργα από το κλασικό ευρωπαϊκό ρεπερτόριο και την "Ιφιγένεια εν Ταύροις" στο Ewart Memorial Hall του Αμερικανικού Πανεπιστημίου. Κάθε χρόνο, τα Χριστούγεννα, μία τάξη αναλάμβανε να οργανώσει γιορτή για τα άπορα παιδιά του Δημοτικού όπου τους μοίραζαν δώρα. Οι μικροπωλητές έξω από το σχολείο διαλαλούσαν "κολόρια" και "κορασάν" με σπαστά ελληνικά», μας μεταφέρει την εικόνα της εποχής η κ. Αδαμαντίδου.

Δεν ήταν τυχαίο πως όλες οι κυρίες πλέον, μαθήτριες τότε, όταν τις συναντήσαμε μίλησαν για το πόσο εξαιρετικούς δασκάλους είχαν.

«Σχεδόν όλα τα μεγάλα σχολεία του Καΐρου, της Αλεξάνδρειας, της Μανσούρας, των πόλεων της Διώρυγας λειτουργούσαν με σύστημα και με τάξη. Αλλά κοντά στην απαίτηση για πειθαρχία και υπακοή, υπήρχε η ανθρωπιά και η κατανόηση από την πλευρά των εκπαιδευτικών. Πέρα από τα μαθήματα, τα παιδιά αποκτούσαν και κοινωνική συνείδηση», εξηγεί η συγγραφέας.

«Ακόμη και τα ίδια τα κτίρια των σχολείων ήταν τέτοια που όχι μόνο κάλυπταν επαρκώς τις εκπαιδευτικές ανάγκες (ευρύχωρες αίθουσες, μεγάλη αυλή, θέατρο, αίθουσα μουσικής, χημείο, γυμναστήριο), αλλά διέθεταν και καλαίσθητη αρχιτεκτονική που εντυπωσίαζε και ενέπνεε σεβασμό. Ο μαθητής έμπαινε σε ένα χώρο που του έλεγε "Εδώ δουλεύουμε σοβαρά και μαθαίνουμε"».

Ποια ήταν η Θάλεια Βεργοπούλου

Ηταν από τις πλέον ηγετικές προσωπικότητες ανάμεσα στην παρέα των κοριτσιών της «Κόριννας». Η Θάλεια Βεργοπούλου, μαθήτρια τότε, ήταν εξαιρετικά δραστήρια. Από τότε και σε όλη της τη ζωή.

«Δεν μιλούσαν για την Αριστερά τότε, αλλά η μητέρα μας και άλλα κορίτσια ήξεραν. Από συζητήσεις ίσως με δασκάλους, από ακούσματα, ποιος ξέρει;» μας λένε οι κόρες της, Εύα και Σοφία.

«Κάποια κορίτσια μάλιστα είχαν πιαστεί από τις Αρχές ως "αριστερές" - θυμάμαι που το έλεγε η μητέρα μας», λέει η Σοφία. «Και η ίδια, όταν πλέον θέλησε να περάσει από τη Γενεύη, όπου σπούδασε Ψυχολογία, για μετεκπαίδευση στη Γαλλία, ήταν δύσκολο γιατί ήταν αριστερή».

«Μας έλεγε πόσο την είχαν εντυπωσιάσει κάποιες αντιφάσεις που ζούσε στην Αίγυπτο όπου μεγάλωσε ώς τα 18 της χρόνια. Από αστική και εύπορη οικογένεια εμπόρων βαμβακιού, έβλεπε τα ξυπόλυτα παιδιά της Αιγύπτου μέσα από τη λιμουζίνα που πήγαινε εκείνη και την αδελφή της Σάσσα στο σχολείο. Μας είχε μιλήσει για τη γιαγιά της και τη μυθολογία που διάβαζαν μαζί και αργότερα για ορισμένους εμπνευσμένους δασκάλους, στο ελληνικό Γυμνάσιο του κοσμοπολίτικου Καΐρου, που άνοιξαν τους ορίζοντές της σε έναν άλλο κόσμο, στις τέχνες, στις επιστήμες, στην πολιτική και την ψυχανάλυση. Στο πατρικό της υπήρχαν λίγα βιβλία. Στο δικό της σπίτι ήταν ο πλούτος της. Να φανταστείτε χρειάστηκε να κάνει απεργία πείνας για να την αφήσουν οι γονείς της να φύγει για να σπουδάσει στην Ευρώπη. Ηταν συντηρητική η ελληνική κοινότητα τότε. Αλλά και η ίδια δεν συμβιβαζόταν».

Η Θάλεια Βεργοπούλου, από τις μαθήτριες της «Κόριννας», έγινε σπουδαία επιστήμων, άφησε μεγάλο συγγραφικό έργο (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καστανιώτη) και δύο κόρες, που ακολούθησαν την πορεία της προς τη γνώση.

Εφυγε από τη ζωή τον Φεβρουάριο του 2007. Οι συμμαθήτριες και φίλες της τη θυμούνται ως μία πολύ γλυκιά, αλλά και δυναμική φίλη.

✔ Κερδίστε 3 αντίτυπα

Μπορείτε να κερδίσετε τρία αντίτυπα από βιβλίο της Μαρίας Αδαμαντίδου «"Κόριννα" (1946-1949): Ενα ξεχωριστό μαθητικό περιοδικό του Αχιλλοπουλείου Παρθεναγωγείου της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου», που κυκλοφορεί από τις ΑΩ εκδόσεις, μέσω της ιστοσελίδας της Εφημερίδας των Συντακτών, efsyn.gr/ Κερδίστε βιβλία.

Μπορείτε να δηλώσετε συμμετοχή στον διαγωνισμό έως την Τετάρτη 28/2/2018, στις 12.00.