Καταστολή και κρυπτονομίσματα από «τον πιο cool δικτάτορα»

Ο πρόεδρος του Ελ Σαλβαδόρ, Ναγκίμπ Μπουκέλε, αναδείχθηκε πολιτικά μέσα από τις γραμμές του Φαραμπούντο Μαρτί (FMLN). Με την υποστήριξη του FMLN, το 2012, εκλέχθηκε δήμαρχος της πόλης Νουέβο Κουσκαλτάν και το 2015 της πρωτεύουσας Σαν Σαλβαδόρ. Τότε δήλωνε ακόμα ότι ανήκε στη ριζοσπαστική Αριστερά και κατακεραύνωνε το FMLN για συμβιβασμό με τον νεοφιλελευθερισμό, υποχωρητικότητα απέναντι στη Δεξιά κ.λπ.

Κατάγγελλε την κυβέρνηση του FMLN πως αντιμετώπιζε τη βία των συμμοριών μόνο μέσω κατασταλτικών μηχανισμών και δεν έκανε τίποτα για το σπουδαιότερο, τις κοινωνικές αιτίες του φαινομένου. Αργότερα, ως πρόεδρος του Ελ Σαλβαδόρ, υιοθετώντας το bitcoin ως επίσημο νόμισμα, ανέδειξε τη χώρα του σε Νέα Ιερουσαλήμ των αναρχοφιλελεύθερων (libertarians) λατρών των ψηφιακών τεχνολογιών.

Κατά την παραμονή μας στο Σαλβαδόρ, εντυπωσιαστήκαμε από την υψηλή δημοφιλία που απολαμβάνει ο πρόεδρος Μπουκέλε, «ο πιο cool δικτάτορας του κόσμου», όπως αποκαλεί ο ίδιος εύστοχα τον εαυτό του, παρά τις κακές επιδόσεις του σε οικονομία και κοινωνική πολιτική. Σύμφωνα με όλους τους συνομιλητές μας, η μεγάλη λαϊκή υποστήριξη του Μπουκέλε οφείλεται στην εξουδετέρωση των συμμοριών και τη συνεπακόλουθη ραγδαία μείωση της εγκληματικότητας. Οι μαρτυρίες από ανθρώπους, προερχόμενους από όλο το πολιτικό φάσμα, συγκλίνουν στο ότι η κατάσταση, ιδίως για τις λαϊκές τάξεις, είχε καταστεί αβίωτη. Η βελτίωση σήμερα είναι μεγάλη και αδιαμφισβήτητη. Οι στατιστικές το επιβεβαιώνουν.

Συμμορίες εισαγωγής από τις ΗΠΑ

Οι δύο μεγαλύτερες συμμορίες της χώρας, Μάρα Σαλβατρούτσα (Mara Salvatrucha ή MS-13) και M-18, γεννήθηκαν στο Λος Αντζελες των ΗΠΑ. Η M-18 ξεκίνησε αρχές της δεκαετίας 1960 από νεαρούς Μεξικανούς, η Μάρα Σαλβατρούτσα τη δεκαετία 1980 από Σαλβαδοριανούς μετανάστες. Με τις μαζικές απελάσεις από τις ΗΠΑ, τη δεκαετία του 1990 και αργότερα, στάλθηκαν στις χώρες καταγωγής τους πολλές χιλιάδες μέλη συμμοριών, νεαροί που είχαν μεγαλώσει στις ΗΠΑ και συχνά δεν μιλούσαν καν ισπανικά. Οι συμμορίες αυτές, που τη δεκαετία του 1980 ήταν άγνωστες στο Ελ Σαλβαδόρ, αναπτύχθηκαν γρήγορα στρατολογώντας ανήλικους φτωχοδιάβολους από τα υπόγεια της κοινωνίας.

Οι συμμορίες ζούσαν παρασιτώντας σε βάρος των τοπικών κοινωνιών. Είχαν αποκτήσει τον έλεγχο άτυπων αγορών, πολλών οδικών αξόνων και λαϊκών γειτονιών. Ρύθμιζαν και φορολογούσαν τις οικονομικές δραστηριότητες και επέβαλλαν περιορισμούς στις μετακινήσεις. Συνιστούσαν εκ των πραγμάτων μια εξουσία παράλληλη της κρατικής – και μάλιστα πολύ απεχθέστερη. Επιπλέον, οι κάτοικοι πλήρωναν έναν βαρύ φόρο αίματος, καθώς κάθε τόσο βρίσκονταν ανάμεσα σε διασταυρούμενα πυρά.

Ο Μπουκέλε έως τον Μάρτιο 2022 –όπως οι προηγούμενες κυβερνήσεις– προσπαθούσε να διαχειριστεί το πρόβλημα συνδυάζοντας αιματηρή καταστολή με διαπραγματεύσεις. Το τριήμερο 25-27 Μαρτίου 2022, όμως, οι συμμορίες εξαπέλυσαν ένα λουτρό αίματος. Σκοτώθηκαν 87 άνθρωποι. Στις 27 Μαρτίου 2022, κήρυξε τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης που ισχύει μέχρι σήμερα.

Επιτρέπονται συλλήψεις χωρίς ένταλμα∙ οι κρατούμενοι δεν έχουν δικαίωμα προσφυγής σε δικηγόρο, να μάθουν ακριβώς τι κατηγορίες τούς αποδίδονται ή γιατί κρατούνται∙ είναι άγνωστος ο απαιτούμενος χρόνος για την προσαγωγή σε δίκη και η κράτηση μπορεί να παραταθεί επ’ αόριστο. Στις δίκες, όταν γίνονται, οι ταυτότητες των δικαστών κρατούνται κρυφές. Είναι πολύ σύντομες, γύρω στα 5 λεπτά, δικάζονται μαζί έως και 900 κρατούμενοι και επιβάλλονται στον καθέναν τους ποινές πολλών δεκάδων χρόνων.

Σήμερα στις φύλακές του Ελ Σαλβαδόρ κρατούνται 120.000 άτομα, σχεδόν το 2% του πληθυσμού –το υψηλότερο ποσοστό παγκοσμίως–, οι 85.000 από αυτούς χωρίς ένταλμα ή δίκη. Οι οργανώσεις υπεράσπισης ανθρωπίνων δικαιωμάτων υπολογίζουν πως σήμερα στις φυλακές του Ελ Σαλβαδόρ βρίσκονται 30.000 έως 80.000 αθώοι. Ομως η επιτυχία του Μπουκέλε στον κεραυνοβόλο πόλεμο (blitzkrieg) τον οποίο εξαπέλυσε εναντίον των συμμοριών οφείλεται ακριβώς σε αυτό το μπέρδεμα δικαίων και αδίκων, που στέρησε από τις συμμορίες το νερό, μέσα στο οποίο κολυμπούσαν σαν ψάρια.

Προπαγάνδα της φρίκης

Οι συνθήκες στις εννέα φυλακές της χώρας είναι εφιαλτικές. Οι μαρτυρίες όσων κατάφεραν να βγουν συγκλονίζουν. Η σημαντική οργάνωση προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων Cristosal έχει τεκμηριώσει 367 θανάτους κρατουμένων, λόγω απάνθρωπων συνθηκών κράτησης και συστηματικών βασανιστηρίων. Υπολογίζεται πως, στην πραγματικότητα, είναι πολύ περισσότεροι. Ομως από τους 367 διαπιστωμένους θανάτους μόνο 2 έχουν συμβεί στην πολυδιαφημισμένη φυλακή CECOT, που κατά τον Νόα Μπούλοκ, εκτελεστικό διευθυντή της Cristosal, και την Ιβάνια Κρουζ, διευθύντρια της UNIDEHC (Unidad de Defensa de Derechos Humanos y Comunitarios), δεν είναι παρά βιτρίνα πίσω από την οποία κρύβεται η πραγματική φρίκη, που βρίσκεται κυρίως στις υπόλοιπες οκτώ φυλακές.

Πράγματι, ο Μπουκέλε με βίντεο πολύ επιμελημένης σκηνοθεσίας έχει μετατρέψει σε θέαμα τη βαναυσότητα του καθεστώτος του∙ η φρίκη έχει τη θέση της σε αυτό το θέαμα αλλά σε μικρές δόσεις, ώστε να γίνεται ανεκτή από το κοινό. Γι’ αυτό οι youtubers και τα διεθνή ΜΜΕ έχουν πρόσβαση στην CECOT, αλλά όχι στις υπόλοιπες φυλακές.

Παρότι οι φυλακές της χώρας είναι ασφυκτικά γεμάτες, 20.000 θέσεις στην CECOT (οι μισές) παραμένουν κενές. Προορίζονται, όπως φαίνεται, να παραχωρηθούν σε τρίτους (ΗΠΑ κ.ά.) έναντι ενοικίου.

Ο Μπουκέλε εν τέλει είναι προ πάντων ένας άνθρωπος της αγοράς. Προσπάθησε να αναδείξει το Σαλβαδόρ σε κέντρο για τα κρυπτονομίσματα και τη συνάδουσα κερδοσκοπία. Τώρα πέτυχε να πουλήσει στην αγορά υπηρεσίες στρατοπέδου συγκέντρωσης, έμπασε το στρατόπεδο ως εμπόρευμα στη διεθνή αγορά. Ενας «πρωτοπόρος» της εποχής μας, κάποιος που έρχεται από ένα (σκοτεινό) μέλλον.