Γιατί δεν επέστρεψε ποτέ στην Αργεντινή

Ωρες πριν από την επιμνημόσυνη δέηση στον καθεδρικό του Μπουένος Αϊρες, στην είσοδό του συνωστιζόταν απλός κόσμος μπροστά σε έναν αυτοσχέδιο βωμό στημένο πάνω στη σημαία της αγαπημένης του ομάδας Σαν Λορένσο, όπου ο κόσμος άφηνε μηνύματα που όλα συμπύκνωναν το κληροδότημα του Πάπα Φραγκίσκου: «Η Εκκλησία για τους φτωχούς».

Αυτούς που είχε αγκαλιάσει στην πατρίδα του την Αργεντινή πολύ προτού γίνει Πάπας. «Είστε οι χειροτέχνες της ζωής, γιατί εφηύρατε την ίδια σας τη δουλειά» είχε πει στη Μόνικα Κρέσπο, εκπρόσωπο του Κινήματος Αποκλεισμένων Εργαζόμενων (MTE) της πόλης Ροσάριο όταν συζήτησαν στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Συνάντησης Λαϊκών Κινημάτων.

«Ηξερε: είμαστε άνθρωποι που εφηύραμε τις δουλειές μας μετά τη χρεοκοπία του 2001, όταν κανείς δεν μας προσλάμβανε. Από το χαμηλότερο στρώμα της κοινωνίας επανεφηύραμε τους εαυτούς μας ως ανακυκλωτές, μαθαίνοντας να ζούμε με όσα οι άλλοι πετούσαν. Ο Φραγκίσκος ήταν ο Πάπας που πάντα έκανε έκκληση να προστατεύσουμε τη γη και ήξερε πως εμείς οι “καρτονέρος” (ρακοσυλλέκτες) είμαστε οι πρώτοι που ακολουθούμε αυτό το μήνυμα, αλλά και οι πρώτοι που μας κρίνουν για αυτή τη δουλειά που κάνουμε καθημερινά».

Ο Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο, η κηδεία του οποίου θα γίνει το Σάββατο στο Βατικανό, ποτέ δεν ξέχασε την πατρίδα του όταν έγινε Πάπας, αλλά ούτε επέστρεψε ποτέ στην Αργεντινή. Ο Γουστάβο Βέρα, ακτιβιστής κατά της διακίνησης ανθρώπων και στενός του φίλος με τον οποίο στη διάρκεια της παπικής θητείας του αντάλλαξε εκατοντάδες γράμματα, θυμάται πως «παρακολουθούσε λεπτομερώς τις ειδήσεις για την Αργεντινή. Συχνά σχολίαζε για ποδόσφαιρο, για πολιτιστικές εκδηλώσεις, για το τάνγκο... Πάντα με κάποιον τρόπο είχε την καρδιά του στην Αργεντινή».

Ούτε ο χρόνος ούτε η απόσταση άλλαξε την ουσία του Πάπα ως «πορτένιο» (κάτοικος του Μπουένος Αϊρες) λένε οι φίλοι του. Ενας απλός κοινός «άνθρωπος της πόλης» που μιλούσε κάθε Κυριακή στο τηλέφωνο με την αδελφή του, νοσταλγούσε τη γειτονιά του στο Μπουένος Αϊρες, το Φλόρες, αναπολούσε τις διαδρομές του με το μετρό και τις συζητήσεις του με τους επιβάτες («είναι ένας τρόπος να νιώσεις τις ανησυχίες τους»), παρέμεινε φανατικός της ποδοσφαιρικής ομάδας Σαν Λορένσο («το να είμαι οπαδός της Σαν Λορένσο είναι κομμάτι της πολιτιστικής μου ταυτότητας») και αγαπούσε το τάνγκο και τη μελαγχολία του, που «έχει υπάρξει σύντροφος ζωής, αν και όχι μόνιμα, έχει υπάρξει κομμάτι της ψυχής μου και είναι ένα συναίσθημα που έχω μάθει να αναγνωρίζω».

Το νόστιμον ήμαρ που δεν ήρθε

Κι όμως παρότι αυτά τα 12 χρόνια ο Πάπας Φραγκίσκος έκανε 47 ταξίδια σε 66 χώρες, δεν επέστρεψε ποτέ στην Αργεντινή. Ο Ποντίφικας έλεγε ότι δεν ήθελε να γίνει η επίσκεψή του αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης. Αντίθετα ήθελε να επιστρέψει στην πατρίδα όταν θα ένιωθε πως θα μπορούσε να γίνει «διαμεσολαβητής για την εθνική ενότητα», να συμβάλει «στη γεφύρωση του πολιτικού ρήγματος, ώστε να μπορέσουν να ξανασυναντηθούν οι Αργεντίνοι». Εννοώντας τον διχασμό της χώρας ανάμεσα σε περονιστές και αντιπερονιστές.

Πολλοί τον θεωρούσαν περονιστή, κάτι που ο ίδιος αρνήθηκε επανειλημμένα, αναρωτώμενος: «Κι αν υποθέταμε πως έχω μια περονιστική αντίληψη, τι το κακό σε αυτό;»

Στην πραγματικότητα την «ταμπέλα» του την πρόσαψαν οι πιο συντηρητικοί πολιτικοί και θρησκευτικοί κύκλοι γιατί ο Μπεργκόλιο, απορρίπτοντας την πιο ορθόδοξη εκδοχή του δόγματος αλλά και τη μαρξιστική «θεολογία της απελευθέρωσης», υιοθέτησε τη «θεολογία του λαού» που προτάσσει την κοινωνική δικαιοσύνη: αυτή που αποτελεί το επίκεντρο της κοσμοθεωρίας των περονιστών αλλά και των ιησουιτών.

Ηταν πρώτα ως αρχιεπίσκοπος του Μπουένος Αϊρες που είδε -πολύ πριν από άλλους-, γράφει η Εl País, πως η φτώχεια με τη συνακόλουθη επισφάλεια και περιθωριοποίηση γινόταν κεντρικό φαινόμενο της συλλογικής ζωής, ιδίως στις εκτενείς περιφέρειες του Μπουένος Αϊρες, και πως έπρεπε να δοθούν επείγουσες απαντήσεις. «O λαός μου είναι φτωχός και εγώ είμαι ένας από αυτούς» έλεγε παίρνοντας θέση για την προστασία των ευάλωτων, έρμαια της εκμετάλλευσης, της λεηλασίας του τόπου τους, της αναλγησίας των πολιτικών.

Αυτή του η κοσμοαντίληψη ενόχλησε, ιδιαίτερα τον ακροδεξιό Αργεντίνο πρόεδρο. Ο Χαβιέρ Μιλέι, που τώρα κήρυξε υποκριτικά επταήμερο εθνικό πένθος στην Αργεντινή, στην προεκλογική του εκστρατεία τον είχε αποκαλέσει «ηλίθιο» και «κομμουνιστή» γιατί ζητά κοινωνική δικαιοσύνη, «η οποία αποτελεί φθόνο, ένα από τα θανάσιμα αμαρτήματα», καταλήγοντας ότι «είναι η ενσάρκωση του Σατανά στη Γη».

Οπως τον εξόργισε πέρσι, όταν ο Φραγκίσκος έστειλε ένα μήνυμα στους κατοίκους της πόλης Ροσάριο εν μέσω κύματος βίας από ναρκέμπορους, με το οποίο κατήγγειλε πως «χωρίς τη συνενοχή ενός τμήματος της πολιτικής, αστυνομικής, δικαστικής και οικονομικής εξουσίας, δεν θα ήταν δυνατόν να φτάσουμε στην κατάσταση που ζει σήμερα η Ροσάριο».

Από Σατανάς, «σοφός και καλοσυνάτος»

Επικρίνοντας την άποψη ότι η αγορά αποφασίζει για τη διανομή του πλούτου, όπως θέλει ο πρόεδρος Μιλέι, ο Πάπας επέμεινε πως «η βία αυξάνει όταν αφήνεις στο περιθώριο τις φτωχογειτονιές, χωρίς νερό, αποχετεύσεις, φως, θέρμανση, πάρκα, κοινοτικά κέντρα…».

‘Η όταν μετά που η αστυνομία καταστέλλοντας στη διάρκεια διαδήλωσης έριξε αέριο πιπεριού σε ένα 10χρονο κοριτσάκι που καθόταν σε πεζοδρόμιο και πάλι παρενέβη καταγγέλλοντας την κυβέρνηση που «αντί να απαντήσει με κοινωνική δικαιοσύνη, απάντησε με σπρέι πιπεριού», καλώντας τα κοινωνικά κινήματα να συνεχίσουν να παλεύουν για «γη, στέγη, δουλειά, που είναι ιερά δικαιώματα».

'Η όταν βουλευτές του κόμματος του Μιλέι επισκέφτηκαν φυλακισμένους βασανιστές της χούντας (προαλείφοντας μια πιθανή αμνήστευσή τους) και σε απάντηση ο Πάπας υποδέχτηκε στο Βατικανό την Ανα Φερνάντες, εγγονή της φίλης του κομμουνίστριας Εστερ Μπαγεστρίνο, από τις ιδρύτριες των Μητέρων της Πλατείας του Μάη που βασανίστηκε και πετάχτηκε από αεροπλάνο στο Ρίο ντε λα Πλάτα με μία από τις διαβόητες πτήσεις θανάτου, δίνοντας πάλι ένα σαφές μήνυμα: «Μη λυγίζετε, διατηρήστε τη μνήμη».

Ο Μιλέι, όπως κάθε εν δυνάμει δικτατορίσκος, δεν δέχεται κριτική. Γι’ αυτό και οι σχέσεις του με τον Πάπα δεν αποκαταστάθηκαν ποτέ, παρά τη συμφιλιωτική επίσκεψή του στη Ρώμη. Αποκαλώντας τον τώρα «σοφό και καλοσυνάτο» δεν επισκιάζει την περιφρόνησή του για πολλά από όσα ο Πάπας έκανε έκκληση να αλλάξουμε σε αυτόν τον κόσμο.