Από τα νησιά της λίμνης Νικαράγουας στην Ακτή των Μοσκίτος (Καραϊβική)

Aφήσαμε την Καρθαγένη της Κολομβίας για το Σαν Χοσέ, την πρωτεύουσα της Κόστα Ρίκα, όπου φτάσαμε με αεροπλάνο. Τις επόμενες 8-9 μέρες, μετακινούμενοι οδικώς, επισκεφτήκαμε διαδοχικά την πόλη Μοντεσούμα, παλιό κέντρο των χίπις την δεκαετία του 1960 στις ακτές του Ειρηνικού, τις προστατευόμενες ζώνες των ορεινών δασών της Σάντα Έλενα και του Μόντε Βέρντε (δάση ομίχλης) και τέλος το ηφαίστειο Aρενάλ, που προκάλεσε εκατοντάδες θύματα όταν εξερράγη το 1968. Στο σημείο αυτό ολοκληρώσαμε το σύντομο ταξίδι μας στην Κόστα Ρίκα και την επόμενη περάσαμε στην  Νικαράγουα διασχίζοντας τα χερσαία σύνορα των δυο χωρών. Οι διατυπώσεις στα συνοριακά φυλάκια, ο έλεγχος των διαβατηρίων κ.λπ., ήταν σύντομες. Η κίνηση πολύ περιορισμένη, αν και στην Κόστα Ρίκα των 5,5 εκατομμυρίων κατοίκων εργάζονται πάνω από ένα εκατομμύριο Νικαραγουανοί. Ήμασταν πια στην Νικαράγουα. Τα αισθήματά μας ήταν ανάμεικτα.

Ο αγώνας των Σαντινίστας είχε κάποτε σημαδέψει τα μαθητικά μας χρόνια. Πόλεις όπως το Εστελί, η Λεόν, ή η Μανάγουα, μας είναι γνωστές ήδη από την εφηβεία μας. Έχουμε κρατήσει στο μυαλό,  με την δύναμη που έχουν οι παιδικές αναμνήσεις, εικόνες από την κατάληψη το 1978 στην Μανάγουα του Εθνικού Παλατιού από τους Σαντινίστας, την φυσιογνωμία της πανέμορφης, νεαρής τότε, μόνο 22 ετών, Ντόρα Μαρία Τέγιες, ηγετικού στελέχους των ανταρτών στην επιχείρηση.

Από την άλλη μεριά ξέραμε τα "κακά μαντάτα" που αφορούν την σημερινή (σαντινίστικη;) κυβέρνηση και τον πρόεδρο της χώρας. Συκοφαντίες; Ραδιουργίες των αντεπαναστατών και των πρακτόρων του ιμπεριαλισμού;  Ή μήπως μια ακόμα διάψευση των ελπίδων και των προσδοκιών, οι οποίες ενέπνευσαν την νεότητα μας;

Στριμωχτήκαμε, στην κυριολεξία, ο ένας πάνω στον άλλο, στο μικρό δημόσιας χρήσης λεωφορείο -ένα παμπάλαιο σαράβαλο-, και σε κάτι λιγότερο από μια ώρα φτάσαμε στο Σαν Κάρλος, μια πόλη χτισμένη στις όχθες τις λίμνης Νικαράγουα. Η πόλη και τα γύρω χωριά, τα σπίτια με τα έντονα χρώματά τους, τα απειράριθμα μικρά μαγαζάκια, το πλήθος των μικροπωλητών, η κίνηση στους δρόμους, η φασαρία στον σταθμό των υπεραστικών λεωφορείων, όλα θύμιζαν την μεξικάνικη επαρχία πριν 40 χρόνια, μια Λατινική Αμερική σαν αυτή που βρίσκουμε σε παλιές ταινίες του κινηματογράφου.

Η διάθεση μας γρήγορα έγινε ιδιαίτερα θετική, τις προηγούμενες μέρες είχαμε βρει μάλλον πληκτική την Κόστα Ρίκα και τον καλοοργανωμένο και ευρωπαϊκών προδιαγραφών τουρισμό της, παρά την αδιαμφισβήτητη ομορφιά του φυσικού τοπίου αυτής της "Ελβετίας της Κεντρικής Αμερικής", όπως την αποκαλούν. 

Λίγο αργότερα, αποπλεύσαμε για το νησί Σαν Φερνάνδο που ανήκει στο αρχιπέλαγος Σολεντινάμε, ένα σύμπλεγμα από 36 μικρά νησιά της λίμνης Νικαράγουα, τα οποία τους προκολομβιανούς χρόνους, ήδη από το 1000 μ.Χ, χρησιμοποιούσαν οι ιθαγενείς σαν τελετουργικά κέντρα. Η λίμνη Νικαράγουα είναι η μεγαλύτερη της Κεντρικής Αμερικής, έχει έκταση 8.270 τετραγωνικά χιλιόμετρα και καλύπτει το 6 - 7% της συνολικής επιφάνειας της χώρας. Επικοινωνεί με τον Ατλαντικό Ωκεανό μέσω του πλωτού ποταμού Σαν Χουάν, ενώ απέχει από τον Ειρηνικό μόλις λίγες δεκάδες χιλιόμετρα. Πριν την κατασκευή της διώρυγας του Παναμά, χρησίμευε για την επικοινωνία ανάμεσα στους δυο ωκεανούς και επίσης ανάμεσα στο ανατολικό και το δυτικό τμήμα των ΗΠΑ, αποτελώντας  μέρος ενός από τους πιο σημαντικούς εμπορικούς δρόμους.

 Το ταξίδι με το ταχύπλοο κράτησε γύρω στην μιάμιση ώρα. Κάποια στιγμή φάνηκαν τα νησιά. Τα κάλυπτε πυκνή τροπική βλάστηση. Καθώς πλησιάζαμε βλέπαμε τα δέντρα να βγαίνουν μέσα από τα νερά. Τακτοποιηθήκαμε στα δωμάτια και αμέσως μετά πήγαμε για μπάνιο στην λίμνη. Σιγά σιγά έπεφτε η νύχτα. Η θέα στην λίμνη από τις βεράντες των δωματίων, τα χίλια χρώματα του δειλινού, η μουσική από τις φωνές των πουλιών, οι μυρωδιές του δάσους έδιναν μια γεύση από την παραδείσια κατάσταση.

Την  επόμενη μέρα επισκεφτήκαμε το νησι Μανκαρόν, στο οποίο βρίσκεται και ο σημαντικότερος οικισμός του αρχιπελάγους με τα σχολεία και το κέντρο υγείας. Μπήκαμε στην εκκλησία στην οποία κήρυττε ο Ερνέστο Καρντενάλ, ηγετική μορφή της Θεολογίας της Απελευθέρωσης. Θαυμάσαμε την διακόσμηση του ναού με την χαρακτηριστική ζωγραφική των Σολεντινάμε, η οποία δόξασε την Νικαράγουα σε όλο τον κόσμο. Όταν ο Καρντενάλ ανέλαβε ιερέας του χωριού την δεκαετία του 1960, καλλιέργησε το ταλέντο στην ζωγραφική μιας δωδεκάδας απλών ψαράδων. Έτσι ξεκίνησε στα νησιά το λεγόμενο πριμιτιβιστικό κίνημα. Απεικονίζονται ζώα, άνθρωποι, θεοί και μύθοι, που συνυπάρχουν σε ένα είδος μαγικού ρεαλισμού. Ο Καρντενάλ υπήρξε επίσης σημαντικός συγγραφέας και ποιητής. Αυτή την περίοδο συνέγραψε το περίφημο «Ευαγγέλιο του Σολεντινάμε», στο οποίο συγκέντρωσε  σχόλια και γνώμες των χωρικών πάνω στο Ευαγγέλιο, που διατυπώθηκαν  κατά τις κυριακάτικες συναντήσεις στην εκκλησία.

Ο Καρντενάλ πήρε μέρος στην σαντινίστικη επανάσταση και έγινε υπουργός πολιτισμού την περίοδο 1979-1987. Διώχθηκε από τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β´, ο οποίος του απαγόρευσε να ασκεί τα ιερατικά του καθήκοντα. Αποκαταστάθηκε λίγο πριν τον θάνατο του, το 2019, από τον Πάπα Φραγκίσκο. Το 1994 αποχώρησε από το FSLN (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο των Σαντινίστας), όντας αντίθετος με την ηγεσία του Ντανιέλ Ορτέγα. Λίγο αργότερα υποστήριξε τους «ανανεωτές» (Σαντινίστικο Ανανεωτικό Κίνημα, MRS), την διάσπαση του FSLN, της οποίας ηγήθηκαν μερικά από τα πιο γνωστά στελέχη των Σαντινίστας (ο Σέρχιο Ραμίρες , η Ντόρα Μαρία Τέγιες, ο Ούγκο Τόρες κ.α.). Αναδείχθηκε σε μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της λατινοαμερικάνικης Αριστεράς. Το 2005 μαζί με τον Γκαλεάνο πήρε μέρος στα εγκαίνια του Telesur και το 2007 έδωσε συνέντευξη με τον υπαρχηγό Μάρκος των Ζαπατίστας. Τα Σολεντινάμε συνέχισαν να αποτελούν, σε όλη την διάρκεια της ζωής του, τον προτιμώμενο τόπο ανάπαυσης και περισυλλογής. Σήμερα όμως, σύμφωνα με όσα μας είπε ο ξεναγός μας, οι περισσότερες ντόπιες οικογένειες έχουν εγκαταλείψει την Καθολική Εκκλησία και έχουν προσχωρήσει στους Ευαγγελικούς.

Μετά το Μανκαρόν συνεχίσαμε για το νησί Βενάδα, όπου μερικές οικογένειες συνεχίζουν και σήμερα την παράδοση της ζωγραφικής του Σολεντινάμε και αγοράσαμε μερικούς πίνακες. Το βράδι μετά το φαγητό η ξενοδόχος μας η Ελένα, μια δυναμική γυναίκα, πολυπράγμων και ικανή επιχειρηματίας, άρχισε να μας μιλάει για τα επιτεύγματα της σημερινής κυβέρνησης σε μια πλειάδα τομέων και πρωτίστως στην υγεία και την εκπαίδευση. Ήταν η χήρα του Λαουρεάνο Μαϊρένα, ηγετικού στελέχους των Σαντινίστας, ο οποίος σκοτώθηκε το 1982 πολεμώντας τους Κόντρας και ενώ ο μικρός του γιός, που σήμερα έχει το όνομα του, δεν είχε συμπληρώσει ακόμα το ένα έτος. Η Ελένα καταφερόταν με ιδιαίτερη σφοδρότητα εναντίον των «ανανεωτών» και υποστήριζε πως χρηματοδοτούνταν από το εξωτερικό για να υπονομεύσουν την κυβέρνηση (αν και εκφράστηκε θετικά για τον Καρντενάλ, που μας είπε πως ήταν φίλος της).

Τι συνέβαινε στην Νικαράγουα; Ποια ήταν πραγματικά η κατάσταση; Οι πρώτες εντυπώσεις μας, που δυστυχώς επρόκειτο να διαψευστούν στην συνέχεια, έδειχναν μια νοικοκυρεμένη κοινωνία και ένα λειτουργικό κράτος. Ο Ορτέγα είναι πρόεδρος της χώρας εδώ και 19 χρόνια, ποιος είναι ο απολογισμός της μακρόχρονης παραμονής του στην εξουσία;

Την δεκαετία του 1990, ο Ορτέγα επιμένοντας, ρητορικά τουλάχιστον, σε μια επαναστατική και ριζοσπαστική γραμμή, επικράτησε των «ανανεωτών», οι οποίοι ζητούσαν δημοκρατία στο FSLN και προσανατολίζονταν προς την σοσιαλδημοκρατία. Έτσι πήρε με το μέρος του την λαϊκή βάση του κινήματος. Όμως στην πράξη έκανε κάθε είδους ελιγμό και αναδίπλωση, προκειμένου να επιστρέψει στην εξουσία.

Ως αντιπολίτευση προχώρησε σε συμφωνία με την Δεξιά και συγκράτησε τις λαϊκές αντιδράσεις μέσω του ελέγχου των συνδικάτων. Κέρδισε τις εκλογές του 2006 με 38,07% των ψήφων, αφού έκανε πολλούς και ανεπίτρεπτους συμβιβασμούς. Για να εξασφαλίσει την υποστήριξη του επίσκοπου Ομπάντο ι Μπράβο, ενός από τους χειρότερους εχθρούς της επανάστασης την δεκαετία του 1980, το FSLN ψήφισε μαζί με τους συντηρητικούς την κατάργηση του άρθρου 165 που επέτρεπε την έκτρωση στα θύματα βιασμού ή αν κινδύνευε η ζωή της μητέρας.

Αντιπρόεδρος του Ορτέγα ανέλαβε ο Χάιμε Μοράλες Καράσο, ηγέτης των αντεπαναστατών Κόντρας και ο αρχιτέκτονας της οικονομικής πολιτικής του δικτάτορα Σομόσα (τον οποίο ανέτρεψε το 1978 η σαντινίστικη επανάσταση). Ο υπερφιλελεύθερος πρώην πρόεδρος Αλεμάν, καταδικασμένος  σε 20 χρόνια φυλακή για διαφθορά, βοήθησε το FSLN να πάρει τις εκλογές του 2006. Τον απελευθέρωσε ένα δικαστήριο προσκείμενο στους Σαντινίστας. Το ίδιο δικαστήριο έδωσε στον Ορτέγα την δυνατότητα για πολλές διαδοχικές θητείες παρά τις αντίθετες προβλέψεις του Συντάγματος.

Με την οικονομική βοήθεια της Βενεζουέλας (που έφτασε να αποτελεί μέχρι και το 1/4 του προϋπολογισμού της Νικαράγουας) και την υγειονομική της Κούβας η κυβέρνηση Ορτέγα μπόρεσε να δρομολογήσει πάνω από 40 κοινωνικά προγράμματα: για την στέγαση, την παιδεία, την υγεία, την καταπολέμηση της φτώχειας, την στήριξη των μικρομεσαίων παραγωγών, την δημιουργία γυναικείων συνεταιρισμών κ.α.

Συγχρόνως, η κυβέρνηση Ορτέγα- Χάιμε Μοράλες προχώρησε σε μια σειρά από νεοφιλελεύθερα μέτρα (ιδιωτικοποιήσεις, περιστολή δαπανών) και εδραίωσε μια στενή συνεργασία με την Cosep, την οργάνωση της εργοδοσίας στους κύκλους της οποίας ο Ορτέγα χαρακτηριζόταν ως «υπεύθυνος λαϊκιστής». Η Νικαράγουα επικύρωσε την συμφωνία ελευθέρου εμπορίου με τις ΗΠΑ, προς τις οποίες πραγματοποιείται σήμερα το 60% των εξαγωγών της χώρας. Δόθηκαν σημαντικές φοροαπαλλαγές στους ξένους επενδυτές. Καταργήθηκαν νόμοι για την προστασία του περιβάλλοντος.

Ο επίσημος οργανισμός προώθησης των επενδύσεων περηφανευόταν  πως «o κατώτερος μισθός είναι ο κατώτερος της περιοχής»  και κατά συνέπεια, «η Νικαράγουα είναι η ιδανική χώρα για την εγκατάσταση επιχειρήσεων έντασης εργασίας». Το περιοδικό Forbes, στις 6/8/2014, έκανε λόγο στην πρώτη του σελίδα για το «nicaraguan miracle» και έπλεξε το εγκώμιο της νεοφιλελεύθερης πολιτικής Ορτέγα (1). Σύμφωνα με τo ΔΝΤ, ο Ορτέγα κατέστησε την Νικαράγουα ένα «επιτυχημένο μοντέλο», αν και πρέπει να φορολογηθούν περισσότερο τα εταιρικά κέρδη σε μια κατεύθυνση αναδιανομής του πλούτου (2).

Η κυβέρνηση ισχυρίζεται πως πέτυχε εντυπωσιακά αποτελέσματα όσον αφορά την μείωση της φτώχειας και ιδιαίτερα της ακραίας. Οι διεθνείς οργανισμοί όμως καταγράφουν πολύ πιο περιορισμένες επιδόσεις. Π.χ., σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα το ποσοστό του πληθυσμού που ζούσε κάτω από το όριο της φτώχειας έπεσε από 44,7% το 2009 σε 40,5% το 2013. Αυτή  η πτωτική τάση τα τελευταία χρόνια έχει αντιστραφεί. Κατά το FIDEG, το 2019 το ποσοστό φτώχειας είχε ξεπεράσει το 45%. Η Νικαράγουα παραμένει μετά την Αϊτή η πιο φτωχή χώρα της Λατινικής Αμερικής.

Συγχρόνως όλη αυτή την περίοδο αυξήθηκαν, ακόμα και σύμφωνα με τις επίσημες εκτιμήσεις, οι κοινωνικές ανισότητες και μαζί ο αριθμός των πολυεκατομμυριούχων (το 2018, 210 περιουσίες ήταν μεγαλύτερες των 30 εκατομμυρίων δολαρίων η καθεμία, όλες μαζί έφταναν σε ένα ύψος τρεις φορές μεγαλύτερο από το ΑΕΠ της χώρας). Κάποια στιγμή στέρεψε η βοήθεια της Βενεζουέλας και αναστράφηκε η ανοδική πορεία των τιμών των πρώτων υλών. Έτσι η κυβέρνηση δεν διέθετε τους απαραίτητους πόρους για την χρηματοδότηση των κοινωνικών προγραμμάτων που εξασφάλιζαν την δημοφιλία της.

Το 2018 ξέσπασε μια μεγάλη λαϊκή εξέγερση στην οποία πήραν μέρος φοιτητές, συνταξιούχοι, νεολαίοι από τις φτωχογειτονιές, αγρότες, ιθαγενείς κ.α. Σκοτώθηκαν 355 άνθρωποι. Η εξέγερση ανάγκασε την εργοδοσία και την Καθολική Εκκλησία, που μέχρι τότε είχαν μια αγαστή συνεργασία με τον Ορτέγα, να πάρουν αποστάσεις. Το καθεστώς αντέδρασε κλιμακώνοντας την ροπή του προς τον αυταρχισμό. Μια κάποια ιδέα για το τι σημαίνουν όλα αυτά για την καθημερινή ζωή στην Νικαράγουα  επρόκειτο να πάρουμε στην συνέχεια.

Μετά τα Σολεντινάμε, ο επόμενος σταθμός μας ήταν τα Γουατούσος που δικαίωσαν την φήμη τους σαν ο ωραιότερος εθνικός δρυμός της Νικαράγουα και ίσως όλης της Κεντρικής Αμερικής. Κατά την νυχτερινή εξόρμηση μας, ο οδηγός μας ο Αρμάντο έριξε το φως από τον φακό του σε ένα παράξενο κίτρινο λουλούδι, ήταν ένα κουλουριασμένο δηλητηριώδες φίδι, το μεσημέρι είχε καταφέρει να αρπάξει με το χέρι του ένα άλλο το οποίο, έτσι μας είπε, ήταν ακίνδυνο. Το επόμενο πρωί, κατά την βόλτα στις λίμνες και τα έλη, κόλλησε η βάρκα στα χόρτα.

Ο Αρμάντο βούτηξε με τα ρούχα και την έσπρωξε κολυμπώντας.  Συναντήσαμε ευάριθμους πιθήκους, άφθονα καϊμάν. Ο οδηγός μας έδινε όλο του τον εαυτό για να μας δείξει τις διαφορές ανάμεσα στα ποικίλα είδη (σαύρες, βατράχους, ορχιδέες κ.α.) που κατάφερνε να εντοπίσει μέσα στα πυκνά φυλλώματα, εκεί που εμείς από μόνοι μας δεν βλέπαμε τίποτα. Το δάσος και τα έλη ήταν γεμάτα με άγνωστα σε μας πουλιά  (στα Γουατούσος, που έχουν έκταση 430 τ.χλμ, υπάρχουν γύρω στα 270 είδη πουλιών, όσα σε ολόκληρη την Ευρώπη).

Δίπλα στο κατάλυμα μας βρισκόταν ένας οικισμός, τα σύνορα με την Κόστα Ρίκα απείχαν μόνο λίγα χιλιόμετρα, οι ντόπιοι τα διέσχιζαν ελεύθερα, τα παιδιά για να πάνε σχολείο, οι μεγαλύτεροι για καλύτερες ιατρικές υπηρεσίες, οι έγκυες για να γεννήσουν εκεί και τα παιδιά τους να είναι πολίτες της Κόστα Ρίκα (οι κοινωνικές παροχές στην Κόστα Ρίκα είναι πολύ ανώτερες από αυτές στην Νικαράγουα).

Η επιστροφή μας από τα Γουατούσος με λάντζα στο Σαν Κάρλος έμελλε να αποδειχθεί ιδιαίτερα περιπετειώδης. Φύσαγε, κατά διαστήματα έριχνε καταρρακτώδη βροχή και σηκώθηκαν μεγάλα κύματα. Είχαμε κόντρα τον καιρό και το ταξίδι κράτησε τέσσερεις ώρες αντί για το προβλεπόμενο που είναι δυο ώρες. Το χειρότερο ήταν η πολύ κακή κατάσταση στην οποία βρισκόταν η βάρκα. Σε κάθε χτύπημα των κυμάτων πετάγονταν και σκορπίζονταν δεξιά και αριστερά οι σανίδες που κάλυπταν το πάτωμα, το σκάφος έμπαζε όλο και περισσότερα νερά, που πετάγαμε έξω με τους κουβάδες. Στο τέλος ο καιρός ηρέμησε και μόλις που προλάβαμε να αποβιβαστούμε σώοι στο λιμάνι του Σαν Κάρλος.

Την επομένη διαπλεύσαμε τον ποταμό Σαν Χουάν μέχρι το χωριό Ελ Καστίγιο. Το 1539 ο Αλόνσο Καλέρο εξερεύνησε τον ποταμό, μήκους 200 περίπου χιλιομέτρων, και κατάφερε να φτάσει στις εκβολές του. Άνοιξε έτσι ένα υδάτινο δρόμο που σχεδόν για τέσσερεις αιώνες ήταν από εμπορικής και γεωστρατηγικής άποψης ένας από τους σημαντικότερους του πλανήτη. Αρκετές φορές οι πειρατές, κυρίως Γάλλοι και Άγγλοι, κατάφεραν να αναπλεύσουν τον ποταμό και να λεηλατήσουν άγρια τις πλούσιες κτήσεις των Ισπανών γύρω από την λίμνη, την πλούσια πόλη της Γρανάδα κ.α.

Το 1673-1675 οι Ισπανοί έκτισαν ένα φρούριο, το οποίο ανακαινισμένο δεσπόζει σήμερα πάνω από το χωριό Ελ Καστίγιο, για να ελέγχουν την πρόσβαση στην λίμνη και να εμποδίσουν τις επιδρομές των πειρατών. Το 1780 ο Νέλσον, μόλις 22 ετών τότε, επικεφαλής 200 Άγγλων κατέλαβε το φρούριο. Οι άντρες του όμως θερίστηκαν από τις επιδημίες και τις αρρώστιες. Μόνο 10 διασώθηκαν, ο ίδιος ο Νέλσον μόλις γλύτωσε τον θάνατο. 

Το ταξίδι στον ποταμό, κάτω από ένα λαμπρό ήλιο, ήταν υπέροχο και το Καστίγιο ένα από τα πιο γραφικά και όμορφα χωριά που συναντήσαμε στην Νικαράγουα. Δίπλα στο φρούριο υπήρχε ένα μικρό αλλά πολύ ενδιαφέρον μουσείο.  Μια αίθουσά του αναφερόταν στα ναυάγια στην λίμνη Νικαράγουα και τον ποταμό Σαν Χουάν που δεν ήταν και λίγα. Κοιταχθήκαμε καθώς θυμηθήκαμε την περιπέτεια της προηγούμενης μέρας. Δυο- τρείς εβδομάδες πριν στην Κολομβία είχε ακυρωθεί η πτήση επιστροφής μας από το Νουκί για το Μεντεγίν λόγω κακοκαιρίας. Καθώς πιεζόμασταν από τον χρόνο και δεν υπήρχε τρόπος να επιστρέψουμε στο Μεντεγίν οδικώς, νοικιάσαμε μαζί με άλλους επιβάτες ένα μικρό αεροπλάνο που επωφελήθηκε μιας παροδικής βελτίωσης του καιρού και μας μετέφερε με ασφάλεια. Μόλις δυο ώρες αργότερα μια άλλη πτήση τσάρτερ για το Μεντεγίν δεν ήταν τόσο τυχερή. Το αεροπλάνο έπεσε και όλοι οι επιβάτες σκοτώθηκαν.

Σήμερα η Νικαράγουα προσπαθεί να αποκτήσει την σπουδαιότητα που είχε κάποτε ως κόμβος του συστήματος των θαλάσσιων μεταφορών. Εδώ και αρκετά χρόνια έχει τεθεί στο τραπέζι ένα φιλόδοξο και πολύ αμφιλεγόμενο σχέδιο για την σύνδεση του Ειρηνικού με τον Ατλαντικό ωκεανό μέσω λίμνης Νικαράγουας. Αν από την διώρυγα του Παναμά, μετά τον εκσυγχρονισμό της, θα διέρχονται πλοία μέχρι 110.000 τόνων, η νέα διώρυγα προβλέπεται να δέχεται πλοία χωρητικότητας έως 250.000 τόνων. Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον από αυτό το φαραωνικό έργο, κατά τους περιβαλλοντολόγους, θα είναι τεράστιες και ενδεχομένως πολύ καταστροφικές (αλάτωση της λίμνης Νικαράγουα, του κύριου υδάτινου αποθέματος της Κεντρικής Αμερικής κ.α. ). Πάντως τα έργα που επρόκειτο να ξεκινήσουν το 2015 δεν έχουν αρχίσει ακόμη.

Ο επόμενος σταθμός μας ήταν το λιμάνι Μπλούφιλντς στις ακτές της Καραϊβικής. Από εκεί πήραμε το αεροπλάνο, ένα μικρό παμπάλαιο Τσέσνα Κάραβαν των τοπικών αερογραμμών και, πετώντας κάτω από συνεχή καταρρακτώδη βροχή, φτάσαμε στα Νησιά του Καλαμποκιού. Επιστρέψαμε αεροπορικώς, αυτή την φορά ευτυχώς με καλοκαιρία, στα Μπλούφιλντς και από εκεί με το τακτικό δρομολόγιο της γραμμής, μια κατάφορτη με επιβάτες λάντσα (πάνω από 22 άτομα, κυρίως γυναίκες ιθαγενείς με τα παιδιά τους), φτάσαμε στην Λιμνοθάλασσα των Μαργαριταριών και μείναμε σε ένα ξενοδοχείο στην ομώνυμη κωμόπολη. Αυτή την βδομάδα είδαμε το άλλο πρόσωπο της Νικαράγουα.

Η ανατολική ακτή της Νικαράγουα που βρέχεται από τον Ατλαντικό, αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος της Ακτής των Μοσκίτος (λίκνο των ιθαγενών Μισκίτο), ή οποία είναι γνωστή και ως Μοσκιτία. Διαφέρει πολιτισμικά από την υπόλοιπη ισπανόφωνη χώρα. Οι Ισπανοί λόγω της σθεναρής αντίστασης των ιθαγενών απέτυχαν να  κατακτήσουν την περιοχή. Το 1749 οι Βρετανοί μετέτρεψαν την Μοσκιτία σε προτεκτοράτο τους αφού ήδη είχαν αναγνωρίσει τα δικαιώματα ενός βασιλιά των ινδιάνων Μισκίτο. Η ακτή πέρασε με συνθήκη στην Ισπανία, αλλά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα οι βασιλιάδες Μισκίτο ανανέωσαν την συμμαχία τους με τούς Βρετανούς.

Η περιοχή ενσωματώθηκε, τυπικά και μόνο, στην Νικαράγουα το 1860. Διατήρησε την αυτονομία της και την διοίκηση της ανέλαβε ένας εκλεγμένος αρχηγός συνεπικουρούμενος από ένα συμβούλιο.  Η Νικαράγουα απέκτησε πραγματική εξουσία στην Μοσκιτία μόνο μετά το 1894 αφού εισέβαλαν οι στρατιωτικές δυνάμεις της και κατέλυσαν την εξουσία των βασιλιάδων Μισκίτο.

Οι Μισκίτο συνεργάστηκαν στενά με τους Άγγλους πειρατές και γενικότερα η όλη περιοχή απετέλεσε ένα από τα πιο σημαντικά πεδία δράσης για τους πειρατές της Καραϊβικής. Εκτός από τους Μισκίτο, εδώ ζουν και άλλοι ιθαγενικοί λαοί όπως οι Ράμας, οι Μαγιάγνας και οι Ούλουας (3), ενώ πολύ σημαντική είναι και η αφρικάνικη επιρροή. Ένα μεγάλο μέρος του τοπικού πληθυσμού είναι αφρικάνικης καταγωγής απόγονοι μαύρων σκλάβων ή φυγάδων.

Η ανάμειξη μαύρων και ινδιάνων είναι εκτεταμένη. Μια αφετηρία της είναι η εξέγερση, το 1640, των μαύρων σκλάβων, τους οποίους μετέφερε ένα πορτογαλικό δουλεμπορικό. Το πλοίο ναυάγησε. Οι Μισκίτο καλοδέχτηκαν τους διασωθέντες που έφτασαν στην ακτή κολυμπώντας και τους πάντρεψαν με κορίτσια του λαού τους. Αυτή λέγεται πως ήταν η απαρχή των Μισκίτο Σάμπου, που είναι γνωστοί και απλά ως Μισκίτο.

Στη Μοσκιτία δεν ομιλούνται κυρίως τα ισπανικά αλλά μια σειρά διαλέκτοι που προέρχονται από τα αγγλικά, αφρικάνικες ή ιθαγενικές γλώσσες. Από μουσικές ακούγονται κυρίως η ρέγγε, η κάντρι και η σόκα.

Ήδη οι πρώτες βόλτες που κάναμε στα Μπλούφιλντς, τα οποία κάποτε είχαν την φήμη ενός κοσμοπολίτικου κέντρου, μας γέμισαν με δυσάρεστα συναισθήματα. Η πόλη ακόμη δεν έχει συνέλθει από τις καταστροφές που προκάλεσε  ο τυφώνας  Joan τον Οκτώβριο του 1988. Στις λαϊκές γειτονιές, πολλοί άνθρωποι ζουν σε παράγκες από τσίγκο και ευτελή υλικά, ανάμεσα σε σκουπίδια και λύματα που περνάν μέσα από ανοιχτούς υπονόμους,  μια φοβερή κατάσταση που θυμίζει την Ινδία πριν 20 χρόνια και την οποία εμείς τουλάχιστον δεν έχουμε  συναντήσει πουθενά αλλού στην Λατινική Αμερική. 

Στα νησιά του Καλαμποκιού με τις πανέμορφες εξωτικές παραλίες και την πυκνή τροπική βλάστηση, που θεωρούνται μάλιστα και τουριστικά, συναντήσαμε επίσης εικόνες εγκατάλειψης και παρακμής. Πολλά ξενοδοχεία ήταν κλειστά και αρκετά ερειπωμένα. Εμείς μέναμε σε ένα πολύ όμορφο ξενοδοχείο, το οποίο βρισκόταν κυριολεκτικά πάνω στο κύμα. Το φαγητό, η εξυπηρέτηση και τα δωμάτια ήταν άψογα, τα μπανγκαλόους ήταν σχεδόν γεμάτα από Ευρωπαίους και Αμερικάνους. Όμως αυτό είναι η εξαίρεση.

Γενικά ο τοπικός πληθυσμός δεν φαίνεται να επωφελείται από τον τουρισμό. Η κύρια απασχόλησή του είναι η αλιεία και επικουρικά η γεωργία (κυρίως για αυτοκατανάλωση). Ζει πολύ φτωχικά, συνήθως σε ξύλινα σπίτια ταλαιπωρημένα από τις συνεχείς τροπικές βροχές και την υγρασία ή ακόμη και σε παράγκες. Το νησί  δεν πρέπει να το αντιμετωπίσει κανείς σαν ένα πολυτελές θέρετρο, αλλά να το απολαύσει σαν ένα νησί ψαράδων που είναι δεινοί γνώστες του ωκεανού και των μυστικών του. Και από αυτής της σκοπιάς πράγματι αξίζει τον κόπο να το επισκεφτεί κάποιος. Είχαμε την ευκαιρία να απολαύσουμε την ναυτική δεξιότητα των δυο ψαράδων  που έστειλε το ξενοδοχείο να μας περάσουν απέναντι στο μικρό Νησί του Καλαμποκιού. Ήταν απαράμιλλη η δεξιότητα με την οποία οδηγούσαν την μικρή βάρκα στον ωκεανό ανάμεσα στα μεγάλα και αφρισμένα κύματα. Μείναμε έκπληκτοι και αυτοί μας κοίταζαν απορημένοι, όταν μας οδήγησαν για σνόρκελιγκ σε ένα σημείο δυο-τρία χιλιόμετρα μακριά από την ακτή και μας ζήτησαν να βουτήξουμε στην φουρτουνιασμένη θάλασσα για να δούμε τα κοράλια που βρίσκονταν σε τρία - τέσσερα μέτρα  βάθος!

Κατόπιν επισκεφτήκαμε την Λιμνοθάλασσα των Μαργαριταριών όχι μόνο για το φυσικό της κάλλος, αλλά προπάντων για να γνωρίσουμε τα χωριά των Μισκίτο και  των  άλλων ιθαγενικών λαών της περιοχής. Θα θέλαμε να πάμε και στην προστατευόμενη ζώνη Κάκα Κρικ, αλλά πλέον αυτό δεν είναι δυνατό γιατί η κυβέρνηση έκλεισε την ΜΚΟ που την διαχειριζόταν (πρόσφατα κυνήγησε πολλές εκατοντάδες ΜΚΟ, μερικές από τις οποίες προσέφεραν χρήσιμο έργο), χωρίς να την αντικαταστήσει με κάποιο άλλο οργανισμό, δημόσιο ή ιδιωτικό.

Δυστυχώς, λόγω της κακοκαιρίας, αλλά και αστοχιών στην οργάνωση, δεν καταφέραμε να φτάσουμε σε απομακρυσμένα ιθαγενικά χωριά, όπως ήταν ο αρχικός μας σχεδιασμός, και περιοριστήκαμε σε πιο κοντινά όπως το Άγουας, κ.α. Αν και η κωμόπολη η οποία φέρει το όνομα της Λιμνοθάλασσας των Μαργαριταριών είναι γραφική, περιποιημένη και χωρίς την εξαθλίωση που συναντήσαμε στα Μπλούφιλντς, τα ιθαγενικά χωριά ήταν πολύ φτωχά και παρατημένα στην τύχη τους, χωρίς την ζωντάνια που συναντήσαμε στα χωριά των Γουαράο στην καρδιά του Δέλτα του Ορινόκο. Τα παιδιά ως επί το πλείστον δεν πάνε σχολείο. Δυο σχολικά κτίρια που κατασκευάστηκαν παλαιότερα, σήμερα δεν έχουν δασκάλους. 

Οι φυτείες φοίνικα για την παραγωγή φοινικέλαιου επεκτείνονται ραγδαία καταλαμβάνοντας τεράστιες εκτάσεις, στις οποίες αντικαθιστούν την φυσική τροπική βλάστηση. Διασχίσαμε μια από αυτές τις φυτείες, πηγαίνοντας από την Λίμνοθάλασσα των Μαργαριταριών στο Κούρκα Χιλ. Ήταν κυριολεκτικά ατέλειωτη. Μας είπαν πως ανήκει σε μια κινέζικη εταιρεία.

Αύριο φεύγουμε για Μανάγουα. Ξεκινάμε το δεύτερο και τελευταίο τμήμα του ταξιδιού μας στην Νικαράγουα, που αφορά την πιο κλασική  διαδρομή  Μανάκουα, Γρανάδα, Εστελί, Λεόν. Για την ώρα είμαστε ακόμα στη Λιμνοθάλασσα των Μαργαριταριών. Έξω βρέχει πολύ, μια ακόμη τροπική νεροποντή είναι σε εξέλιξη. Εδώ και δυο μέρες το ξενοδοχείο δεν έχει νερό, βολευόμαστε με τους κουβάδες, τουλάχιστον απόψε δεν έχουμε πρόβλημα με το ηλεκτρικό ρεύμα.

 (1)  Au Nicaragua, que reste-t-il du sandinisme? Bernard Outerme, Monde Diplomatique, Σεπτέμβριος 2016

(2) Derive repressive au Nicaragua, Bernard Outerme, Monde Diplomatique, Οκτώβριος 2018

(3) Οι Μισκίτο επωφελούμενοι και της συμμαχίας τους με τους Άγγλους καταπίεζαν και εκμεταλλεύονταν τους άλλους ιθαγενικούς λαούς