Εκουαδόρ: εκλογές και κρατικά εγκλήματα

Αύξηση των δασμών στα εισαγόμενα από το Μεξικό προϊόντα κατά 27% λόγω «κατάχρησης» -απροσδιόριστης και ανεξήγητης- ανακοίνωσε τη Δευτέρα ο απερχόμενος πρόεδρος του Εκουαδόρ, Ντανιέλ Νομπόα, ακολουθώντας -ως αδέξιος μιμητής- τον Ντόναλντ Τραμπ. Μια απειλή που θα μπορέσει να εφαρμόσει αν βέβαια οι ψηφοφόροι τον προτιμήσουν στις προεδρικές και βουλευτικές εκλογές της 9ης Φεβρουαρίου.

Μια αναμέτρηση που γίνεται με κλειστά τα σύνορα και τον στρατό στους δρόμους και στα λιμάνια της χώρας, αφού εκτός από τον εσωτερικό εχθρό που εφηύρε πέρσι για να κηρύξει τη χώρα σε «κατάσταση εσωτερικής αναταραχής», τώρα επικαλείται «απόπειρες αποσταθεροποίησης από ένοπλες ομάδες».

Ο συντηρητικός sui generis Νομπόα, που φιλοδοξεί στην επανεκλογή του, έχει βασικά απέναντί του, όπως ακριβώς και το 2023, τη Λουίσα Γκονσάλες της Επανάστασης των Πολιτών (που εκπροσωπεί τον «κορεϊσμό», το κίνημα του πρώην προέδρου Ραφαέλ Κορέα), αφού οι υπόλοιπες 14 υποψηφιότητες δεν έχουν δημοσκοπικά καμία τύχη.

Νομπόα και Γκονσάλες φέρονται κατά μέσο όρο στο σύνολο των δημοσκοπήσεων ισόπαλοι με 30-35%. Είναι σχεδόν βέβαιο πως θα είναι στον δεύτερο γύρο που θα φανεί αν η χώρα θα συνεχίσει δεμένη στο άρμα του συντηρητισμού που βάθυνε επί της σύντομης προεδρίας του Νομπόα ή θα επιλέξει μια στροφή προς το κοινωνικό κράτος δικαίου που υπόσχεται η Γκονσάλες. Αν και όλα θα κριθούν (και ίσως ανατραπούν) από εκείνο το 60% των ψηφοφόρων που δηλώνει αναποφάσιστο.

Ο 37χρονος πολιτικός, που μοιάζει να κυβερνά μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα, δεν ανέχεται καμία αμφισβήτηση και επιδιώκει την απόλυτη εξουσία και έλεγχο: τόσο ώστε έφτασε να αντικαταστήσει την (εκλεγμένη) αντιπρόεδρό του για να μην αναλάβει (ως μη «υπάκουα πιστή») την προεδρία στο διάστημα που εκείνος θα μετείχε στην προεκλογική εκστρατεία, απόφαση αυθαίρετη και αυταρχική που κρίθηκε δικαστικά αντισυνταγματική.

Στον ενάμιση χρόνο της θητείας του η χώρα συνεχίζει να αντιμετωπίζει τεράστιο πρόβλημα ανασφάλειας, μια επίμονη ενεργειακή κρίση με τις διακοπές ρεύματος να παραμένουν σχεδόν στην ημερήσια διάταξη, μια επιβράδυνση της ανάπτυξης, ένα χρέος που ξεπέρασε το 40% του ΑΕΠ και μια φτώχεια που πλήττει το 28% του πληθυσμού.

Η σκληρή πυγμή του -με την κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης και τη στρατιωτικοποίηση- δεν απέφερε ιδιαίτερα αποτελέσματα και η βία εξακολουθεί να σαρώνει ανθρώπους και γειτονιές: συνεχίζουν οι συγκρούσεις ανάμεσα σε συμμορίες, οι δολοφονίες τοπικών ηγετών, οι εξαφανίσεις και οι σφαγές στις φυλακές. Μόνο τον Ιανουάριο σημειώθηκαν 600 δολοφονίες, 45% περισσότερες από τον αντίστοιχο μήνα πέρσι, ενώ το 2024 έκλεισε με μια αναλογία 38,75 δολοφονιών ανά 100.000 κατοίκους, από 5,83 που ήταν το 2018.

Η δε πρόσφατη απαγωγή, δολοφονία και κάψιμο (για να εξαφανίσουν τα ίχνη τους) τεσσάρων παιδιών ηλικίας από 11 ώς 15 ετών από 16 στρατιωτικούς επιδείνωσε τη θέση του προέδρου. Οχι μόνο έσπευσε να διαψεύσει τους γονείς υποστηρίζοντας -χωρίς κανένα στοιχείο- πως απήχθησαν από εγκληματικές ομάδες, αλλά και στο προεκλογικό debate, όταν ρωτήθηκε αν μπορεί να ονοματίσει τα τέσσερα παιδιά και αν θα ζητήσει συγγνώμη για τον ρόλο του κράτους σε αυτό το έγκλημα, αρνήθηκε να απαντήσει. Παρότι οι 16 προφυλακίστηκαν με την κατηγορία της καταναγκαστικής εξαφάνισης, ο υπουργός Αμυνας στις αρχές Ιανουαρίου επέμεινε πως «αυτός ο ευγενής θεσμός» δεν μετείχε άμεσα ή έμμεσα σε καμία εξαφάνιση και απείλησε με κυρώσεις την εισαγγελέα που διέταξε την προφυλάκιση των 16 στρατιωτικών.

Μια ακραία υπόθεση που ωστόσο καταδεικνύει τις τραγικές συνέπειες που έχει η ανεξέλεγκτη δράση του στρατού με κρατική ανοχή. «Το περιστατικό αυτό δεν είναι μεμονωμένο γιατί υπάρχει ένα συστηματικό μοντέλο παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Και ούτε είναι τυχαίο γιατί υπάρχει μια διαταγή, υπάρχει πολιτική ευθύνη, υπάρχει η άνευ όρων δράση του στρατού», λέει ο Φερνάντο Μπαστίας της Μόνιμης Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Εκουαδόρ. «Αιτία της δολοφονίας των τεσσάρων παιδιών είναι η στρατιωτικοποίηση της ασφάλειας των πολιτών».

Δημοσκόπηση της Cedatos δείχνει πως η δημοτικότητα του Νομπόα έπεσε από 80% τον περσινό Φεβρουάριο σε 48% τον φετινό. Ενώ εναντίον του μετρά ο μεγάλος κατακερματισμός των πολιτικών δυνάμεων: στοιχηματίζει στο χαρτί του συντηρητισμού, του νεοφιλελευθερισμού και κυρίως του «αντι-κορεϊσμού», αλλά είναι ένα χαρτί που πολλοί από τους προεδρικούς αντιπάλους του, που εκπροσωπούν μικρά κόμματα, επίσης παίζουν. Επιπλέον, μπορεί τα τελευταία σχεδόν 20 χρόνια, η πολιτική σκηνή να κυριαρχείται από το δίπολο «κορεϊσμού»-«αντι-κορεϊσμού», αλλά η εκλογική τάση δείχνει πως πλέον η ιδεολογική ψήφος δεν είναι η καθοριστική και πως ένα σημαντικό τμήμα του εκλογικού σώματος μπορεί να στηρίξει οποιαδήποτε υποψηφιότητα την τελευταία στιγμή.

Η Λουίσα Γκονσάλες έχει έναν σκληρό πυρήνα οπαδών που εκτιμάται στο 28-32% του εκλογικού σώματος. Παρά τα χρόνια πολιτικών διώξεων και προγραφών, η Επανάσταση των Πολιτών του Ραφαέλ Κορέα χαίρει σημαντικής στήριξης και κυριαρχεί σε βασικές πόλεις, όπως το Κίτο και το Γουαγιακίλ. Αλλά μοιάζει να έχει όρια η ικανότητά της να προσελκύσει νέους ψηφοφόρους και πολιτικές συμμαχίες, εκτιμά ο Αντρές Τσιριμπόγα, ερευνητής του Λατινοαμερικανικού Στρατηγικού Κέντρου Γεωπολιτικής (CELAG).

Και οι μεθοδεύσεις, η χειραγώγηση, τα fake news, η λάσπη ίσως παίξουν καταλυτικό ρόλο. Οπως έγινε το 2023, όταν η δολοφονία του προεδρικού υποψηφίου Φερνάντο Βιγιαβισένσιο -λίγες μέρες πριν από τον πρώτο γύρο των εκλογών όπου προηγούνταν η Λουίσα Γκονσάλες- εργαλειοποιήθηκε από πολιτικούς και μίντια που κατηγόρησαν για το έγκλημα τον «κορεϊσμό». Και μία εβδομάδα πριν από τον δεύτερο γύρο, όταν οι επτά συλληφθέντες για αυτή τη δολοφονία πέθαναν στις φυλακές όπου κρατούνταν, οι ίδιες ελίτ ξανά διέδωσαν με κάθε μέσο πως ήταν «μηχανισμοί του Κορέα» που τους εκτέλεσαν. Τελικά ο Νομπόα, από δεύτερος στον πρώτο γύρο, κέρδισε τις προεδρικές.

Μια υπόμνηση, όπως λέει η καθηγήτρια του Κεντρικού Πανεπιστημίου του Εκουαδόρ, Σολεδάδ Στόεσελ, πως θα κάνουν ό,τι μπορούν για να αποτρέψουν τη νίκη της υποψήφιας του «κορεϊσμού».