Αθήνα, 10°C
Αθήνα
Αυξημένες νεφώσεις
10°C
10.7° 9.2°
1 BF
90%
Θεσσαλονίκη
Αραιές νεφώσεις
8°C
8.9° 7.0°
1 BF
83%
Πάτρα
Αυξημένες νεφώσεις
10°C
10.5° 8.8°
3 BF
87%
Ιωάννινα
Βροχοπτώσεις μέτριας έντασης
6°C
5.9° 5.9°
1 BF
100%
Αλεξανδρούπολη
Αραιές νεφώσεις
8°C
7.9° 7.9°
0 BF
87%
Βέροια
Αυξημένες νεφώσεις
6°C
5.9° 5.9°
0 BF
82%
Κοζάνη
Αραιές νεφώσεις
1°C
1.4° 1.4°
0 BF
93%
Αγρίνιο
Ασθενείς βροχοπτώσεις
8°C
8.1° 8.1°
1 BF
99%
Ηράκλειο
Σποραδικές νεφώσεις
11°C
10.8° 9.1°
3 BF
82%
Μυτιλήνη
Αραιές νεφώσεις
8°C
7.7° 6.9°
2 BF
78%
Ερμούπολη
Αυξημένες νεφώσεις
11°C
11.4° 11.4°
3 BF
87%
Σκόπελος
Αυξημένες νεφώσεις
9°C
9.3° 9.3°
2 BF
82%
Κεφαλονιά
Αυξημένες νεφώσεις
10°C
9.8° 9.8°
2 BF
56%
Λάρισα
Αραιές νεφώσεις
5°C
4.9° 4.9°
0 BF
100%
Λαμία
Αυξημένες νεφώσεις
8°C
7.8° 6.2°
0 BF
88%
Ρόδος
Ελαφρές νεφώσεις
6°C
5.8° 5.8°
0 BF
81%
Χαλκίδα
Αραιές νεφώσεις
7°C
7.7° 6.8°
0 BF
100%
Καβάλα
Αραιές νεφώσεις
7°C
7.1° 5.3°
1 BF
77%
Κατερίνη
Αυξημένες νεφώσεις
6°C
6.4° 6.4°
1 BF
90%
Καστοριά
Αυξημένες νεφώσεις
2°C
2.4° 2.4°
1 BF
96%
ΜΕΝΟΥ
Παρασκευή, 14 Φεβρουαρίου, 2025
Colombia_1020
Γιώργος Λιερός / ΕΦ.ΣΥΝ.

Οι αντάρτες της Κολομβίας

Μπογκοτά, Σάββατο βράδυ στο Σπίτι της Ειρήνης, το πολιτιστικό κέντρο που συνδέεται με τις πρώην FARC (Επαναστατικές Ένοπλες Δυνάμεις της Κολομβίας). Το επισκεφτήκαμε στο τέλος μιας μακριάς μέρας, της πρώτης ουσιαστικά της περιήγησης μας στην Κολομβία. Στεγαζόταν σε μια μονοκατοικία, οι τοίχοι της οποίας ήταν γεμάτοι γκράφιτι. Δεν διακρίναμε κάποια πινακίδα στην είσοδο. Μας άνοιξαν και περάσαμε στην κύρια αίθουσα που ήταν διαμορφωμένη σε μπαρ.

Εκεί δυο τρεις παρέες νεαρών, αγοριών και κοριτσιών, απολάμβαναν την μπύρα τους συζητώντας. Οι αφίσες  και τα γκράφιτι στους τοίχους εικονογραφούσαν την ιστορία της σύγχρονης Κολομβίας. Υπήρχε μια έκθεση με προϊόντα που παράγουν κοινότητες από διάφορες περιοχές της Κολομβίας ή πρώην αντάρτες στα πλαίσια των προγραμμάτων επανένταξής τους στην ειρηνική ζωή.

Το σπίτι της Ειρήνης, Μπογκοτά | Γιώργος Λιερός / ΕΦ.ΣΥΝ.

Η μπύρα trocha την οποία δεν χάσαμε την ευκαιρία να δοκιμάσουμε, βρίσκοντάς την εξαιρετική, παράγεται ακριβώς από πρώην αντάρτες. Άλλωστε η αλληλέγγυα και συνεργατική οικονομία είναι ψηλά στην ατζέντα των πρώην FARC, που μάλιστα ως πολιτικό πλέον κόμμα έχουν υιοθετήσει το όνομα Comunes (Κοινά) και συνδέουν τα κοινά με τις κοινότητες και τον κομμουνισμό. Συνομιλήσαμε αρκετά με τους νεαρούς που είχαν βάρδια στο χώρο, αγοράσαμε μπλουζάκια που έγραφαν «Η γη ανήκει σε αυτούς που την δουλεύουν» και επιστρέψαμε στο ξενοδοχείο μας. 

Ο εμφύλιος πόλεμος στην Κολομβία ξεκίνησε  το 1948 με την δολοφονία από την άκρα δεξιά του φιλελευθέρου λαϊκού ηγέτη Χόρχε Ελιέσερ Γκαϊτάν. Ένοπλες συγκρούσεις γίνονται ακόμη και σήμερα και αντάρτες έχουν ισχυρή παρουσία ή και ελέγχουν αρκετές (απομακρυσμένες) περιοχές της χώρας. Στα μέσα του 2022, όταν αναλάμβανε τα καθήκοντα του ο νέος αριστερός πρόεδρος της Κολομβίας Γκουστάβο Πέτρο, οι ειρηνευτικές συμφωνίες με τις FARC, που είχαν υπογραφεί το 2016, στην πράξη είχαν ακυρωθεί με ευθύνη κυρίως του κολομβιανού κράτους.

Το Σπίτι της Ειρήνης, Μπογκοτά | Γιώργος Λιερός

Ο εμφύλιος συνεχίζει να απασχολεί έντονα την δημόσια συζήτηση. Όταν φτάσαμε στην χώρα, η  πρώτη είδηση στα ΜΜΕ ήταν η ανακάλυψη στην χωματερή της Κομμούνα 13 του Μεντεγίν ομαδικών τάφων με τα λείψανα ανθρώπων, οι οποίοι είχαν δολοφονηθεί προ εικοσαετίας από τις δυνάμεις καταστολής.

Το πρόγραμμά μας στην Μπογκοτά ξεκίνησε με την επίσκεψη στο Κέντρο Μνήμης, Ειρήνης και Συμφιλίωσης (http://centromemoria.gov.co/). Στους διαδρόμους και τις αίθουσες του κτιρίου φιλοξενούνται εκατοντάδες φωτογραφίες δολοφονημένων ή εξαφανισμένων αγωνιστών, κάποια αντικείμενα που συνδέονται μαζί τους, χειροτεχνήματα με τα οποία γυναίκες -μανάδες, αδελφές ή σύζυγοι των θυμάτων- μετέτρεψαν την διεργασία του πένθους σε μια πολύ αξιόλογη καλλιτεχνική δημιουργία και πολλά ακόμη τεκμήρια.

Το Σπίτι της Ειρήνης, Μπογκοτά | Γιώργος Λιερός / ΕΦ.ΣΥΝ.

Το ίδιο το κτίριο βρίσκεται στον χώρο όπου ενταφιάστηκαν σε ομαδικούς τάφους κάποιοι από τους 2.000-  5.000 νεκρούς του Μπογκοτάσο, της λαϊκής εξέγερσης που ξέσπασε μετά την δολοφονία του Γκαϊτάν το 1948. Έκτοτε και ως το 1954 (περίοδος γνωστή ως La Violencia, Η Βία) χάθηκαν 200.000 άνθρωποι. Το διάστημα 1958- 2012 καταγράφτηκαν 218.094 νεκροί (από τους οποίους μόνο το 19% ήταν μαχητές) και 5.712.506 εκτοπισμένοι.

Στα βιβλιοπωλεία που επισκεφτήκαμε για να ρίξουμε μια ματιά στην πιο πρόσφατη λογοτεχνική παραγωγή, διαπιστώσαμε πως η θεματολογία που αφορούσε την ένοπλη σύγκρουση κάθε άλλο παρά απουσίαζε.  Στο μουσείο Μποτέρο (αυτό και το μουσείο χρυσού είναι, κατά την γνώμη μας, τα δυο σημαντικότερα της Μπογκοτά), είδαμε το πορτρέτο του Μανουέλ Μαρουλάντα, ιδρυτή των FARC. Ο Μποτέρο, ο πιο γνωστός ίσως Κολομβιανός καλλιτέχνης, έχει φιλοτεχνήσει μια σειρά έργων μεγάλης εκφραστικής δύναμης με θέμα τον εμφύλιο.

Το Σπίτι της Ειρήνης, Μπογκοτά | Γιώργος Λιερός / ΕΦ.ΣΥΝ.

Ωστόσο παρά την πληθωρική παρουσία του εμφύλιου στον δημόσιο λόγο και στην καλλιτεχνική δημιουργία, η ένοπλη σύγκρουση πολλές φορές εμφανίζεται σαν μια υπόθεση που πάει να περάσει στο παρελθόν, που έχει ουσιαστικά τελειώσει και τώρα δεν μένει παρά «να κλείσουν τα βιβλία» της.

Η Μπογκοτά αλλά και οι άλλες πόλεις που επισκεφτήκαμε σφύζουν από ζωή.  Άνθρωποι από όλες τις τάξεις πηγαινοέρχονται από τις δουλειές τους, γεμίζουν τους δρόμους και τα καταστήματα, διασκεδάζουν μέχρι το πρωί κ.λπ. Η ατμόσφαιρα είναι μάλλον χαρούμενη και εορταστική παρά πολεμική. Είναι άλλωστε μέρες Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς. 

Το Σπίτι της Ειρήνης, Μπογκοτά | Γιώργος Λιερός / ΕΦ.ΣΥΝ.

Και όμως! Σύμφωνα με τους New York Times ( φύλλο 2/9/2022), το πρώτο εξάμηνο του 2022,  δηλαδή λίγο πριν αναλάβει τα καθήκοντά του ο Πέτρο, είχαν δολοφονηθεί 114 ακτιβιστές. Από τους 13.000 αντάρτες που παρέδωσαν τα όπλα και συμμετείχαν στις διαδικασίες επανένταξης με βάση τις ειρηνευτικές συμφωνίες του 2016, οι 333 ή το 2,5% δολοφονήθηκαν (1). Δεν θα ήταν η πρώτη φορά που μια διαδικασία ειρήνευσης εκτροχιάζεται και απλά δίνει την ευκαιρία στην άκρα δεξιά να εξαπολύσει ένα αιματηρό πογκρόμ και να κατασφάξει τους αφοπλισμένους πλέον λαϊκούς αγωνιστές (και πολύ περισσότερους απλούς λαϊκούς ανθρώπους). 

«Ο δικός μας Βορράς είναι ο Νότος», Σπίτι της Ειρήνης, Μπογκοτά. | Γιώργος Λιερός / ΕΦ.ΣΥΝ.

Στις 28 Μαρτίου του 1984, επί της προεδρίας του συντηρητικού Μπελισάριο Μπετανκούρ, συμφωνήθηκε κατάπαυση του πυρός, η οποία διάρκεσε πάνω από δυο χρόνια. Στα πλαίσια αυτά, με πρωτοβουλία των FARC, συγκροτήθηκε η Πατριωτική Ένωση, που τον Μάρτιο του 1986 εξέλεξε 14 γερουσιαστές, 20 βουλευτές, 23 δημάρχους και 300 δημοτικούς συμβούλους. Ο στρατός, οι μυστικές υπηρεσίες και οι παρακρατικοί απάντησαν σε αυτή την μεγάλη επιτυχία εξαπολύοντας μια εκστρατεία τρόμου με δολοφονίες, βασανιστήρια και εξαφανίσεις. Οι νεκροί ξεπέρασαν τους 4.000-5.000, μεταξύ αυτών ήταν και οι δυο διαδοχικοί υποψήφιοι της Πατριωτικής Ένωσης στις προεδρικές εκλογές, ο Χάιμε Πάρντο και ο Μπερνάρντο Χαραμίγιο (2).

Την περίοδο 2018-2022, επί της προεδρίας του Ιβάν Ντούκε, από τους 107 εφαρμοστικούς νόμους που προέβλεπαν οι συμφωνίες του 2016, ψηφίστηκαν μόνο πέντε. Οι πρώην αντάρτες προσπαθούν να επιβιώσουν στήνοντας μικροζυθοποιίες ή ανοίγοντας μπαρ. Τους είχαν υποσχεθεί γη και βοήθεια για να στήσουν αγροτοκτηνοτροφικούς συνεταιρισμούς, κάτι που δεν έγινε. Η παλιά τους πειθαρχεία και το υψηλό ηθικό κλονίστηκε στην μιζέρια των ETCR (Εδαφικές Εκτάσεις Κατάρτισης και Επανένταξης), όπου τους περιόρισαν μετά την παράδοση των όπλων. Αρκετοί  ξαναβγήκαν στο κλαρί.

Masacre de Mejor Esquina, έργο του Μποτέρο, που αναφέρεται στην σφαγή 27 ανθρώπων που διέπραξαν δεξιοί παραστρατιωτικοί του Φ. Καστάνιο. | Γιώργος Λιερός / ΕΦ.ΣΥΝ.

Οι πρώην FARC (το νυν Comunes) βέβαια συμμετέχουν πλέον «κανονικά» στην πολιτική ζωή και στις εκλογικές μάχες, αλλά οι επιδόσεις τους είναι πολύ φτωχές. Π.χ. στις βουλευτικές εκλογές του Μαρτίου του 2022 πήραν 52.000 ψήφους ή 0,52% του συνόλου των ψήφων.

Εκ παραλλήλου, όμως, δυνάμωσε το ρεύμα των «disidencias», των μελών των FARC που διαφώνησαν με τις ειρηνευτικές συμφωνίες. Το 2021 υπολογίζονταν σε 5.000 - 7.000 μαχητές. O Ιβάν Μάρκες, εκπρόσωπος των FARC στις διαπραγματεύσεις με το κολομβιανό κράτος και γερουσιαστής, στις 20 Μαΐου 2019 δήλωσε: «Το να καταθέσουμε τα όπλα ήταν μεγάλο λάθος». Λίγο αργότερα, στις 29 Αυγούστου, γνωστοποίησε την επιστροφή του στον ένοπλο αγώνα.

Ο Μανουέλ Μαρουλάντα, ο ηγέτης των FARC, πίνακας του Μποτέρο. | Γιώργος Λιερός / ΕΦ.ΣΥΝ.

Επίσης, αξιοσημείωτη είναι η ανάπτυξη των άλλων δυο ένοπλων οργανώσεων, του ELN (Στρατός Εθνικής Απελευθέρωσης) και του ELP (Λαϊκός Στρατός Απελευθέρωσης), που έσπευσαν να καλύψουν το κενό, το οποίο άφησε η απόσυρση των FARC. Σύμφωνα με τους New York Times (φύλλο 3/8/2023), ο ELN διπλασίασε τα μέλη του μετά το 2016 και πλέον αριθμεί 5.800 αντάρτες.

Η αλήθεια είναι πως όταν ξεκίνησαν τις διαπραγματεύσεις με το κολομβιανό κράτος, οι FARC βρίσκονταν ήδη σε θέση αδυναμίας έχοντας υποστεί καίρια πλήγματα. Είχαν χάσει σχεδόν την μισή τους στρατιωτική δύναμη και είχαν δολοφονηθεί πολλοί από τους καλύτερους ηγέτες τους. Η παρακρατική βία είχε σαρώσει την χώρα υπονομεύοντας τις βάσεις στήριξης της οργάνωσης στον πληθυσμό. Το λεγόμενο «Σχέδιο Κολομβία», που είχαν καταστρώσει οι ΗΠΑ και υλοποιήθηκε χάρη στην αμέριστη υλικοτεχνική και οικονομική υποστήριξή τους, είχε φέρει σε πολύ δύσκολη θέση τους αντάρτες (πρωταγωνιστικό ρόλο στον αντεπαναστατικό πόλεμο έπαιξε επίσης το Ισραήλ). Η διαπραγματευτική δύναμη των FARC ήταν επομένως περιορισμένη και οι συμφωνίες που πέτυχαν δεν ήταν και οι καλύτερες.

Κέντρο Μνήμης Ειρήνης και Συμφιλίωσης, Μπογκοτά. | Γιώργος Λιερός / ΕΦ.ΣΥΝ.

Σε κάθε περίπτωση, η επανένταξη των ανταρτών στην ειρηνική ζωή δεν μπορούσε να είναι εύκολη υπόθεση. Πολλοί από αυτούς βρήκαν καταφύγιο στις FARC, όταν οι παρακρατικοί σκότωσαν τους δικούς τους, ενώ ήταν ακόμη παιδιά. Για δεκαετίες δεν είχαν γνωρίσει τίποτα άλλο πέρα από την ζωή των αντάρτικων στρατοπέδων στην ζούγκλα. Η σύγκριση με τους νεαρούς Ταλιμπάν έχει ένα ενδιαφέρον. Οι τελευταίοι γύρισαν στα σπίτια τους στεφανωμένοι με τις δάφνες μιας πολύ μεγάλης στρατιωτικής νίκης και σήμερα στελεχώνουν το αφγανικό κράτος και στρατό. Όμως στις συνεντεύξεις τους, εκφράζουν την νοσταλγία τους για την ελεύθερη ζωή στο βουνό, την δημοκρατική οργάνωση της μικρής ανταρτοομάδας και την απαρέσκεια τους για την πειθαρχεία που απαιτούν οι (δικοί τους πλέον) κρατικοί μηχανισμοί, την ιεραρχία της κρατικής οργάνωσης κ.λπ.(3). 

Στο περιθώριο των συζητήσεων που κάνουμε διατρέχοντας την Κολομβία, ακούμε συνεχώς ή και διαβάζουμε μικρές πληροφορίες, το ένα ή το άλλο, για την παρουσία των ανταρτών. Στην Κούκουτα, όπου περάσαμε τα σύνορα ερχόμενοι από την Βενεζουέλα, μάθαμε για την γειτονική περιοχή του Κατατούμπο και την πόλη Τιμπού. Εκεί λέγεται πως οι αντάρτες έχουν ισχυρή παρουσία ή και αποτελούν ένα πραγματικό «κράτος εν κράτει» (4). Μάλιστα αυτές τις μέρες, ένας στρατιωτικός σκοτώθηκε σε μάχη με τους αντάρτες.

Κέντρο Μνήμης και Συμφιλίωσης, Μπογκοτά. | Γιώργος Λιερός / ΕΦ.ΣΥΝ.

Μετά την Μπογκοτά συνεχίσαμε το ταξίδι μας προς τα νότια της χώρας για να επισκεφτούμε τους δύο μείζονες αρχαιολογικούς χώρους της Κολομβίας (και από τους σημαντικότερους της Λατινικής Αμερικής): το Σαν Αγκουστίν και το Τιεραδέντρο. Πρόκειται για πολιτισμούς που ήταν ήδη νεκροί, όταν έφτασαν σε αυτά τα μέρη οι Ισπανοί, πιθανότατα κοινωνίες με δομή παρόμοια με αυτές που κατασκεύασαν τα μεγαλιθικά μνημεία του Στόουνχεντζ (Αγγλία) και του Γκιομπεκλί Τεπέ (Τουρκία), δηλαδή κοινωνίες που είχαν την δυνατότητα να κινητοποιήσουν ένα μεγάλο πλήθος ανθρώπων, αλλά δεν είχαν «ακόμη» συγκροτήσει κράτος.

Πηγαίνοντας από το Σαν Αγκουστίν για την πανέμορφη και με αποικιακό χρώμα πόλη Ποπαγιάν διασχίσαμε τον εθνικό δρυμό του Πουρασέ. Περάσαμε από αυχένες στα 3.000- 3.500 μέτρα μέσα από δάση με πυκνή βλάστηση ή στα μεγάλα υψόμετρα μέσα από περιοχές κατάφυτες με τις φραϊλεχόνες. Όλα αυτά ακολουθώντας έναν κακοτράχαλο δρόμο και υπό συνεχή βροχή. Σε κάποιες στάσεις οι ντόπιοι μας έδειξαν σημάδια από σφαίρες. Είχαν να κάνουν με τους αντάρτες. Σήμερα οι αντάρτες έχουν αποσυρθεί νοτιότερα, μας διευκρίνισαν.

Η τοιχογραφία που φιλοτέχνησε ο Πέδρο Γκόμες για την αίθουσα συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου του Μεντεγίν δείχνει την ιστορία της Κολομβίας από την σκοπιά των απόκάτω. | Γιώργος Λιερός / ΕΦ.ΣΥΝ.

Δυο μέρες μετά, στο Τιεραδέντρο, παρατηρήσαμε πως οι οδικές πινακίδες ήταν γεμάτες με συνθήματα των FARC. Βρισκόμασταν μέσα την περιοχή των Ινδιάνων Νάσα, οι οποίοι απολαμβάνουν αυτονομίας, έχουν μάλιστα και δικό τους, σύμφωνο με τα έθιμά τους, δικαστικό σύστημα. Αγοράσαμε μπλουζάκια και περιβραχιόνια με το σήμα της Φρουράς των Ιθαγενών, δια της οποίας οι κοινότητες έχουν αναλάβει οι ίδιες την αυτοπροστασία τους. Ρωτήσαμε τους Ινδιάνους για το αν υπάρχουν αντάρτες στην περιοχή. Ναι, μας απάντησαν. Μας έδειξαν μια κορυφογραμμή όχι και τόσο μακριά από το σημείο που βρισκόμασταν. Εκεί είναι οι αντάρτες, μας είπαν. Οι χωρικοί σε αυτή την περιοχή καλλιεργούν κόκα και χρειάζονται τους αντάρτες για να τους υπερασπίζονται, συμπλήρωσαν. Η καλλιέργεια κόκας στα βουνά των Άνδεων είναι πανάρχαιη και συνδέεται βαθιά με τον πολιτισμό των Ιθαγενών.

Στην χώρα φαίνεται να υπάρχει μια «παράδοξη» συνύπαρξη ζωνών ειρήνης και ζωνών πολέμου, σχεδόν δίπλα-δίπλα. Ανάλογες ή παρόμοιες «διαιρέσεις σε ζώνες» υφίστανται επίσης σε πολλούς τομείς της κοινωνικής και οικονομικής ζωής και δίνουν στον κολομβιανό καπιταλισμό μερικά από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Η άτυπη ή και η εγκληματική οικονομία συνυπάρχει δυναμικά με την επίσημη, η παρακρατική βία με την κρατική βία κ.λπ.

Η έκφραση ενός θύματος όπως την απεικόνισε ο δολοφόνος του: κατασκευάζοντας το γλυπτό μπόρεσε να αντιμετωπίσει κάπως τις τύψεις που του προκαλούσε το έγκλημα και να δρομολογήσει την μεταμέλειά του. Από την έκθεση της καλλιτεχνικής συλλογικότητας Tallerarte. | Γιώργος Λιερός / ΕΦ.ΣΥΝ.

Συγχρόνως οι κοινωνικές ανισότητες, η θεμελιώδης, η απώτερη αιτία της εμφύλιας βίας, παραμένουν ιδιαίτερα έντονες. Κατά την Μαρία Δαμηλάκου, κάτω από το όριο της φτώχειας ζει το 37,3% των Κολομβιάνων, ενώ το 40% των πιο φτωχών συμμετέχει μόνο με 13,4% στο ΑΕΠ και το 10% των πιο πλούσιων με το 36,4% (5). Η Whashington Post (άρθρο της Σαμάνθα Σμιντ στο φύλλο της 20/6/2022) δίνει μια ακόμη χειρότερη εικόνα: σχεδόν οι μισοί Κολομβιάνοι βιώνουν κάποιο είδος φτώχειας και αγωνίζονται να βρουν κάτι να φάνε. Αν στο τέλος της ημέρας, θα προσθέταμε εμείς, οι περισσότεροι  καταφέρνουν να επιβιώσουν, αυτό οφείλεται, σε ένα μεγάλο βαθμό, στην άτυπη οικονομία.

Σε σύγκριση με την Βενεζουέλα, ήδη με το που περάσαμε τα σύνορα στην Κούκουτα, η Κολομβία μας έδωσε την εντύπωση μιας πιο ευημερούσας και πιο οργανωμένης κοινωνίας. Σε όσα μέρη της χώρας καταφέραμε να επισκεφτούμε, οι υποδομές, οι κοινωνικές υπηρεσίες και οι συνθήκες ζωής ήταν σχετικά κοντά σε αυτές των χωρών του ανεπτυγμένου καπιταλισμού. Όλες οι ενδείξεις μαρτυρούν έναν υπαρκτό αστικό πολιτισμό, την παρουσία μιας ισχυρής και με αυτοπεποίθηση αστικής τάξης, η οποία αν και έχει εξαπολύσει πολλές φορές γενοκτονικής μορφής κρατική ή παρακρατική βία εναντίον των λαϊκών τάξεων, το έκανε κατά κανόνα διατηρώντας τους κοινοβουλευτικούς τύπους. 

Μεντεγίν, Nuestra Senora de la Candelaria, η εκκλησία στην οποία συγκεντρώνονταν οι μανάδες των εξαφανισμένων. | Γιώργος Λιερός / ΕΦ.ΣΥΝ.

Ο Χουλιάν Γκάγιο, πρώην διοικητής των  FARC και τώρα ηγετικό στέλεχος του Comunes, ισχυρίζεται πως η Κολομβία βρίσκεται σε ένα προνεωτερικό στάδιο, αυτό του «φεουδαρχικού λατιφούντιου». Κατά συνέπεια: «θα πρέπει να ξεκινήσουμε από την ανάπτυξη του καπιταλισμού πριν μιλήσουμε για μετακαπιταλιστική κοινωνία». Ο Γκουστάβο Πέτρο, ίσως απλά και μόνο γιατί θέλει να καθησυχάσει την εχθρική προς αυτόν επιχειρηματική κοινότητα, υποστηρίζει πως «θα πρέπει να αναπτύξουμε τον καπιταλισμό. Όχι γιατί μας αρέσει το σύστημα αλλά γιατί πρέπει να βγούμε από την φεουδαρχία» (6). Όμως, όσα μπορέσαμε να δούμε αυτές τις βδομάδες, δεν επιβεβαιώνουν τέτοιες απόψεις. 

Αντίθετα θα υποστηρίζαμε πως η κολομβιανή αστική τάξη δεν αρκέστηκε στην προσπάθεια να κερδίσει τον εμφύλιο, αλλά πολύ περισσότερο τον μετέτρεψε σε μια ευκαιρία για την δυναμική ανάπτυξη του καπιταλισμού στην χώρα. Οι επτά δεκαετίες εμφυλίου δεν φαίνεται να έχουν επηρεάσει και τόσο αρνητικά την οικονομία. Στο έδαφος του εμφυλίου δημιουργήθηκε, μάλιστα, μια ολόκληρη παράπλευρη οικονομία, άτυπη, εγκληματική αν θέλετε, με χαρακτηριστικά πρωταρχικής συσσώρευσης, η οποία διευκολύνει και συμπληρώνει την  συσσώρευση του κεφάλαιου.

Την εποχή που ο πρόεδρος Σάντος και οι FARC ξεκίνησαν τις ειρηνευτικές συνομιλίες (Οκτώβριος 2012), μερικοί έκαναν λόγο για την αντίθεση ανάμεσα σε μια αστική κοσμοπολίτικη ελίτ με υπερεθνικές φιλοδοξίες (πρόεδρος Σάντος) και την επαρχιακή γαιοκτημονική αριστοκρατία (πρώην πρόεδρος Ουρίμπε). Η πρώτη μερίδα υποστήριζε την ειρηνευτική διαδικασία, η δεύτερη την υπονόμευε.

«Σφαγή», έργο από την έκθεση της καλλιτεχνικής συλλογικότητας Tallerarte, Μεντεγίν | Γιώργος Λιερός / ΕΦ.ΣΥΝ.

Νομίζουμε πως πιο σημαντική ακόμη για την κοινωνική γεωγραφία της Κολομβίας είναι η συνεργασία που μετέτρεψε το Μεντεγίν, μόλις μέσα σε λίγα χρόνια, από μια πόλη της βίας και του εγκλήματος σε ένα υπερσύγχρονο και δυναμικό κέντρο της παγκοσμιοποίησης. Εδώ αναφερόμαστε στην τυπική ή άτυπη συνεργασία (7) ανάμεσα στην τοπική οικονομική εξουσία, πυρήνας της οποίας είναι η GEA (Επιχειρηματική Ομάδα της Αντιόκια), ένας από τους ισχυρότερους οικονομικούς ομίλους της Λατινικής Αμερικής, τις δημοτικές αρχές και «Γραφείο του Ενβιγάδο», γνωστό και ως Oficina: μια «συνομοσπονδία» των τοπικών μαφιών, η οποία όπως οι Ουραμπένιος (το καρτέλ Clan del Golfo), προέρχεται, κατά ένα μεγάλο μέρος, από τους παλιούς παρακρατικούς των AUC (Ενωμένες –ομάδες- Αυτοάμυνας της Κολομβίας).

Η συσσώρευση του κεφάλαιου χρειάζεται την δημιουργία πλούτου στην άτυπη οικονομία, τροφοδοτείται με πόρους που αποσπάστηκαν με την λεηλασία, την αρπαγή και τα κάθε είδους λαθρεμπόρια, περιλαμβανομένου φυσικά του λαθρεμπορίου ναρκωτικών. Η Κολομβία, επ' αυτού, έχει μεν τα δικά της χαρακτηριστικά αλλά δεν αποτελεί εξαίρεση. Η πρωταρχική συσσώρευση παραμένει πάντοτε βασικός τρόπος ανάπτυξης του καπιταλισμού.

Πολλοί θα σκεφτούν τις ομοιότητες ανάμεσα στην Κολομβία και την μεταμνημονιακή Ελλάδα. Πριν λίγα χρόνια τις επισήμανε η ολλανδική τηλεόραση με αφορμή την υπόθεση του πλοίου Noor 1. Μας τις φέρνει στο μυαλό η υπόθεση των Τεμπών. Όμως τέτοιες συγκρίσεις αδικούν κατάφορα την Κολομβία της οποίας η αστική τάξη, κατά το μεγαλύτερο μέρος της, δεν μπορεί να ταυτιστεί με την Oficina.

Οι αντάρτικες ομάδες, που παραμένουν ενεργές σήμερα στην Κολομβία, είναι αστερισμοί στο σύμπαν της άτυπης οικονομίας και δεν αποτελούν πλέον, όπως παλαιότερα, πολιτικο-ιδεολογικά κινήματα. Όλο και περισσότερο αποκτούν τα γνωρίσματα της προκαπιταλιστικής κοινωνικής ληστείας. Κάτι που δεν είναι και τόσο παράδοξο, αν σκεφτούμε πως για τον σύγχρονο «μεταβιομηχανικό» καπιταλισμό, η άτυπη οικονομία παίζει τον ρόλο που έπαιζε για τον βιομηχανικό καπιταλισμό η ύπαιθρος ή οι αποικιοκρατούμενες χώρες. 

Ο νέος πρόεδρος της χώρας, ο Γκουστάβο Πέτρο, πρώην αντάρτης ο ίδιος (με το  κίνημα Μ-19), ανήλθε στην εξουσία έχοντας για κύριο σύνθημά του το «ολική ειρήνη». Χαίρει της εμπιστοσύνης μερίδας των ανταρτών, που δεν έχουν καταθέσει τα όπλα. Επίσης έχει προσπαθήσει να ξεκινήσει διάλογο με μια μεγάλη γκάμα φορέων της βίας (συμμορίες, εγκληματικές οργανώσεις, πρώην παρακρατικούς κ.λπ.) με αποτελέσματα τα οποία δεν είναι αμελητέα.

Οι ειρηνευτικές συμφωνίες, που επί του προκατόχου του ουσιαστικά ήταν κλινικά νεκρές, έχουν αποκτήσει εκ νέου υπόσταση. Βέβαια η «ολική ειρήνη», την οποία επιδιώκει, είναι κάτι πολύ  δύσκολο. Πολύ περισσότερο που ο Πέτρο δεν διαθέτει πλειοψηφία σε κανένα από τα δύο σώματα του Κογκρέσου και είναι αναγκασμένος να στηρίζεται σε ευκαιριακές συμμαχίες, ενώ εναντίον του έχει συνασπιστεί η οικονομική ολιγαρχία, τα ΜΜΕ, η δικαστική εξουσία κ.λπ.

(1)  La fin du desenchantement pour le ex-guerilleros? Pierre Charles, Lea Casquet, Monde Diplomatique, Αύγουστος 2022.

(2)  Qui a peur de la verite en Colombie, Maurice Lemoine, Monde Diplomatique, Δεκέμβριος 2015.

(3)   https://kaboomzine.gr/pos-vionoyn-oi-talimpan-ti-zoi-stin-kam/

(4)   Ici, c' est la guerilla qui dirige, Loic Ramirez, Monde Diplomatique, Αύγουστος 2019.

(5)  Μαρία Δαμηλάκου, Ιστορία της Λατινικής Αμερικής, ελλ. εκδ. Αιώρα, 2015.

(6)   La fin du desenchantement pour le ex-guerilleros? Pierre Charles, Lea Casquet, Monde Diplomatique, Αύγουστος 2022.

(7)  En Colombie, le verrou Medellin, Alcides Gomez, Forrest Hylton, Aaron Tauss, Monde Diplomatique, Μάιος 2022

 **** Ευχαριστίες στον Γιώργο Τσαρμπόπουλο για την πολύτιμη βοήθειά του στην κατανόηση της πολιτικής και κοινωνικής κατάστασης στην Κολομβία.

Google News ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ ΣΤΟ GOOGLE NEWS
Οι αντάρτες της Κολομβίας

ΣΧΕΤΙΚΑ ΝΕΑ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΣΕ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ

Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.

Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.

Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.

Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.

Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας