Από τους βάλτους και τα λιβάδια των Γιάνος στις βενεζουελάνικες Άνδεις

Μετά το Καράκας, την Σιουδάδ Μπολίβαρ και το Δέλτα του Ορινόκο συνεχίσαμε την περιήγηση μας στην Βενεζουέλα με επόμενο σταθμό τα Γιάνος. Πρόκειται για απέραντες πεδινές εκτάσεις, χωρίς λόφους ή οποιουδήποτε άλλου είδους προεξοχές του εδάφους. Τα χαρακτηρίζει μια απόλυτη οριζοντιότητα. Καλύπτουν το 30% της επιφάνειας της Βενεζουέλας. Το ενδιαφέρον που παρουσιάζουν είναι τεράστιο: οικολογικό και πολιτικό/πολιτιστικό. Οι βάλτοι που καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος τους, αποτελούν ένα από τα πλουσιότερα και πιο ενδιαφέροντα οικοσυστήματα του πλανήτη.

Στα απέραντα και πλούσια λιβάδια των Λιάνος οι κάτοικοι, οι Γιανέρος (Llaneros), βόσκουν καβάλα στα άλογά τους κοπάδια από βοοειδή και βουβάλια. Προέρχονται από την ανάμειξη Ινδιάνων, Αφρικάνων και Ισπανών. Η σκληρότητα του τοπίου και ο διαρκής αγώνας με τα στοιχεία της φύσης για την επιβίωση, τους έκαναν να αναπτύξουν ένα ισχυρό πνεύμα ελευθερίας. Ο βενεζουελάνικος εθνικός χαρακτήρας διαμορφώθηκε στα Γιάνος όπως ο ελληνικός στα βουνά και τα νησιά. Ο τοπικός χορός joropo (με επιρροές από την Ανδαλουσία) έγινε εθνικός χορός της Βενεζουέλας. Οι ανεπίσημοι ύμνοι της χώρας, Alma Llanera και Caballo Viejo, έχουν πάρει την έμπνευσή τους από εδώ.

Οι Γιανέρος πήραν ενεργά μέρος στους πολέμους της ανεξαρτησίας, αν και μερικές φορές στο πλευρό των Ισπανών. Ίσως γιατί προαισθάνονταν την απειλή που αντιπροσώπευε για τον ελεύθερο τρόπο ζωής τους η επιβολή της νεωτερικότητας, της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και του εθνικού κράτους. «Οι μιγάδες γκάουτσος, των πεδιάδων της Βενεζουέλας», γράφει η Μαρία Δαμηλάκου, «αντίθετοι με την επέκταση του θεσμού της ατομικής ιδιοκτησίας, που θεωρούσαν ότι θα κατέστρεφε τον ελεύθερο τρόπο ζωής τους και θα τους δέσμευε ως μόνιμη εργατική δύναμη στα αγροκτήματα, ανταποκρίθηκαν πολλές φορές στο κάλεσμα των μοναρχικών» (1).

Είχαμε ξεκινήσει από το Καράκας στις πέντε το πρωί και ήταν πια τρεις μετά το μεσημέρι, όταν πλησιάσαμε τον προορισμό μας το Άτο Ελ Σεδράλ (Hato El Cedral), που βρίσκεται στα Γιάνος κοντά στο Μαντεκάλ. Άτο ονομάζουν εδώ τις μεγάλες ιδιοκτησίες γης, φίνκας τις μικρότερες. Το Άτο Ελ Σεδράλ, πήρε το όνομα του από το δέντρο cedral. Έχει έκταση περίπου 5.000 τ. χλμ, σχεδόν δυο φορές όσο ή Αττική. Το δώρισε ο «Ελευθερωτής» σε ένα λοχαγό του για τις υπηρεσίες του κατά τους πολέμους για την ανεξαρτησία. Σήμερα αποτελεί έναν συνδυασμό προστατευόμενης ζώνης φυσικής βιοποικιλότητας και κτηνοτροφικής μονάδας, η ιδιοκτησία του είναι μεικτή, κρατική και ιδιωτική.

Αφού περάσαμε την πύλη του αγροκτήματος, έπρεπε να διασχίσουμε μερικά χιλιόμετρα για να φτάσουμε στις κεντρικές εγκαταστάσεις, όπου βρισκόταν και ο ξενώνας για τους φιλοξενούμενους. Στις άκρες του δρόμου συναντήσαμε μερικές οικογένειες καριμπάρας (caribaras), που αναπαύονταν στην σκιά και μάλλον αδιαφορούσαν για την παρουσία μας. Είναι τα πιο μεγάλα τρωκτικά του κόσμου, το βάρος τους φτάνει μερικές φορές τα 50- 65 κιλά.

Μας περίμενε ένα πλούσιο γεύμα. Φάγαμε και τακτοποιηθήκαμε στα δωμάτια μας. Εντωμεταξύ ήταν πλέον πέντε το απόγευμα, σε λίγο θα νύχτωνε. Ήταν ώρα για την πρώτη μας βόλτα. Είδαμε πολλά άγνωστα, ως επί το πλείστον, σε εμάς πουλιά και αρκετούς αλιγάτορες. Τον περίφημο κροκόδειλο του Ορινόκο που φτάνει τα έξι με επτά μέτρα δεν τον είδαμε παρά στο κέντρο αναπαραγωγής του που φιλοξενεί το Ελ Σεδράλ (το εν λόγω είδος κινδυνεύει με εξαφάνιση και για αυτό πλέον γίνεται οργανωμένη αναπαραγωγή του σε ειδικές εγκαταστάσεις).

Ο σταρ της βραδιάς ήταν ο Πέπε, ένας αλιγάτορας που περιέθαλψε πριν πολλά χρόνια ο Βίκτορ, ο ξεναγός μας. Κάποια στιγμή επέστρεψαν τον Πέπε στο φυσικό του περιβάλλον, αλλά αυτός γνωρίζει τον ήχο της μηχανής της βάρκας του Βίκτορ και από τότε, όταν η βάρκα περνάει από τα μέρη του, την παίρνει από πίσω περιμένοντας το φιλοδώρημα του.

Οι εξορμήσεις μας την επόμενη μέρα δικαίωσαν πλήρως την φήμη του Ελ Σεδράλ. Το χάραμα, τις εντυπώσεις έκλεψαν κοπάδια πουλιών με διαφορετικά χρώματα (πουλιά κόκκινα, πουλιά μαύρα), τα οποία ανακατεύονταν καθώς πετούσαν έχοντας για φόντο ένα ροδοκόκκινο ουρανό, τον ουρανό με τις αποχρώσεις που παίρνει την ώρα που ανατέλλει ο ήλιος. Μερικοί από μας κατάφεραν να ψαρέψουν πιράνχας, τα οποία αφθονούν στα νερά της περιοχής.

Το απόγευμα ο Βίκτορ, που ζει 39 χρόνια στο Άτο Ελ Σεδράλ, από παιδάκι 9 χρονών, μας έδειξε την δεξιοτεχνία του. Όχι απλώς κατάφερε να εντοπίσει μέσα στα λασπόνερα μια ανακόντα, αλλά την αιχμαλώτισε και την έβγαλε έξω από το νερό για να το δούμε από κοντά (ήταν σωστό αυτό που έκανε;). Την ελευθέρωσε, πάντως, λίγα λεπτά αργότερα. Η ανακόντα, ένα νεαρό μήκους μόνο τεσσάρων μέτρων θηλυκό φίδι, χάθηκε γρήγορα μέσα στα νερά του βάλτου.

Επιστρέφοντας συναντήσαμε μια μεγάλη αγέλη βοδιών, που την οδηγούσαν γελαδάρηδες καβάλα στα άλογα τους. Ήταν κυριολεκτικά ατελείωτη. Το Άτο Ελ Σεδράλ εκτρέφει 18.000 κεφάλια βοειδή και απασχολεί 35 γκάουτσος. Στο τουριστικό του τμήμα δουλεύουν 28 άτομα. Το βράδυ, νεαροί και νεαρές φορώντας τις τοπικές τους ενδυμασίες, μας έκαναν επίδειξη του χορού joropo, του χορού των Γιανέρος που προαναφέραμε.

Την άλλη μέρα το απόγευμα φύγαμε για την Μπαρίνας. Στο δρόμο το αυτοκίνητο χρειάστηκε βενζίνη. Οι ουρές σε όσα βενζινάδικα εξακολουθούσαν να παραμένουν ανοιχτά, ήταν ατελείωτες. Πως θα καταφέρναμε να φτάσουμε στην ώρα μας; Φοβηθήκαμε πως θα είχαμε καθυστέρηση ίσως και αρκετών ωρών. Ο οδηγός μας δεν φάνηκε να ανησυχεί. Έχουμε προτεραιότητα, μας είπε. Παρακάμψαμε την τεράστια ουρά, βάλαμε βενζίνη και φύγαμε. Οι ουρές στην «σοσιαλιστική» Βενεζουέλα δεν ισχύουν για όλους.

Πώς όμως είναι δυνατό η πρώτη χώρα σε αποθέματα πετρελαίου στον κόσμο να έχει τέτοιες ελλείψεις σε βενζίνη; Το 2014 η Βενεζουέλα παρήγαγε 3 εκατομμύρια βαρέλια πετρέλαιο την ημέρα, το 2018 η παραγωγή είχε πέσει στα 1,5 εκατομμύρια και το 2020 μόνο στα 350.000. Ένας βασικός λόγος για αυτή την κατάρρευση της παραγωγής είναι πως οι ΗΠΑ έπαψαν να εξάγουν στην Βενεζουέλα τα αραιωτικά που είναι απαραίτητα για να αξιοποιηθεί το βαρύ πετρέλαιο του Ορινόκο. Η Βενεζουέλα άρχισε να εισάγει αραιωτικά από το Ιράν και έτσι το 2021 η παραγωγή ανέβηκε στα 850.000 βαρέλια. Ένας άλλος λόγος είναι ο απαρχαιωμένος εξορυκτικός εξοπλισμός (2). Η Wall Street Journal, στο φύλλο της 6ης Μαρτίου 2022, υπολόγιζε πως την προσεχή πενταετία, η πετρελαιοβιομηχανία της Βενεζουέλας θα χρειαζόταν επενδύσεις 60 δισ. δολαρίων για να ξανασταθεί στα πόδια της. 

Σήμερα κάθε πολίτης της Βενεζουέλας δικαιούται για το αυτοκίνητο ή την μοτοσυκλέτα του ορισμένη ποσότητα βενζίνης στην τιμή του μισού δολαρίου το λίτρο. Η τιμή στην μαύρη αγορά είναι 3 δολάρια. Καθένας, λοιπόν, σπεύδει στις ουρές να πάρει την βενζίνη που δικαιούται, ακόμα και αν δεν την χρειάζεται για το όχημα του. Σε κάθε περίπτωση, πουλώντας την στην μαύρη αγορά μπορεί να εξασφαλίσει ένα συμπληρωματικό εισόδημα.

Η περιοχή της Μπαρίνας φαινόταν να απολαμβάνει μια κατάσταση σχετικής ευημερίας. Η γη της ήταν καλλιεργημένη με επιμέλεια, αποτελεί άλλωστε ένα σημαντικό κέντρο για την αγροτική παραγωγή της Βενεζουέλας. Το επόμενο πρωί αρχίσαμε να ανεβαίνουμε τις Άνδεις με προορισμό την Μέριδα. Ο δρόμος μας, η Τρανσανδίνα, είναι ένας από τους πιο όμορφους της Βενεζουέλας και αυτός που βρίσκεται στο μεγαλύτερο υψόμετρο.  Κάναμε στάσεις στα σημαντικότερα αξιοθέατα. Η πυκνή τροπική και υποτροπική χλωρίδα, καθώς το υψόμετρο μεγάλωνε, έδωσε την θέση της σε μια χαμηλή βλάστηση, στην οποία επικρατούσαν οι φραϊλεχόνες (frailejones), ένα φυτό που ευδοκιμεί στις Άνδεις, στα μεγάλα υψόμετρα.

Επισκεφτήκαμε την όμορφη παγετώδη λίμνη Μουκουμπάχι και λίγη ώρα μετά φτάσαμε στο Σαν Ραφαέλ ντε Μουκουτσίες, στα 3.140 μέτρα.  Βρισκόμασταν ανάμεσα στις πανύψηλες κορυφές της Σιέρα Κουλάτα στα δεξιά μας και της Σιέρα Νεβάδα στα αριστερά μας, κορυφές που πλησιάζουν (η Μπολίβαρ τα ξεπερνάει) τα 5.000 μέτρα.

Επισκεφτήκαμε την εκκλησία που έφτιαξε αποκλειστικά από πέτρα, χωρίς την παρεμβολή οποιουδήποτε άλλου υλικού, ο Χουάν Φέλιξ Σάντσες, ένας σημαντικός πνευματικός άνθρωπος της Βενεζουέλας. Περπατήσαμε στους δρόμους και φωτογραφήσαμε τις πλατείες και τις εκκλησίες πολλών γραφικών χωριών των Άνδεων. Λέγεται πως τα χωριά αυτά απέχουν 10- 15 χιλιόμετρα το ένα από το άλλο γιατί τόση ήταν η απόσταση που μπορούσαν να διανύσουν φορτωμένα τα μουλάρια σε μία μέρα.

Από αυτά τα μέρη πέρασε το 1813 ο Μπολίβαρ με τον στρατό του, ο οποίος διακήρυξε, τότε, τον πόλεμο μέχρι θανάτου στους εχθρούς της Ανεξαρτησίας. Η ανεξαρτησία όμως, όταν κερδήθηκε, δεν ήταν παρά η κυριαρχία της λευκής μειοψηφίας των Κρεολών πάνω στους μιγάδες, τους ιθαγενείς και τους μαύρους. Ένα αιώνα πριν οι Γερμανοί σοσιαλιστές έκαναν ήρωα τους τον Σπάρτακο, ο «σοσιαλισμός του 21ου αιώνα» τον Μπολίβαρ!

Μετά το μεσημέρι φτάσαμε στην Μέριδα. Η πόλη διατηρεί αρκετά από τα στοιχεία της αποικιακής εποχής (κτίστηκε το 1559) και είναι ιδιαίτερα ζωντανή. Είναι διάσημη για το πανεπιστήμιο της, στο οποίο φοιτούν γύρω στους 30.000 φοιτητές και οι απαρχές του ανάγονται στο 1600. Κατά τους πληροφορητές μας πάντως, το πανεπιστήμιο σήμερα έχει χάσει την αίγλη του γιατί, λόγο της δύσκολης οικονομικής κατάστασης στην Βενεζουέλα, πολλοί καθηγητές έχουν φύγει στο εξωτερικό.

Στην Μέριδα είχαμε ένα σχετικά χαλαρό πρόγραμμα. Βρήκαμε ωστόσο τον χρόνο να κάνουμε μια βόλτα με το "υψηλότερο τελεφερίκ του κόσμου". Στο μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής είχαμε μια καλή ορατότητα, αλλά προς το τέρμα, στην κορυφή Πίκο Εσπέχο στα 4.765 μέτρα, βρεθήκαμε μέσα σε πυκνή ομίχλη.

Μια μέρα μετά περάσαμε τα σύνορα για την κολομβιανή πόλη Κούκουτα, την αφετηρία του ταξιδιού μας στην Κολομβία.   

(1) Μαρία Δαμηλάκου, Ιστορία της Λατινικής Αμερικής, ελλ. εκδ. Αιώρα 2014, σ.25.

(2)  Le Venezuela brise par les sanctions, Maëlle Mariette, Monde Diplomatique, Aπρίλιος 2022.

Info για ταξιδευτές

Για την διαμονή στο Άτο Ελ Σεδράλ πληρώσαμε 120 δολ. την ημέρα μαζί με το φαγητό και τις δραστηριότητες. Το κόστος για την μεταφορά από το Καράκας μέχρι το Άτο Ελ Κεντράλ ήταν 650 δολάρια για ένα πενταθέσιο αυτοκίνητο. 

Το WhatsApp του Άτο Ελ Σεδράλ για κρατήσεις είναι 0058 4166484811

Το  WhatsApp της εταιρείας ταξί Luchador είναι 0058 4124010973