Mια δύσκολη σχέση δοκιμάζεται

Υπό τη σκιά της νέας προεδρίας του Ντόναλντ Τραμπ, η Βραζιλία προετοιμάζεται για μια δύσκολη φάση: μια χώρα που μοιράζεται σύνορα με 10 από τα 12 κράτη της Νότιας Αμερικής και έχει μια στρατηγική θέση που ιστορικά έχει ενισχύσει την επιρροή της στην περιοχή αλλά και στον παγκόσμιο Νότο, διεκδικείται ως «χώρος επιρροής» τόσο από τις ΗΠΑ όσο και από τις δυνάμεις που θεωρούν «εχθρούς» τους, όπως η Κίνα και η Ρωσία. Μια διεκδίκηση που για τον Τραμπ συνιστά «απόλυτη επιταγή».

Ο πρόεδρος Λούλα στο μήνυμά του για τη νίκη του Τραμπ επέλεξε να περιλάβει λέξεις όπως «δημοκρατία», «ειρήνη» ή «διάλογος», πιθανόν προσδοκώντας ότι αυτές θα μπορούσαν να χαρακτηρίσουν τις νέες αμερικανο-βραζιλιάνικες σχέσεις. Αλλά ακόμη πιο εύγλωττη ήταν η έκφραση ότι ελπίζει σε μια «πολιτισμένη» σχέση με τον Ντόναλντ Τραμπ, κάτι που δεν συνηθίζεται στη διπλωματική γλώσσα. Εμμένοντας στον «πραγματισμό» (ψευδαίσθηση, για άλλους) πως θα μπορέσει να διατηρήσει μια «αυτόνομη» εξωτερική πολιτική και κυρίως να αντεπεξέλθει σε μια περίοδο αυξανόμενης αντιπαλότητας ανάμεσα σε Κίνα και ΗΠΑ, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την περιοχή και τον κόσμο.

«Η Βραζιλία βρίσκεται στην κόψη του γεωπολιτικού ξυραφιού», έλεγε ο αναλυτής Μπερνάρντο Γουτιέρες στην El Diario και θα φανεί αν ο «πραγματισμός» του Λούλα θα καταφέρει να διατηρήσει τις δύσκολες ισορροπίες με τις ΗΠΑ αλλά και με τις δυνάμεις του Νότου, που περιμένουν από αυτόν να σταθεί ανάχωμα στις επιδιώξεις του Λευκού Οίκου, πόσο μάλλον υπό τον Τραμπ. Πολλοί δυτικοί σχολιαστές «ανησυχούν» που ο πρόεδρος Λούλα δεν έχει κάνει αρκετά για να αποστασιοποιηθεί από τους ανταγωνιστές της Ουάσινγκτον και που η στάση του καταδίκης του Ισραήλ στον πόλεμο που διεξάγει κατά της Γάζας όπως κι οι τοποθετήσεις του για τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο απέχουν πολύ από τις αμερικανικές. Αλλά δεν συνιστούν και εχθρότητα, όπως έλεγε ο ΥΠΕΞ Αντονι Μπλίνκεν: «Μπορεί να έχουμε αυτές τις διαφωνίες, ακόμη και βαθιές, κι όμως να συνεχίζουμε όλη αυτή τη ζωτική δουλειά που κάνουμε μαζί».

Αυτές οι σχέσεις θα δοκιμαστούν ήδη τον Ιανουάριο όταν ο Τραμπ θα αναλάβει την προεδρία των ΗΠΑ και η Βραζιλία την προεδρία των BRICS+, της μεγαλύτερης γεωπολιτικής πρόκλησης που έχει αναλάβει η χώρα πρωταγωνιστώντας στην ίδρυση ενός μπλοκ που αντιστρατεύεται την αμερικανική ηγεμονία, επιδιώκει έναν πολυπολικό κόσμο και αναζητά τη μεγαλύτερη εκπροσώπηση των αναδυόμενων οικονομιών στη διεθνή σκηνή. Οι 10 χώρες που αποτελούν την ομάδα αντιπροσωπεύουν το 35,6% του παγκόσμιου ΑΕΠ και το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού και το σχέδιό τους για ένα άλλο νόμισμα, έτσι που οι διεθνείς συναλλαγές να μη γίνονται αποκλειστικά σε δολάρια, είναι κόκκινο πανί για τον Τραμπ, που απείλησε με δασμούς 100% σε όλες τις χώρες της ομάδας εάν προχωρήσουν σε αυτό.

Η σχέσεις με την Κίνα μπορεί να είναι επίσης ένα στοιχείο έντασης, καθώς, όπως εκτιμά ο Χόρχε Χέιν, ερευνητής του Πανεπιστήμιου της Βοστόνης, «στον βαθμό που αυξάνουν οι εντάσεις με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, το Πεκίνο επικεντρώνεται όλο και περισσότερο στον παγκόσμιο Νότο, όπου η Βραζιλία παίζει κεντρικό ρόλο».

Η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Βραζιλίας και αυτή ο ένατος του ασιατικού γίγαντα. Η κινεζική αγορά απορρόφησε το 30% των βραζιλιάνικων εξαγωγών το 2023, με τις πωλήσεις προς την Κίνα να φτάνουν τα 104 δισ. δολάρια, κυρίως σε τρόφιμα και πρώτες ύλες. Ενώ η Κίνα διατηρεί στη Βραζιλία επενδύσεις περίπου 40 δισ. δολαρίων.

Στη δε πρόσφατη επίσημη συνάντηση του Κινέζου προέδρου Σι Τζινπίνγκ με τον ομόλογό του Λούλα υπογράφηκαν 37 συμφωνίες ανάμεσα στις δύο χώρες, ενώ συμφωνήθηκαν «συνέργειες» ανάμεσα στα βραζιλιάνικα αναπτυξιακά προγράμματα και στην κινεζική νέα Οδό του Μεταξιού, μετά την άρνηση του Λούλα να ενταχθεί σε αυτήν την πρωτοβουλία. Μια στάση που αναλυτές εκτιμούν πως σχετίζεται με τη δύσκολη ισορροπία που καλείται να έχει στη διεθνή σκακιέρα και στις σχέσεις του με τις ΗΠΑ.

Δεν πέρασε άλλωστε απαρατήρητη η προειδοποίηση της εμπορικής εκπροσώπου των ΗΠΑ τον περασμένο Οκτώβριο στο φόρουμ Νέας Οικονομίας του Bloomberg πως «θα ενθάρρυνα τους φίλους μας στη Βραζιλία να σκεφτούν τους κινδύνους της σημερινής οικονομίας και να σκεφτούν πραγματικά ποιος είναι ο καλύτερος δρόμος για να πετύχουν την ανθεκτικότητα της βραζιλιάνικης οικονομίας».

Μπορεί, πράγματι, να υπάρξουν οικονομικά αντίποινα του Τραμπ προς χώρες της Λατινικής Αμερικής λόγω της εγγύτητάς τους με την Κίνα, τονίζει στην DW ο καθηγητής του Ελεύθερου Πανεπιστήμιου του Βερολίνου, Γκίντερ Μέιχολντ, και «ο Λούλα θα πρέπει να αποφασίσει αν θα δώσει προτεραιότητα στα βραζιλιάνικα συμφέροντα ή στις προσδοκίες που άλλες χώρες έχουν για τον διεθνή ρόλο της Βραζιλίας». Μια δύσκολη εξίσωση, για την οποία ο πρόεδρος Λούλα προ μηνών δήλωσε: «Μην πιστεύετε πως όταν μιλώ για την Κίνα θέλω να τσακωθώ με τις ΗΠΑ, αντίθετα θέλω και τις δύο πλάι μας».

Στο εσωτερικό μέτωπο η νίκη του Τραμπ εκλήφθηκε από την Ακροδεξιά ως ένα κοσμοϊστορικό γεγονός που θα ενισχύσει τις δυνάμεις της εν όψει των προεδρικών του 2026.

«Ο Τραμπ γύρισε. Κι αυτό είναι σημάδι πως κι εμείς θα επιστρέψουμε», πανηγύρισε ο Ζαΐρ Μπολσονάρο σε συνέντευξή του στη Wall Street Journal, θεωρώντας πως η επικράτηση του Τραμπ σηματοδοτεί μια αλλαγή του παιχνιδιού υπέρ της Δεξιάς στη Λατινική Αμερική σε μια στιγμή που κυριαρχείται από προοδευτικές κυβερνήσεις. Η Δικαιοσύνη στέρησε στον Μπολσονάρο τα πολιτικά δικαιώματα ώς το 2030, αναμένεται η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου για το αν θα του απαγγελθούν κατηγορίες για την εκτροπή της 1ης Ιανουαρίου 2001, όταν ορδές του κατέλαβαν τις έδρες των Τριών Εξουσιών της χώρας, και είναι ένας από τους από 37 (ώς τώρα) υπόπτους που η ομοσπονδιακή αστυνομία ζητά να τους απαγγελθούν κατηγορίες για συμμετοχή σε σχέδιο πραξικοπήματος αμέσως μετά τις εκλογές του 2020, που περιλάμβανε και τη δολοφονία του νικητή Λούλα. Κι όμως ο Μπολσονάρο ζητά ξανά αμνηστία και άφησε να εννοηθεί ότι οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να επιβάλουν κυρώσεις στη Βραζιλία, κάτι που θα μπορούσε να ευνοήσει την επιστροφή του στην προεδρία.