Μια ξεχασμένη κρίση βίας και εκτοπισμού

Ο Ελία ζει σε ένα δωμάτιο όπου υπάρχει μόνο ένα κρεβάτι, μια καρέκλα κι ένα αυτοσχέδιο τραπεζάκι. Τα παράθυρα κλειστά και η πόρτα κλειδωμένη. Περνά το μεγαλύτερο μέρος της μέρας του έγκλειστος. Αλλάζει σπίτια συχνά. Κρύβεται εδώ και 9 χρόνια, έπειτα που μια ημέρα, στα 14 του, συνομήλικοί του συμμορίτες μπήκαν στο σπίτι του αφεντικού τους, πυροβολώντας όσους βρίσκονταν μέσα: εκείνος έμεινε ημιθανής με οκτώ σφαίρες στο σώμα του, ενώ σκοτώθηκαν δύο φίλοι του, 15 και 16 ετών. «Είμαστε εν μέσω ενός πολέμου αντίπαλων συμμοριών στην Ονδούρα που δεν είναι δικός μας, αλλά είμαστε θύματά τους», έλεγε σε ρεπορτάζ του Contra Corriente, μιλώντας για τους περισσότερους από 10 φίλους του ηλικίας 13-14 ετών που έχουν σκοτωθεί, τον ατέρμονο εκτοπισμό του και τις απέλπιδες προσπάθειες να διασχίσει τα σύνορα ανάπηρος για να ξεφύγει από τον εφιάλτη της τυφλής βίας.

Μια ιστορία συνήθης για τους κατοίκους της Ονδούρας, με εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους να αναγκάζονται να εκτοπιστούν ή να μεταναστεύουν αναζητώντας μια ασφαλή ζωή. Και άλλες εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες κυρίως από τη Νότια Αμερική να διέρχονται από τη χώρα ελπίζοντας να φτάσουν στο Μεξικό και στις ΗΠΑ.

Μια συνθήκη που την κάνει μία από τις δέκα χώρες στον κόσμο με τις πλέον ξεχασμένες για τη διεθνή κοινότητα κρίσεις εκτόπισης και μετανάστευσης, σύμφωνα με έκθεση που δημοσιοποίησε στις 2 Ιουνίου το Νορβηγικό Συμβούλιο Προσφύγων (ΝΣΠ). Φέτος η Ονδούρα κατέχει την έκτη θέση και είναι η μόνη μη αφρικανική χώρα από τις δέκα που περιλαμβάνονται στην έκθεση.

Η κρίση αυτή είναι αποτέλεσμα ενός κοκτέιλ δραματικών συνθηκών ανθρώπων που προσπαθούν να διαφύγουν από την ακραία βία του οργανωμένου εγκλήματος και των συμμοριών, τη φτώχεια, την πείνα, αλλά και από τις τραγικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής με τις φυσικές καταστροφές που έχει επιφέρει.

Στα μέσα Μαΐου η Διαμερικανική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΔΕΑΔ) προειδοποίησε με έκθεσή της πως η Ονδούρα εξακολουθεί να είναι η πιο ανασφαλής χώρα της Κεντρικής Αμερικής και η δεύτερη πιο βίαιη της Λατινικής Αμερικής. Το 2022 οι δολοφονίες έφτασαν τις 35 ανά 100.000 κατοίκους. Και η εγκληματικότητα συνεχίζει να κερδίζει έδαφος σκοτώνοντας συμμορίτες, άμαχους πολίτες, αλλά και προασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του περιβάλλοντος. Μόνο το πρώτο τετράμηνο του 2024 δολοφονήθηκαν 8 ακτιβιστές.

Το 87% αυτών των δολοφονιών, σύμφωνα με την έκθεση της ΔΕΑΔ, μένουν ατιμώρητες γιατί η διαπλοκή των θεσμών του κράτους –με πρώτη την αστυνομία– με τα καρτέλ των ναρκωτικών είναι παροιμιώδης. Με αποκορύφωμα την καταδίκη τον Μάρτιο από δικαστήριο της Νέας Υόρκης του πρώην προέδρου Χουάν Ορλάνδο Ερνάντες (2014-2022), άλλοτε από τους πιο πιστούς συμμάχους των ΗΠΑ στον «πόλεμο κατά των ναρκωτικών», για διακίνηση ναρκωτικών στις ΗΠΑ και αποδοχή εκατομμυρίων δολαρίων από τα καρτέλ με αντάλλαγμα την προστασία τους.

Το ΑΕΠ συρρικνώθηκε το 2020 κατά 9% και η φτώχεια εκτοξεύτηκε στο 57,7%, 400.000 έχασαν τη δουλειά τους και το 70% των νοικοκυριών είδαν τα εισοδήματά τους να εξανεμίζονται. Η ανάκαμψη αργεί και δεν αρκεί. Οι δύο στους τρεις νέους ζουν σε συνθήκες φτώχειας με ελάχιστη πρόσβαση σε υγεία, παιδεία, αξιοπρεπή δουλειά, γι' αυτό και αποτελούν τον βασικό κορμό των μεταναστών. Είναι άλλωστε δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς τις οικονομικές αιτίες από την κατάσταση της ασφάλειας, λέει έκθεση της οργάνωσης WOLA (Γραφείο Λατινοαμερικανικών Υποθέσεων στην Ουάσινγκτον), γιατί ανάμεσα στα άλλα οι εκβιασμοί των συμμοριών έχουν οδηγήσει πολλές μικρές επιχειρήσεις να κλείσουν πλήττοντας βαθιά τις τοπικές οικονομίες και η βία τους έχει αδειάσει ολόκληρες γειτονιές.

Είναι όλα αυτά που έχουν προκαλέσει το φαινόμενο των καραβανιών των Ονδουριανών που κινούν το ταξίδι της προσφυγιάς ομαδικά αναζητώντας είτε μια ασφαλέστερη και καλύτερη ζωή είτε διεθνή προστασία. Η Ονδούρα είναι η έκτη χώρα σε παγκόσμιο επίπεδο που έκανε περισσότερα αιτήματα ασύλου το 2021, με σχεδόν 60.000.

Το 33% αυτών των αιτημάτων κατατέθηκαν στις ΗΠΑ και το 61% στο Μεξικό. Το 2023 η καθαρή αναλογία μετανάστευσης στη χώρα εκτοξεύτηκε σε 1,32 ανά 1.000 κατοίκους. Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης, πλέον είναι σχεδόν ένα εκατομμύριο οι Ονδουριανοί που ζουν εκτός της πατρίδας τους, με βασικό προορισμό τους τις ΗΠΑ.

Ενώ περίπου 247.000 είναι εσωτερικά εκτοπισμένοι (το 2,7% του πληθυσμού) λόγω της βίας, εκ των οποίων το 55% είναι γυναίκες και το 43% ανήλικα αγόρια και κορίτσια. Ενα 56,1% εγκαταλείπει το σπίτι του λόγω θανάσιμων απειλών, το 14,4% γιατί τους σκότωσαν κάποιο συγγενή, το 10,6% επειδή τους εκβιάζουν, το 5,9% έπειτα από απόπειρα δολοφονίας, το 4,3% λόγω έμφυλης βίας και το 2,7% για να αποφύγουν τη βίαιη στρατολόγηση στις συμμορίες. Οι εκτοπισμένοι συνεχίζουν να περιφέρονται από πόλη σε πόλη χωρίς καμιά κρατική βοήθεια. Ετσι ώστε σχεδόν το 100% των εκτοπισμένων κάποια στιγμή επιχειρεί να μεταναστεύσει.

Αλλά πολλοί από αυτούς δεν έχουν καμία τύχη. Σύμφωνα με την WOLA, ΗΠΑ και Μεξικό το 2023 απέλαυναν 1.500-2.000 Ονδουριανούς μετανάστες την εβδομάδα, ιδίως γυναίκες και παιδιά. Ενώ συνολικά από όλες τις χώρες από όπου διέρχονται στο μεταναστευτικό τους ταξίδι, πέρσι απελάθηκαν 56.000 πολίτες της Ονδούρας. Επιστρέφουν στην ίδια επισφαλή πραγματικότητα που τους ανάγκασε να ξεριζωθούν, χωρίς ουσιαστική αρωγή, τροφοδοτώντας έναν αέναο νοσηρό κύκλο μετανάστευσης, αφού πολλοί θα επιχειρήσουν να φύγουν ξανά.

Και η κρίση επιδεινώνεται καθώς εξίσου απελπισμένοι μετανάστες από τρίτες χώρες, ένας τεράστιος πληθυσμός εν κινήσει, φτάνουν στην Ονδούρα σαν έναν ενδιάμεσο σταθμό (κάποιες φορές παρατεταμένο) στο μακρύ ταξίδι τους προς το Μεξικό και τις ΗΠΑ. Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Μετανάστευσης, μόνο πέρσι διέσχισαν τη χώρα σχεδόν 750.000 μετανάστες που προσδοκούσαν να φτάσουν στις «πλούσιες χώρες του αμερικανικού Βορρά».

Μια εκρηκτική κατάσταση που δημιουργεί τεράστια ανθρωπιστική κρίση, σημειώνει το ΝΣΠ, με περίπου 3,2 εκατομμύρια ανθρώπους που χρειάστηκαν πέρσι ανθρωπιστική βοήθεια για να επιζήσουν.