Ο μπολσοναρισμός μένει βαθιά ριζωμένος

«Υπάρχει ένας υπεύθυνος που σχεδίασε τα πάντα και δειλά κρύφτηκε και εγκατάλειψε προκαταβολικά τη χώρα […], δεν είχε την τόλμη να αναλάβει (την ευθύνη) και έφυγε αφήνοντας τους οπαδούς του για να εκτελέσουν όσα έκαναν. Αυτός ήταν ο πρώην πρόεδρος της δημοκρατίας», επανέλαβε ο πρόεδρος Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα στην πρώτη επέτειο από την απόπειρα δημοκρατικής εκτροπής, στις 8 Ιανουαρίου, πέρυσι: όταν ορδές του Ζαΐρ Μπολσονάρο, ύστερα από δύο μηνών εμπρηστικές παροτρύνσεις του ηττημένου ακροδεξιού για «αντίσταση στη νοθεία», έκαναν μια πρωτοφανή επίθεση κατά των εδρών του Κογκρέσου, της κυβέρνησης και του Δικαστικού Σώματος, υπό το άλλοτε απαθές και άλλοτε συνένοχο βλέμμα πολλών μελών των δυνάμεων ασφαλείας.

Σε μια τελετή στη Γερουσία με τίτλο «Ακλόνητη Δημοκρατία», με την παρουσία των επικεφαλής των τριών εξουσιών, αλλά και της στρατιωτικής ηγεσίας, θεσμοί και πολιτικοί καταδίκασαν για μια ακόμη φορά την απόπειρα πραξικοπήματος των οπαδών του Μπολσονάρο. Με εύγλωττη ωστόσο και ανησυχητική απουσία των πιο πιστών εκπροσώπων του μπολσοναρισμού σε δημόσια αξιώματα, όπως –ανάμεσα στους πολλούς άλλους– του Ταρσίσιο Φρέιτας, άλλοτε υπουργού του Μπολσονάρο και νυν κυβερνήτη του Σάο Πάολο και αναδυόμενου ηγέτη της Ακροδεξιάς, που δήλωσε πως αρνείται να συμμετάσχει σε μια στημένη τελετή «ενίσχυσης του Λούλα». Η άρνηση σημαντικών πολιτικών και αξιωματούχων να συμμετάσχουν καταδεικνύει τόσο τη δύναμη που εξακολουθεί να έχει ο μπολσοναρισμός όσο και την επιβίωση πολλών «σταγονιδίων» οραματιστών μιας νέας χούντας.

Ο Μπολσονάρο διαψεύδει κάθε συμμετοχή του στα έκτροπα και τα αποδίδει σε άλλη μια θεωρία συνωμοσίας: «σε μια παγίδα της Αριστεράς». Οι δε οπαδοί του έκαναν έκκληση στα κοινωνικά δίκτυα, για να κινητοποιηθούν, αποκαλώντας την 8η Ιανουαρίου «Ημέρα του Πατριώτη». Αλλά η 8η Ιανουαρίου δεν ήταν ένα αυθόρμητο ξέσπασμα αγανακτισμένων «πατριωτών». «Οι βάνδαλοι της 8ης Ιανουαρίου δεν ήταν απλοί πολίτες σε μια έξαρση ριζοσπαστισμού: ήταν στρατιώτες ενός πολιτικού κινήματος οργανωμένου με ένα εκτενές και καλά χρηματοδοτούμενο δίκτυο παραπληροφόρησης, τη δική του κοινοβουλευτική ομάδα και έδρα στο Παλάτι Πλανάντο (προεδρικό μέγαρο)», έγραφε σε άρθρο του στη Folha de São Paolo ο ακαδημαϊκός Σέλσο Ρότσα ντε Μπάρος, εκτιμώντας ότι θα έπρεπε να συλληφθούν πολλοί ακόμη.

Εναν χρόνο μετά, από τους 4.000 που συμμετείχαν στα επεισόδια και τους περισσότερους από 2.170 συλληφθέντες, σήμερα παραμένουν προφυλακισμένοι 66, ενώ έχουν καταδικαστεί κάπου 30 με ποινές που φτάνουν και τα 17 χρόνια κάθειρξη. Κι ο Μπολσονάρο διερευνάται από το Ανώτατο Δικαστήριο για τον ρόλο του ως υποκινητή και πιθανού ηθικού αυτουργού των επιθέσεων. Η στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων ώς το 2030, που του επιβλήθηκε πέρυσι, δεν αφορά αυτή την επίθεση κατά της δημοκρατίας αλλά τα ψεύδη που διέδιδε σχετικά με προβλήματα στο ηλεκτρονικό σύστημα ψηφοφορίας, που θέτουν εν αμφιβόλω τα εκλογικό αποτέλεσμα.

Εντατικές έρευνες

Ο κλοιός σφίγγει γύρω από τον πρώην πρόεδρο. Οι αστυνομικές έρευνες αποκάλυψαν πως, εκείνη την ημέρα, οι μπολσοναριστές έκαναν την πορεία τους στο κέντρο της πρωτεύουσας καθοδηγούμενοι από ομάδες των ειδικών δυνάμεων του στρατού, γνωστών ως «μαύρων kids», με τους οποίους ο Μπολσονάρο έχει ιστορικές σχέσεις, ενώ ένα από τα μέλη τους, ο αντισυνταγματάρχης Μάουρο Σιντ υπήρξε βοηθός και από τους στενότερους και πιο έμπιστους συνεργάτες του.

Ωστόσο, ενώ οι διώξεις πολιτών προχωρούν, κανένα υψηλόβαθμο στέλεχος των ενόπλων δυνάμεων δεν έχει καταδικαστεί σε κάποια ουσιαστική ποινή. Οπως έδειξε έρευνα της Brasil de Fato, στρατιωτικοί που είχαν την ευθύνη της ασφάλειας της προεδρίας παραμένουν στο σώμα και κάποιοι μάλιστα έχουν προαχθεί. Οι έρευνες διεξάγονται με απόλυτη μυστικότητα και οι ελάχιστες διοικητικές ποινές-χάδια –όπως επίπληξη ή λίγες μέρες φυλακή– που έχουν γίνει γνωστές αφορούν μέλη του στρατιωτικού προσωπικού που απομακρύνθηκαν από τις θέσεις τους (αλλά συνεχίζουν σαν να μη συνέβη τίποτα σε άλλες). «Ενα σενάριο που βαθαίνει την ιστορική τάση της Βραζιλίας να μην τιμωρεί αποτελεσματικά τους στρατιωτικούς, ακόμη κι αν επιβουλεύονται με πράξεις τη δημοκρατία. Κι όταν δεν υπάρχει τιμωρία, θα έρθουν κι άλλες απόπειρες», έλεγε στη βραζιλιάνικη ψηφιακή εφημερίδα η Ανα Πενίντο, ερευνήτρια του Παρατηρητηρίου Αμυνας και Εθνικής Κυριαρχίας.

Απέναντι σε αυτή την πραγματικότητα, ο πρώτος χρόνος του Λούλα εστίασε από τη μία στην απo-μπολσοναροποίηση θεσμών και πολιτικής και από την άλλη σε απτά μέτρα, για να αντιπαλέψει την ακροδεξιά ρητορική και να πείσει πως υπάρχουν λύσεις, πέρα από αυτήν και τις συνωμοσιολογίες της. Και το έκανε μέσα σε ένα εχθρικό κοινοβουλευτικό περιβάλλον, που τον ανάγκασε να διαπραγματεύεται συνεχώς, παραχωρώντας σε ευκαιριακούς συντηρητικούς συμμάχους μικρά μερίδια εξουσίας (ακόμη και θέσεις στην κυβέρνηση) αλλά και χρήμα μέσω ειδικών τροποποιήσεων του προϋπολογισμού για τις περιφέρειες και τα προγράμματά τους.

Το έργο του Λούλα

Εστω κι έτσι, στον πρώτο χρόνο της τρίτης του θητείας ο Λούλα κατάφερε να αναδείξει τη Βραζιλία σε ένατη οικονομία στον κόσμο, πάνω από τον Καναδά και τη Ρωσία, σύμφωνα με το ΔΝΤ. Το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 3,2%. Ο ετήσιος πληθωρισμός δεν ξεπέρασε το 4,6%. Επανήλθαν κοινωνικά προγράμματα, όπως το Bolsa Familia, ενισχύοντας με 150 δολάρια τον μήνα συν 50 επιπλέον για κάθε παιδί τις πιο ευάλωτες οικογένειες. Η ανεργία έπεσε στο 7,5%. Η φτώχεια, που το 2021 είχε φτάσει το 36,7%, βρίσκεται πλέον κάτω από το 31%. Επιτεύχθηκε μια φορολογική μεταρρύθμιση που επιβάλλει φόρους στους πολυεκατομμυριούχους.

Η Βραζιλία άντεξε και βγήκε δυνατότερη από αυτή την απόπειρα, έγραφε τη Δευτέρα σε άρθρο του στην Washington Post ο πρόεδρος Λούλα. «Οι ανισότητες λειτουργούν ως γόνιμο έδαφος για τον εξτρεμισμό και την πολιτική πόλωση. Oταν η δημοκρατία αποτυγχάνει να εξασφαλίσει ευημερία στον λαό, οι εξτρεμιστές επιδιώκουν να δυσφημήσουν τις πολιτικές διαδικασίες και να υποκινήσουν τη δυσπιστία προς τους θεσμούς […]. Κυβερνήσεις που βελτιώνουν ζωές είναι η καλύτερη απάντηση που έχουμε απέναντι σε εξτρεμιστές που επιτίθενται στη δημοκρατία».